نسل جدید تراکنش مالی در راه است
پرداخت پول با کیف مجازی
بانک مرکزی روز ۳۱ تیرماه امسال بخشنامه‌ای به بانک‌ها و موسسات اعتباری درخصوص اجرای مفاد نامه رئیس دفتر رئیس‌‌جمهوری مبنی‌بر ارائه برخی خدمات بانکی به صورت الکترونیکی ابلاغ کرد. طی این بخشنامه بانک‌ها و موسسات اعتباری ملزم به اجرای چهار خدمت الکترونیکی شامل کیف پول الکترونیکی، پرداخت اعتباری، پذیرش و جایگزینی استعلام الکترونیکی و حذف کاغذی مستندات معادل در افتتاح حساب، درخواست و دریافت تسهیلات و درخواست صدور و تحویل دسته چک و استعلام الکترونیکی تضمینی بانکی می‌شوند. دیروز چهارشنبه ۵ شهریور بانک مرکزی در همین راستا اعلام کرد: شورای پول و اعتبار به منظور تسهیل در جریان مبادلات خرد، با صدور کیف الکترونیک پول از طریق بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی بر اساس ضوابط راهبری و نظارتی که توسط بانک مرکزی تهیه و ابلاغ خواهد شد، مشروط بر آنکه منجر به خلق پول نشود، موافقت کرد. «دنیای‌اقتصاد» در این گزارش به معرفی کیف پول الکترونیک در جهان و نحوه عملکرد آن در اقتصاد و نظام بانکداری می‌پردازد.
فواید کیف پول الکترونیکی برای مردم
شاخصه اصلی کیف پول الکترونیکی تضمین راحتی مردم و تسهیل در پرداخت‌های خرد است. همچنین در این نحوه پرداخت خریدار نیاز به ارائه هیچ‌گونه اطلاعاتی از قبیل رمز یا شماره حساب خود به فروشنده ندارد. به طور مثال در تکنولوژی NFC خریدار می‌تواند صرفا با قرار دادن تلفن همراه خود روی دستگاه فروشنده مبلغ خرید را جابه‌جا کند. یکی دیگر از انواع آن نیز استفاده از کیو-آر کدهاست یا بارکدهایی است که توسط گوشی همراه خوانده شده و با یک دکمه پرداخت انجام می‌شود. این نوع پرداخت به صورت محدود در کشور در حال اجرا است. یکی دیگر از ویژگی‌های مثبت کیف پول امکان استفاده نامحدود است. کاربر صرفا با یک بار وارد کردن اطلاعات حساب خود در کیف پول می‌تواند برای تعداد دفعات زیاد و مدت طولانی از آن استفاده کند. به عنوان مثال برای خرید از فروشگاه اینترنتی پس از برقراری ارتباط بین سایت و کیف پول شما می‌توانید بدون نیاز به وارد کردن شماره کارت یا رمز پویا به تعداد دفعات نامحدود خرید کنید. برای هر خرید صرفا نیاز به تایید و وارد کردن یک کد خواهد بود. با توجه به افزایش روزافزون خریدهای آنلاین این ویژگی می‌تواند گام بزرگی برای تسهیل پرداخت‌های اینترنتی به شمار بیاید.
کیف پول الکترونیکی چیست؟
در ادبیات بانکی کیف پول الکترونیکی به یک سامانه نرم‌افزاری گفته می‌شود که به شخص این امکان را می‌دهد تا بدون نیاز به پول نقد یا کارت بانکی توانایی پرداخت پول داشته باشد. این تراکنش مالی می‌تواند با استفاده از یک کامپیوتر یا یک گوشی هوشمند انجام شود. حساب بانکی فرد نیز می‌تواند به کیف پول الکترونیکی متصل باشد. طبق تعریف اتحادیه اروپا، کیف پول الکترونیک باید سه ویژگی داشته باشد: اول آن که روی ابزار الکترونیک ذخیره شده باشد. دوم، توسط هویتی غیر از صادر‌کننده آن مورد پذیرش قرار گرفته باشد و سوم، مبلغی که بابت شارژ دریافت می‌شود کوچک‌تر یا برابر با مقداری باشد که کیف پول با آن شارژ می‌شود.
