رمزریال؛ راه نجات یا زخم جدید بر پیکر اقتصاد ایران!
برای شروع این موضوع باید دید که رمزریال چیست و کارکردهای آن به چه شکلی است. رمزریال از دسته ارزهای دیجیتال بانک‌مرکزی یا همان1 CDBC است. ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی نوعی ابزار پرداخت دیجیتال در سیستم مالی هستند که به آنها پول قابل برنامه‌ریزی نیز می‌گویند. CBDCها خود به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
• دسته اول که به آنها CBDC با «کاربری عمومی2» می‌گویند، معادل همان اسکناس بوده و در قسمت بدهی ترازنامه بانک‌های مرکزی قرار می‌گیرند. کاربران این دسته طبیعتا افراد عادی خواهند بود.
• دسته دومِ ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی را CBDC با «کاربری گسترده3» می‌نامند که استفاده‌کنندگان آن بانک‌ها، موسسات مالی و بانک‌های مرکزی هستند.
با توجه به صحبت‌های مقامات به نظر می‌رسد رمزریال در دسته اول قرار گیرد. همچنین، در مورد تفاوت CBDC با رمزارز4 و استیبل‌کوین‌ها5 نیز باید گفت که رمزارز و استیبل‌کوین‌ها نوعی دارایی دیجیتالی مبتنی بر رمزنگاری6 و دفترکل توزیع‌شده7 هستند که توسط بخش خصوصی منتشر می‌شوند. اما آیا رمزریال می‌تواند بخشی از مشکلات اقتصاد ایران را حل کند؟ برای پاسخ به این سوال باید به کارکردهای پول بپردازیم. به طورکلی، سه کارکرد برای پول تعریف شده است (البته کارکرد چهارمی هم تعریف شده است):
۱- ذخیره ارزش؛
۲- واسطه مبادله؛
۳- واحد حسابداری.
با پایان نظام با پشتوانه طلای برتون وودز8 و ظهور پول [بدون پشتوانه] به شکل فعلی که به پول فیات9 معروف است، بانک‌های مرکزی در حفظ کارکرد اول، یعنی ذخیره ارزش ناموفق بوده‌اند. تورم‌های بالا و چاپ بی‌رویه پول دو مورد از ضعف بانک‌های مرکزی در حفظ کارکرد اول بوده است. با ظهور رمزارزها، خصوصا بیت‌کوین، به نظر می‌رسد که پول‌های فیات در نقش ذخیره ارزش پول به‌تدریج میدان را به رمزارها واگذار خواهند کرد. در واقع، با چاپ بی‌رویه پول توسط بانک‌های مرکزی و کاهش ارزش پول‌های فیات، رمزارزها سعی کرده‌اند خلا ذخیره ارزش بودن پول‌های فیات را پر کنند.
با ادامه شرایط فعلی، به نظر نمی‌رسد که CBDCها بتوانند جایگاه ذخیره ارزش پول را از رمزارزها بازپس گیرند و تنها می‌توانند به لحاظ تسهیل مبادلات مالی، چه درون‌مرزی و چه فرامرزی، باعث کارآیی بیشتر سیستم مالی شوند. رمزریال نیز از این قضیه مستثنی نیست و تنها در بعد تسهیل مبادلات می‌تواند به سیستم مالی کمک کند، آن هم صرفا در بعد داخلی؛ چراکه با وجود تحریم‌ها عملا ارتباطات بین‌المللی ما قطع است و در این راستا کمکی از دست رمزریال برای اقتصاد کشور برنمی‌آید.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه CBDCها نوعی پول قابل برنامه‌ریزی هستند، این امکان را به دولت می‌دهند تا به شکلی راحت‌‌‌تر وارد حریم شخصی مردم شود و آزادی‌‌‌های فردی را محدود کند. این مساله در اقتصادهایی که بانک‌مرکزی‌شان استقلال لازم را ندارد، می‌تواند به معضلات بزرگ‌تری منجر شود. به عبارتی، در چنین شرایطی، CBDCها می‌توانند باعث تعمیق و تثبیت سلطه دولت بر مردم شوند که در نهایت این امر باعث کاهش رفاه اجتماعی و افزایش نارضایتی عمومی خواهد شد.
برای جمع‌بندی باید گفت که رمزریال با تسهیل مبادلات مالی داخلی می‌تواند بر کارآیی بیشتر سیستم مالی بیفزاید؛ اما با وجود مشکلاتی همچون تحریم، عدم‌استقلال بانک‌مرکزی و ضعف قوانین بانکی، رمزریال نه‌تنها یک پروژه موفق نخواهد بود، بلکه ممکن است چالش‌‌‌ها و مشکلات بیشتری برای اقتصاد ایران ایجاد کند و به قول مولانا مصداق این باشد که «از قضا سرکنگبین صفرا فزود!»
1.Central Bank Digital Currency
2.General Purpose or Retail CBDC
3.Wholesale CBDC
4.Cryptocurrency
5.Stablecoin
6.Cryptography
7.Distributed Ledger
8.Bretton Woods
9.Fiat Money
