مبلغ کل تراکنش‌های مهرماه در سایه پاندمی، با کاهش مواجه شد
رشدخریدهای اینترنتی در عصر کرونا
البته نگاهی به آمارهای ماهانه تراکنش‌های انجام شده از ابتدای سال نشان میدهد که این استقبال در ماه‌های گذشته مانند تیرماه و مردادماه بسیار بیشتر بوده است که در مهرماه با کاهش مواجه شده است. بررسی‌ها نشان از کاهش کل مبلغ تراکنش‌ها در مهرماه نسبت به شهریورماه سال‌جاری دارد. داده‌های بانک مرکزی نشان میدهد که مبلغ کل تراکنش‌ها در بستر شاپرک، در مهرماه به حدود ۴۸۴ هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به مبلغ کل تراکنش‌ها در شهریور که حدود ۴۸۸ هزار میلیارد تومان بوده، کاهش ۸/ ۰ درصدی داشته است. این رقم با توجه به تورم ماهانه ۷ درصدی در مهرماه ۹۹، نشان‌دهنده کاهش واقعی ۸/ ۷ درصدی در مبلغ تراکنش‌های شاپرک است. همچنین مجموع تعداد تراکنش‌ها در مهرماه به حدود ۲ هزار و ۸۰۲ میلیون واحد رسید که نسبت به کل تراکنش‌ها در شهریور که حدود ۲ هزار و ۹۲۲ میلیون واحد بوده، کاهش۱/ ۴ درصدی داشته است. بررسی روند رقم تراکنش‌ها در سال‌های گذشته نیز نشان میدهد به‌طور سنتی در مهرماه رقم تراکنش‌ها با افزایش مواجه بوده است. به‌طوری که در مهر ۹۸ به نسبت شهریور ۹۸، رقم تراکنش‌ها رشد ۲/ ۱ درصدی و در مدت مشابه سال ۹۷، رقم تراکنش‌ها رشد ۷ درصدی داشته است. بنابراین از کاهش مبلغ تراکنش‌های سال‌جاری می‌توان نتیجه گرفت که در سال‌جاری این شاخص تحت تاثیر محدودیت‌های پاندمی کرونا با کاهش مواجه شده است.
تراکنش‌های شاپرک چیست؟
نظام پرداخت کارتی، یکی از زیرساخت‌های مهم هر کشور برای انجام مبادلات خرد میان عموم مردم جامعه است. این شبکه که مبتنی بر کارت‌های پرداخت صادرشده برای اشخاص است و در پایانه‌های الکترونیکی کاربرد دارد، بخش بزرگی از پرداخت مصرفی خانوار در کشورهای توسعه‌یافته را تحت پوشش قرار میدهد. به‌عبارت دیگر نظام پرداخت مذکور این امکان را برای عموم مردم فراهم می‌سازد که بدون نیاز به وجه نقد بتوانند از طریق انتقالات بین حساب‌های بانکی، عملیات پرداخت خود را انجام دهند. نظام پرداخت کارتی، نوعی نظام پرداخت است که با استفاده از ابزار کارت در تجهیز پایانه فروش الکترونیکی، امکان پرداخت وجه در ارتباط با خرید کالا و خدمات را توسط خریدار(دارنده کارت) به فروشنده (دارنده پایانه-پذیرنده) بدون نیاز به ابزارهای نقدی میسر می‌سازد. سامانه شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی(شاپرک)، شبکه‌ای است که تمامی ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت و پایانه‌های فروش آنها را در نظامی یکپارچه گرد هم آورده و با مدیریت و نظارت متمرکز، کارآیی، اثربخشی و امنیت شبکه پرداخت کارت را ارتقا می‌بخشد. پس از تصویب تاسیس شرکت شاپرک توسط شورای پول و اعتبار در اسفندماه ۱۳۸۹، این شرکت در قالب شخصیت حقوقی مستقل، توسط شرکت ملی انفورماتیک تشکیل و مقرر شد عمده سهام آن بر اساس شاخص‌های عملکردی معین به بانک‌های مجاز واگذار شود. شاپرک با الگوبرداری از عملکرد شبکه‌های پرداخت در سطح بین‌المللی طراحی و با همکاری شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۱ وارد فاز اجرایی شد. در فاز اول این پروژه هر گونه اتصال مستقیم سوئیچ شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت به سوئیچ بانک‌ها ممنوع شد و از دی‌ماه ۱۳۹۱ پذیرش و پردازش تراکنش‌های پایانه‌های فروش فقط از طریق شاپرک امکان‌پذیر شد. بزرگ‌ترین دستاورد راه‌اندازی شاپرک این است که فعالیت‌های شرکت‌های ارائه خدمات بانکداری الکترونیک بر مبنای استاندارد یکسانی انجام می‌گیرد و در نتیجه تحقق این موضوع بانک مرکزی را قادر می‌سازد تا نظارت دقیق و همه‌جانبه‌ای بر انجام عملیات بانکی که از طریق پایانه‌های فروش صورت می‌گیرد، داشته باشد.