انواع کیف پول
کیف پول متناسب با نحوه ارتباط با حساب‌های بانک‌های تجاری به دو دسته تقسیم می‌شود. ساده‌ترین نوع کیف پول الکترونیکی، کیف پول‌های بسته(Closed-loop) هستند. این دسته خود به دو بخش کلی تقسیم‌بندی می‌شود: اول، کیف پول‌های بسته در اندازه‌‌های معین. این گروه از کیف پول‌های بسته مقدار مبلغ مشخصی اعتبار دارند که به وسیله اطلاعات شناسایی آنها قابل استفاده برای پرداخت‌های مختلف است. در اقتصاد امروز کارت هدیه بانک‌ها یا شرکت‌ها از این نوع به حساب می‌آیند. مبلغ کارت هدیه بانک‌های تجاری مانند کارت‌های عادی برای هر نوع پرداختی قابل استفاده است. این نوع کارت در ابتدا به منظور هدیه دادن به دوستان و آشنایان توسط بانک‌های تجاری ابداع و عرضه شد اما با گذشت زمان شرکت‌ها و کمپانی‌های بزرگ تجاری نیز اقدام به انتشار کارت هدیه‌های خود کردند. کارت‌های هدیه شرکت‌ها صرفا برای خریدن محصولات مشخصی به کار می‌رود. به عنوان مثال شرکت‌هایی مانند اپل، گوگل و آمازون کارت‌های هدیه‌ای برای خریدهای کاربران خود عرضه می‌کنند که غیر از محصولات خود آن شرکت بلااستفاده است. همچنین امکان بازگرداندن این کارت هدیه‌ها و نقد کردن آنها به خود شرکت وجود ندارد. مبلغ کارت‌های هدیه در واقع میزان اعتباری است که از حساب بانکی خارج شده و برای پرداخت بدون نیاز به پول نقد و کارت بانکی قابل استفاده است. پس کارت‌های هدیه به نوعی یک کیف پول ساده الکترونیکی با مقدار مشخصی هستند که قابلیت پرداخت به صورت آنلاین یا حضوری را به دارنده می‌دهد. پرداخت با این نوع کیف پول عموما صرفا بر پایه کد شناسایی آن است و در سیستم‌های عرضه‌کننده به نام فرد خاصی ثبت نمی‌شود.
کیف پول‌های رایج در کشور
نوع دوم کیف پول الکترونیکی بسته، کیف پول‌های محدود شرکت‌ها است. کیف پول بسته نوع دوم از لحاظ ارتباط با حساب بانکی، شبیه به کارت‌های هدیه شرکت‌های تجاری هستند. این دسته شامل حساب‌های مالی کاربران در یک نرم‌افزار، سایت یا شرکت تجاری است. اشخاص می‌توانند به وسیله درگاه‌های بانکی به صورت آنلاین حساب خود را به هر اندازه‌ای که تمایل دارند شارژ کنند. سپس از اعتبار خود برای خرید محصولات یا پرداخت‌های خدماتی مشخصی استفاده کنند. نمونه این گروه از کیف پول‌ها در کشور مربوط به فروشگاه‌های اینترنتی و برنامه‌های تلفن همراه است. هم‌اکنون در ایران سرویس‌هایی برای پرداخت‌های خدماتی مثل کرایه تاکسی، شارژ و پرداخت قبوض وجود دارد. نوع دیگر و گسترده‌تر کیف پول الکترونیکی کیف پول‌های باز(Open-loop) هستند.
