امروزه، صنعت مالی اسلامی در جهان به‌خصوص در منطقه خاورمیانه، جنوب و جنوب شرق آسیا با سرعت در حال افزایش است، به‌طوری که ارزش دارایی‌های مالی اسلامی با روند رو به رشد در سال ۲۰۱۹ به حدود ۳ تریلیون دلار رسیده و ایران، عربستان و مالزی بیشترین سهم بازار مالی اسلامی را از لحاظ دارایی‌ها به خود اختصاص داده‌اند. در میان بخش‌های مختلف صنعت مالی اسلامی، صکوک نسبت به سایر بخش‌ها از رشد قابل توجهی برخوردار بوده و برای اولین بار انتشار جهانی آن از مرز یک تریلیون دلار در سال ۲۰۱۸ عبور کرده است و انتظار می‌رود در سال‌های آینده نقش برجسته‌تری داشته باشد. در حقیقت، طی سال‌های اخیر، بسیاری از بازارها علاقه بیشتری به جمع‌آوری سرمایه از طریق ابزار صکوک نشان داده‌اند.

بر مبنای گزارش توسعه مالی اسلامی که توسط پایگاه تامسون رویترز به‌صورت سالانه منتشر می‌شود، ۱۳۱ کشور در ۸ منطقه مختلف جغرافیایی از لحاظ شاخص‌های مختلف توسعه مالی اسلامی مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته‌اند. شاخص‌ توسعه مالی اسلامی (IFDI) با طبقه‌بندی عوامل موثر در پنج حوزه مختلف به‌عنوان شاخص‌های اصلی به بررسی بازارهای مختلف مالی اسلامی در سرتاسر جهان از لحاظ پیشرفت مالی می‌پردازد. این شاخص‌ها فقط بر میزان اندازه و رشد کلی بخش‌های مالی اسلامی در کشورهای مختلف متمرکز نمی‌شوند، بلکه قدرت کلی اکوسیستم را که به توسعه صنعت کمک می‌کند نیز مورد ارزیابی قرار می‌دهد. شاخص توسعه مالی اسلامی از مولفه‌های مختلفی از جمله توسعه کمی، حاکمیت و نظارت، مسوولیت اجتماعی شرکتی و دانش و آگاهی تشکیل شده که هر کدام دارای زیرشاخص‌هایی بوده که در توسعه و اندازه‌گیری صنعت جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است.

طبق این گزارش، توسعه صنعت مالی اسلامی در سطح جهانی و در میان ۱۳۱ کشور مورد بررسی از روند رو به رشدی برخوردار بوده و میزان متوسط جهانی این شاخص‌ از ۹/ ۹ در سال ۲۰۱۷ به ۸/ ۱۰ در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته که این روند رو به رشد عمدتا ناشی از افزایش سه شاخص اصلی دانش، حاکمیت و آگاهی بوده است. از لحاظ شاخص توسعه کمی (QD) عملکرد پنج بخش اصلی مالی اسلامی از جمله بانکداری اسلامی، تکافل، سایر نهادهای مالی اسلامی، صکوک و صندوق‌های اسلامی، اندازه‌گیری شده است. میانگین جهانی این شاخص با اندکی رشد نسبت به سال گذشته از ۸/ ۵ به ۶ در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. در میان ۵ زیرشاخص مذکور تنها در بخش‌های بانکداری اسلامی، تکافل و صکوک شاهد رشد بوده‌ایم. مولفه‌های مدیریت صنعت مالی اسلامی از طریق شاخص حاکمیت و مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها سنجیده می‌شود که در سال ۲۰۱۹ با افزایش شاخص حاکمیت شرکتی از سطح ۱۳ به ۱۴ و تثبیت موقعیت CRS نسبت به سال قبل مواجه بودیم. شاخص دانش در سال ۲۰۱۹ از ۹ به ۱۰ افزایش یافته که نشان‌دهنده عملکرد مطلوب زیرشاخص‌های آن از جمله تحقیقات و ارتقای بخش آموزش و ارائه‌دهندگان آموزش مالی اسلامی طی سال ۲۰۱۸ است. آگاهی و اطلاع‌رسانی نیز با اندازه‌گیری اخبار منتشرشده در حوزه مالی اسلامی و برگزاری رویدادهای علمی (سمینارها و کنفرانس‌ها) توانسته است از سطح ۱۵ به ۱۶ افزایش یابد. گزارش سالانه پایگاه تامسون رویترز در ارتباط با رتبه‌بندی کشورها نشان می‌دهد که در میان ۵ شاخص توسعه مالی اسلامی، نقش بانک‌ها و نهادهای مالی ایرانی به‌عنوان ستون اصلی صنعت مالی اسلامی از لحاظ شاخص توسعه کمی در میان بانک‌ها و سایر نهادهای مالی و اعتباری موجود در جهان، بسیار چشمگیر بوده است. بررسی مربوط به زیربخش‌های شاخص توسعه کمی نشان می‌دهد، در میان ۵۶ کشور جهان در سال ۲۰۱۸، به ترتیب ایران، عربستان سعودی و مالزی با مجموع ۶/ ۱ تریلیون دلار و سهم ۶۵ درصدی از کل دارایی‌ها، بزرگ‌ترین بازارهای مالی اسلامی را تشکیل می‌دهند و همواره ایران از نظر حجم و رشد دارایی‌ها در کلیه زیربخش‌های این شاخص به استثنای صکوک، در لیست برترین‌های جهان قرار دارند.

وضعیت زیرشاخص‌های توسعه کمی در ایران و جهان (۲۰۱۹)

طبق این گزارش در میان بخش‌های مختلف صنعت مالی اسلامی می‌توان گفت بانکداری اسلامی با ارزش‌ دارایی‌هایی بالغ بر ۷۶/ ۱ تریلیون دلار و سهم ۷۰ درصدی از کل دارایی‌ها به‌عنوان بزرگ‌ترین بخش صنعت مالی اسلامی در جهان طی سال ۲۰۱۸ شناخته می‌شود و ایران توانسته است با دارایی‌هایی با ارزش بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار همچنان سهم بالایی از این بازار را به خود اختصاص دهد. مجموع دارایی‌های تحت مدیریت صندوق‌های اسلامی نیز با ارزش ۱۱۰ میلیارد دلار در سه بازار اصلی ایران، مالزی و عربستان سعودی با اختصاص سهم ۷۷ درصدی از کل دارایی‌های این صندوق‌ها، متمرکز شده و ایران با دارایی‌هایی به ارزش ۳۵ میلیارد دلار و سهم ۳۲ درصدی در رتبه نخست قرار گرفته است.

تجربه انجام بیش از سه دهه عملیات بانکداری بدون ربا در ایران، رشد بالای دارایی‌ها، ورود به بازار صکوک و همچنین ظرفیت بالا و موقعیت مناسب ایران از لحاظ جغرافیایی همگی از عواملی هستند که امکان دستیابی به فرصت‌های رو به رشد در آینده را برای صنعت بانکداری کشور فراهم می‌آورد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، ایران می‌تواند با تقویت شاخص‌های توسعه مالی اسلامی از جمله نظارت و مقررات، شفافیت و اطلاع‌رسانی و مسوولیت اجتماعی شرکتی، زمینه رشد و تعمیق هرچه بیشتر بازار مالی و به تبع آن دستیابی به رونق بیشتر، حفظ قدرت و توسعه اقتصادی کشور را فراهم آورد.