کاهش حقیقی ۸/ ۷ درصدی مبلغ کل تراکنش‌ها
کلمه شاپرک در واقع مخفف «شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی» است. شاپرک یک نهاد حاکمیتی رابط میان بانک مرکزی، شبکه بانکی و شرکت‌های PSP است. این نهاد استاندارد‌سازی پرداخت‌های کارتی، کنترل و نظارت متمرکز در شبکه پرداخت و بازتوزیع سرمایه‌گذاری‌های انجام شده را فراهم می‌کند. علاوه‌بر این هدایت منابع بانک‌ها به سمت امور بهینه، گسترش بازار کارتی و نظارت بر عملکرد پایانه‌ها توسط این نهاد انجام می‌شود. آمار منتشر شده توسط شاپرک از تراکنش‌های مالی در هفت ماه نخست سال‌جاری، نشان از کاهش مبلغ تراکنش‌ها در مهرماه نسبت به شهریورماه سال‌جاری دارد. براساس این آمار مجموع کل مبالغ تراکنش‌ها در مهرماه به حدود ۴۸۴ هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به مبلغ کل تراکنش‌ها در شهریور که حدود ۴۸۸ هزار میلیارد تومان بوده، کاهش ۷/ ۰ درصدی داشته است. گرچه تغییرات اسمی ماهانه مبلغ کل تراکنش‌ها افت قابل توجهی نداشته است اما این رقم با توجه به تورم ماهانه ۷ درصدی در مهرماه، نشان‌دهنده کاهش واقعی ۸/ ۷ درصدی در مبلغ تراکنش‌های شاپرک است. به‌نظر می‌رسد که محدودیت‌های حضوری برای مدارس و دانشگاه‌ها و نیز برخی کسب‌وکارها به خاطر پاندمی کرونا باعث کاهش خرید و فروش در بازارها شده است. این آمار کاهشی در حالی است که در سال گذشته، روند افزایشی مبلغ کل تراکنش‌ها در مهر نسبت به شهریور به ثبت رسید.
بررسی آمارها نشان میدهد که در سال ۹۸ مجموع مبالغ کل تراکنش‌ها در شهریور حدود ۲۵۱ هزار میلیارد تومان بود که با افزایشی۲/ ۱ درصدی به حدود ۲۵۳ هزار میلیارد تومان در مهرماه رسید. با توجه به تورم ماهانه ۷/ ۱ درصدی مهر ۹۸، می‌توان نتیجه گرفت که مبلغ کل تراکنش‌های شاپرک افزایش ۵/ ۰ درصدی را نشان میدهد. اگر روند ماهانه تراکنش‌ها در سال ۹۷ را بررسی کنیم، مشاهدات نشان میدهد مبلغ تراکنش‌ها در مهرماه به نسبت شهریور ماه ۹۷، رشد ۷ درصدی داشته است. به این ترتیب می‌توان گفت کاهش مبلغ کل تراکنش‌ها در مهر امسال نسبت به شهریور سال‌جاری، حکایت از کاهش مبادلات اقتصادی در اثر کاهش محدودیت‌های اجتماعی مربوط به همه‌گیری کرونا دارد. علاوه‌بر این آمارهای رسمی نشان می‌دهند مبلغ کل تراکنش‌ها در مهرماه سال‌جاری نسبت به مهر سال گذشته ۹۱ درصد رشد داشته است. علاوه‌بر این آمارهای رسمی نشان می‌دهند مبلغ تراکنش‌ها در مدت ۷ ماهه مهر ۹۹ نسبت به اسفند سال گذشته افزایش ۴۸ درصدی داشته است.