خرید با یک چشم به هم زدن
کیف پول باز انواعی از کیف‌های الکترونیک به حساب می‌آیند که در ارتباط مستقیم با سیستم بانکی قرار دارند. از این نوع کیف پول برای هر پرداختی می‌توان استفاده کرد. به نوعی می‌توان گفت این شکل از پرداخت می‌تواند جایگزین کامل کارت‌های بانکی در پرداخت‌های خرد باشد. امروزه کیف پول باز در کشورهای توسعه‌یافته رایج‌ترین نوع کیف پول است. یک کیف پول باز حاوی اطلاعات حساب مالی شخص است؛ به صورتی که دارنده کیف پول می‌تواند بدون نیاز به وارد کردن دوباره اطلاعات بانکی خود برای هر خرید به پرداخت مبلغ اقدام کند. به این ترتیب خریدار با وصل کردن کیف پول خود به یک سایت یا نرم‌افزار می‌تواند خرید خود را با سرعت و سهولت بسیار بالایی انجام دهد. تامین‌مالی کیف پول‌های باز می‌تواند از طریق حساب یا کارت بانکی، کارت اعتباری، حساب رمزارزهای مجازی، واحدهای پولی مجازی و هر نوع از ذخایر ارزش انجام شود.
کیف الکترونیکی پول در ایران
در سال ۹۲ بانک مرکزی کلیات راه‌اندازی طرح کیف پول الکترونیک را ارائه کرد. در طرح ارائه‌شده کیف پول الکترونیکی مشتری از طریق حساب بانکی خود می‌توانست نسبت به شارژ کیف الکترونیکی اقدام کند و از طریق مانده وجوه ریالی ذخیره شده در کیف پول الکترونیکی تراکنش‌های انتقال، خرید ، برگشت از خرید، پرداخت قبض و مانده‌گیری را انجام دهد. در طرح سال ۹۲ کنترل و اختیار کیف پول‌های الکترونیکی به طور مستقیم زیرنظر بانک مرکزی بود و از این جنبه این مزیت را داشت که امکان خلق پول به هیچ‌وجه برای بانک‌ها یا خدمات‌دهندگان کیف پول وجود نداشت. البته همین عدم امکان مدیریت کیف‌های پول الکترونیکی توسط بانک‌های تجاری باعث عدم استقبال بانک‌ها شد و این طرح به صورت گسترده‌ای اجرا و بهره‌برداری نشد. به نظر می‌رسد در طرح سال جاری اما اختیار و مدیریت کیف الکترونیکی پول تحت نظارت بانک مرکزی به بانک‌های تجاری واگذار خواهد شد. کیف الکترونیکی پول که توسط بانک مرکزی به آن اشاره شده از نوع کیف پول باز خواهد بود. به همین علت قرار است طی روزهای آینده بانک مرکزی برای این طرح مجموعه‌ای از ضوابط راهبری و نظارتی تهیه و ابلاغ کند.
نظارت بانک مرکزی بر کیف الکترونیک پول
کیف الکترونیک پول در نوع باز می‌تواند باعث خلق پول و ایجاد نقدینگی جدید در سیستم اقتصادی کشور شود. به همین دلیل موافقت شورای پول و اعتبار با این طرح به صورت مشروط انجام شده است. شرط شورای پول و اعتبار مبنی بر وضع قوانینی از طرف بانک مرکزی است که از خلق پول جلوگیری شود. شنیده‌ها حاکی از آن است که بانک مرکزی در قوانین و شیوه‌نامه‌های تدوین‌شده برای بانک‌های تجاری به مسائل مختلفی پرداخته است. به طور مثال یکی از این موارد، ضوابط در خصوص دسترسی بانک‌ها به اطلاعات اپراتورهای اجراکننده خدمات کیف پول است. به نظر می‌آید با در نظر گرفتن امکان ایجاد کیف الکترونیک پول رقابتی برای دست‌یابی به تکنولوژی‌های کارآتر اتفاق خواهد افتاد و از این طریق ارائه خدمات بهتری در حوزه بانکداری به مردم را شاهد خواهیم بود.
