روند کلی وضع مقررات موضوعه:

به موجب بند «ی» ماده ۱۳۹ قانون مالیات‌های مستقیم:

«کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی و همچنین حق عضویت اعضای مجامع حرفه‌ای، احزاب و انجمن‌ها و تشکل‌های غیر‌دولتی که دارای مجوز از مراجع ذی‌ربط باشند و وجوهی که به موجب قانون و مقررات مربوط از درآمد یا حق‌الزحمه اعضای آنها کسر و به حساب مجامع مزبور واریز می‌شود، از پرداخت مالیات معاف است.»

با این وجود، از آنجا که بسیاری از مسوولان تشکل‌ها به دلیل سوء برداشت از مفاد حکم قانونی فوق متحمل معضلات مالیاتی شده‌اند، ضروری است، مسوولان تشکل‌های مزبور به موارد ذیل توجه و دقت کافی داشته باشند:

۱- قانونگذار «تشکل‌های غیر‌دولتی» یا «مجامع حرفه‌ای»، «احزاب»، «انجمن‌ها» را از مالیات معاف ندانسته، بلکه صرفا «کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی و همچنین حق عضویت اعضا» و «وجوهی که به موجب قانون و مقررات مربوط از درآمد یا حق‌الزحمه اعضای تشکل کسر و به حساب مجامع مزبور واریز می‌شود» را از مالیات معاف کرده است، به این ترتیب درآمد آن دسته از فعالیت‌های انجمن‌ها و تشکل‌ها که خارج از محدوده مصرح مذکور باشد، مشمول معافیت بند «ی» ماده ۱۳۹ ق. م.م نخواهد بود.  ۲- به موجب تبصره ۳ ماده ۱۳۹ ق م م، تصویب آیین‌نامه اجرایی موضوع این ماده توسط هیات وزیران پیش‌بینی گردیده است، آیین‌نامه مزبور در تاریخ ۷/ ۱۲/ ۱۳۸۱ تحت شماره ۵۳۴۵۶/ ت ۲۷۲۵۷ ه به تصویب رسیده است.  ۳- به موجب ماده ۱۰ آیین‌نامه مزبور در رابطه با معافیت موضوع بند «ی» ماده ۱۳۹ ق م م: «مجامع حرفه‌ای، احزاب و انجمن‌ها و تشکل‌های غیر‌دولتی مکلفند، مجوز صادر شده از مراجع ذی‌ربط را جهت استفاده از معافیت مقرر موضوع بند «ی» ماده مذکور به اداره امور مالیاتی مربوط تسلیم نمایند.» ۴- به موجب ماده ۱۵ آیین‌نامه مزبور:  «اشخاص موضوع ماده ۱۳۹ مکلف به انجام سایر تکالیف مربوط از جمله تسلیم به موقع اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود وزیان و کسر و پرداخت مالیات اشخاص ثالث طبق قانون مالیات‌های مستقیم خواهند بود.  ۵- به موجب تصویب نامه هیات وزیران در تاریخ ۸/ ۱۲/ ۱۳۹۱ به شماره ۲۴۲۸۹۵/ ت ۴۸۵۲۴ ه، عبارت «و کسر و پرداخت مالیات اشخاص ثالث» از متن ماده ۱۵ حذف شده است. با وجود این، ذکر این نکته ضروری است که به‌رغم این اصلاحیه، تکلیف کسر و پرداخت مالیات اشخاص ثالث به موجب مقررات قانون مالیات‌های مستقیم کماکان برای اشخاص موضوع ماده ۱۳۹ ق م م برقرار می‌باشد.  ۶- در ماده ۱۶ تصویب نامه شماره ۵۳۴۵۶/ ت ۲۷۲۵۷ ه مورخ ۷/ ۱۲/ ۱۳۸۱ مورد ذیل تصریح شده است:  «عدم‌رعایت شرایط و ترتیبات مقرر در قانون مالیات‌های مستقیم و آیین‌نامه اجرایی آن از سوی اشخاص موضوع بند‌های ماده ۱۳۹ ق م م، در هر سال مالی موجب محرومیت از معافیت مقرر در آن سال خواهد شد.»  ۷- به موجب تصویب نامه مورخ ۸/ ۱۲/ ۱۳۹۱ به شماره ۲۴۲۸۹۵/ ت ۴۸۵۲۴ ه، ماده ۱۶ آیین‌نامه اجرایی شماره ۵۳۴۵۶/ ت ۲۷۲۵۷ ه به شرح ذیل اصلاح گردیده است:

ماده ۱۶ – تسلیم اظهارنامه در موعد مقرر و رعایت مقررات این آیین‌نامه شرط برخورداری از معافیت مالیاتی است.  ۸- به موجب تصویب نامه شماره ۶۲۴۰۰/  ت ۵۰۲۱۷ ه مورخ ۴/ ۶/ ۱۳۹۳ هیات وزیران مواد ۱۵ و ۱۶ آیین‌نامه اجرایی تبصره ۳ ماده ۱۳۹ به شرح ذیل اصلاح گردیده است:  ماده ۱۵ – اشخاص موضوع ماده ۱۳۹ اصلاحی قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۱۳۸۰ حسب مورد مکلف به تسلیم به موقع اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان یا حساب درآمد و هزینه طبق مقررات قانون مالیات‌های مستقیم خواهند بود.  ماده ۱۶ – عدم رعایت شرایط و ترتیبات مقرر در ماده ۱۳۹ اصلاحی قانون مذکور و همچنین عدم تسلیم اظهارنامه از سوی اشخاص موضوع بند‌های ماده یادشده از تاریخ لازم‌الاجرا شدن قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (: سال ۱۳۹۰) در هر سال مالی موجب محرومیت از معافیت مقرر درآن سال خواهد شد.  ۹. به موجب بخشنامه شماره ۲۰۹۴۴/ ۲۰۰/  ص مورخ ۱۷/ ۷/ ۱۳۸۹، صرفا وجوه دریافتی از اعضای تحت عنوان حق عضویت مشمول مالیات بر ارزش افزوده نخواهد بود.

نتیجه‌گیری: با استناد به موارد فوق، تکالیف مالیاتی تشکل‌ها از حیث شمول معافیت موضوع بند ی ماده ۱۳۹ ق م م به شرح ذیل قابل‌تبیین است:

الف) کلیه تشکل‌ها موظف به تشکیل پرونده مالیاتی در اداره امور مالیاتی مربوطه هستند. ب) معافیت مالیاتی تشکل‌ها منحصر به «کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی»، «حق عضویت» و «وجوهی  است که به موجب قانون و مقررات مربوط از درآمد یا حق‌الزحمه اعضای تشکل کسر و به حساب مجامع مزبور واریز می‌شود.» بنابراین سایر درآمدهای تشکل‌ها مشمول معافیت موضوع بند ی ماده ۱۳۹ ق م م نخواهد بود .  ج) تسلیم مجوز صادره از مرجع ذی‌ربط، شرط لازم برای برخورداری تشکل‌ها از معافیت موضوع بند ی ماده ۱۳۹ است.  د) کلیه تشکل‌ها مشمول رعایت تمامی تکالیف مقرر در قانون مالیات‌های مستقیم هستند.  هـ) شرط لازم برای برخورداری از معافیت مالیاتی موضوع بند ی ماده ۱۳۹ ق م م از ابتدای سال ۱۳۸۹، تسلیم به موقع اظهارنامه مالیاتی و تراز نامه و حساب سود و زیان می‌باشد.  و) تنها حق عضویت دریافتی از اعضای خارج از شمول قانون مالیات بر ارزش افزوده است. ز) با عنایت به ماده ۱۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم، درصورتی‌که تشکل‌ها مبادرت به تاسیس آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای آزاد، یا باشگاه‌ها و موسسات ورزشی کنند، به منظور برخورداری از معافیت، باید مجوزهای مربوطه را از مراجع ذی‌ربط اخذ کنند. ح)به موجب بند ل  ماده ۱۳۹ قانون مالیات‌های مستقیم، «فعالیت‌های انتشاراتی و مطبوعاتی، و قرآنی (دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستگاه‌های ذی‌ربط)، فرهنگی و هنری که به موجب مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شوند، از پرداخت مالیات معاف است.»

در خاتمه توصیه می‌شود، مدیران تشکل‌های اقتصادی، در مواعد برگزاری مجامع عمومی با دستور انتخابات هیات مدیره، نسبت به بازرسی رعایت موارد فوق در تشکل مربوطه امعان نظر داشته و به‌صورت متناوب نسبت به اخذ گواهی موضوع ماده ۲۳۵ قانون مالیات‌های مستقیم اقدام کنند.