رشد خرید اینترنتی با پاندمی کرونا
آمار تراکنش‌های شاپرک در سه بخش تراکنش‌های موبایلی، پایانه فروش و اینترنت منتشر می‌شود. آمارهای بانک مرکزی نشان میدهد، در مهرماه سال‌جاری از کل مبلغ تراکنش‌ها که ۴۸۴ هزار میلیارد تومان بوده، حدود ۹۵۷ میلیارد تومان آن از طریق تراکنش‌های موبایلی، ۴۳۳ هزار میلیارد تومان آن از طریق تراکنش‌های پایانه فروش و حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان از طریق تراکنش‌های اینترنتی ثبت شده است. بنابراین بیش از ۹۰ درصد تراکنش‌های شاپرک در مهرماه، از طریق پایانه‌های فروش بوده است. آمارها نشان میدهد تراکنش‌های موبایلی انجام شده برای پرداخت قبض و خرید شارژ بوده است. علاوه‌براین، در پایانه‌های فروش نیز ۹۹ درصد تراکنش‌ها برای خرید و یک درصد کل مبلغ که حدود ۴۸۷ میلیارد تومان بوده برای خرید قبض و خرید شارژ بوده است. در خریدهای اینترنتی نیز حدود ۷/ ۴۴ هزار میلیارد تومان به خرید و ۵۰۳ میلیارد تومان آن به خرید قبض و خرید شارژ اختصاص داشته است. در شرایط کرونایی که در بیشتر کشورهای دنیا مردم به سمت خریدهای اینترنتی تمایل پیدا کرده‌اند، بررسی‌ها نشان میدهد در مهرماه سال‌جاری مبلغ تراکنش‌های خرید اینترنتی به نسبت مهرماه سال گذشته بیش از ۸۰ درصد رشد داشته است. از نظر تعداد تراکنش‌های خرید از پایانه‌های اینترنتی نیز در مدت مشابه حدود ۱۲ درصد افزایش ثبت شده است. از سوی دیگر، آمارهای بانک مرکزی نیز نشان میدهد اسکناس و مسکوک در دست مردم در مدت شش ماه نخست سال‌جاری حدود ۲ درصد کاهش داشته است. در نتیجه می‌توان گفت اگرچه در کشور ما همچنان استفاده از دستگاه‌های پوز برای خرید کالا کاربرد بیشتری دارد، اما به‌نظر می‌رسد شیوع ویروس کرونا در این مدت یکی از عوامل استفاده بیشتر از خریدهای اینترنتی و عدم استفاده از پول کاغذی بوده است. البته نگاهی به روند ماهانه خریدهای اینترنتی نشان میدهد از ابتدای سال روند خریدها بسیار پرنوسان بوده است به‌طوری که در فروردین‌ماه مبلغ تراکنش‌های اینترنتی ۴۲ هزار میلیارد تومان بوده که در اردیبهشت‌ماه تقریبا دو برابر شده است. در خرداد‌ماه با کاهش حدود ۲۰هزار میلیارد تومانی به حدود ۶۴ هزار میلیارد تومان رسیده و مجددا در تیرماه با رشد بیش از دو برابری ۱۱۴ هزار میلیارد تومان را تجربه کرده است. اما پس از تیرماه، روند خریدهای اینترنتی از نظر مبلغ نزولی شده تا در شهریورماه به مبلغ ۵/ ۷۶ هزار میلیارد تومان رسیده است. اما این روند در سال‌های گذشته کم و بیش صعودی بوده است.
کاهش تعداد تراکنش‌ها
براساس آمار بانک مرکزی، مجموع کل تعداد تراکنش‌ها در کشور در مهرماه به حدود ۲ هزار و ۸۰۲ میلیون واحد رسید که نسبت به تعداد تراکنش‌ها در شهریور که حدود ۲ هزار و ۹۲۲ میلیون واحد بوده، کاهش۱/ ۴ درصدی داشته است. این در حالی است که در سال ۹۸، مجموع تعداد تراکنش‌ها در شهریور۲ هزار و ۳۰۰ میلیون واحد بود که با کاهش ۶/ ۱ درصدی به حدود ۲ هزار و ۲۶۳ میلیون واحد در مهرماه رسید. بنابراین به‌نظر می‌رسد به‌طور طبیعی تعداد تراکنش‌ها در شهریورماه به دلیل خرید مدارس و دانشگاه‌ها با افزایش و سپس در مهرماه با کاهش جزئی مواجه می‌شده است. اما در سال‌جاری، به‌نظر می‌رسد که کاهش تعداد تراکنش‌ها قابل توجه بوده است. به این ترتیب می‌توان گفت کاهش مجموع کل تعداد تراکنش‌ها در مهر امسال نسبت به شهریور سال‌جاری، حکایت از کاهش مبادلات اقتصادی در اثر کاهش محدودیت‌های اجتماعی مربوط به همه‌گیری کرونا دارد. علاوه‌بر این آمارهای رسمی نشان می‌دهند مجموع کل تعداد تراکنش‌ها در مهرماه سال‌جاری نسبت به مهر سال گذشته ۸/ ۲۳ درصد رشد داشته است. از این رو می‌توان گفت، رشد ۸/ ۲۳ درصدی مجموع کل تعداد تراکنش‌ها نشان از افزایش فعالیت‌های اقتصادی مهر امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل دارد.
افزایش تعداد پایانه‌های تراکنش‌دار
آمار تعداد پایانه‌های تراکنش‌دار شاپرک خبر از افزایش حدود یک درصدی در مهر امسال نسبت به شهریور سال‌جاری دارد. براساس آمار شاپرک، تعداد پایانه‌های تراکنش‌دار در مهر امسال حدود ۶ میلیون و ۹۵۲ هزار عدد بوده است که نسبت به تعداد پایانه‌های تراکنش‌دار در شهریور که حدود ۶ میلیون و ۸۸۵ هزار عدد بوده، افزایش ۹۷/ ۰ درصدی داشته است. در واقع در این بازه ۶۷ هزار پایانه تراکنش‌های مالی خود را آغاز کرده یا از سر گرفته‌اند که می‌تواند نشانه‌ای از افزایش فعالیت‌های اقتصادی در کشور در بازه زمانی مورد نظر و با شروع فصل پاییز باشد. البته باید دقت داشت که در اکثر سال‌ها، تعداد پایانه‌های تراکنش‌دار در مهر نسبت به شهریور افزایش داشته است. نکته قابل توجه این است که با وجود اینکه افزایش تعداد پایانه‌های تراکنش‌دار در بازه زمانی مذکور سال‌جاری نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته کمتر بوده است ولی ردپای بازگشت فعالیت‌های اقتصادی با وجود محدودیت‌های مربوط به همه‌گیری کرونا مشهود است. برای مثال، تعداد پایانه‌های تراکنش‌دار از شهریور نسبت به مهر ۹۸ معادل یک درصد افزایش یافته بود. در واقع افزایش تعداد پایانه‌های تراکنش‌دار از شهریور تا مهر نسبت به مدت مشابه سال گذشته، حدود ۳/ ۰ واحد درصد کاهش داشته است. در نهایت با توجه به تعداد ۹۵/ ۶ میلیونی پایانه‌های تراکنش‌دار در مهر سال‌جاری با توجه به اینکه این میزان بالاترین میزان ثبت شده از این حیث است می‌توان گفت از شدت شوک کرونا به فعالیت‌های اقتصادی در مهر کاسته شده و می‌توان امیدوار بود که فعالیت‌های اقتصادی در ماه‌های آینده به سطح بالاتر نیز برسد.
