ریاضیات؛ روح اقتصاد کنونی

سید امیررضا درودیان/دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی تاریخ و ریاضیات دو رکن جدانشدنی علم اقتصاد هستند که در گذر زمان همواره یکی بر دیگری ارجحیت داشته است و نمی‌‌‌توان با قطعیت گفت که ریاضیات و مدل‌‌‌های ریاضی اهمیت بیشتری داشته است یا تاریخ و وقایع همراه آن. این سوال را می‌‌‌توان به سوال معروف «علم بهتر است یا ثروت» تشبیه کرد که تا به امروز که عموما به این اتفاق نظر رسیده‌‌‌اند که علم جایگاه ویژه‌‌‌تری نسبت به ثروت دارد، جواب واضحی نداشته است. در مورد اقتصاد نیز همین‌گونه است؛ شاید در گذشته تاریخ جایگاه و تاثیر ویژه‌‌‌ای بر اقتصاد و مطالعات اقتصادی داشت؛ اما امروزه با بهبود و پیشرفت ابزارهای ریاضی، دیگر نمی‌توان نقش ویژه ریاضیات در اقتصاد را نادیده گرفت.

از آنجا که ریاضیات به‌‌‌عنوان رکن اصلی تحلیل نظریه‌‌‌ها و مدل‌‌‌های اقتصادی پیچیده عمل می‌‌‌کند، اهمیت آن را در اقتصاد نمی‌‌‌توان نادیده گرفت. ریاضیات امکان بیان و تصویرسازی دقیق روابط اقتصادی را فراهم می‌‌‌آورد و این امر تحلیل دقیق و قابل آزمایش پدیده‌‌‌های اقتصادی را ممکن می‌‌‌سازد. برخلاف تاریخ که درک روایی از توسعه‌‌‌های اقتصادی بر پایه زمان را ارائه می‌‌‌دهد، ریاضیات ابزاری برای ساختن مدل‌‌‌هایی است که براساس داده‌‌‌های کنونی یا تاریخی، پیامدهای اقتصادی آینده را پیش‌‌‌بینی می‌‌‌کنند. تاریخ هرگز توانایی پیش‌‌‌بینی آینده را نداشته و نخواهد داشت و در مواردی که نیازمند مقایسه حال و گذشته هستیم، به عنوان یک ابزار دقیق عمل می‌‌‌کند. اقتصاد ریاضی از روش‌‌‌های متعدد ریاضی مانند حساب دیفرانسیل و انتگرال، جبر خطی و... برای نمایش نظریات و حل مسائل اقتصادی استفاده می‌‌‌کند. این رویکرد به اقتصاددانان امکان می‌‌‌دهد که نظریات را با دقت و عمومیت بیشتری فرمول‌‌‌بندی کنند و این امر مفاهیم انتزاعی را قابل تست و عینی‌‌‌تر می‌‌‌کند.

به‌عنوان مثال، مدل‌‌‌های ریاضی می‌‌‌توانند رابطه دقیق بین عرضه و تقاضا، بهینه‌‌‌سازی تخصیص منابع یا پیش‌‌‌بینی تعادل بازار را تعریف کنند. این در حالی است که تاریخ در این میان تنها ابزاری برای نشر اطلاعات عینی از وقایعی است که قبل‌تر رخ داده است. این مدل‌‌‌ها برای اکتشاف نظری و سیاستگذاری عملی ضروری هستند. کاربرد ریاضیات در اقتصاد، نظریات اقتصادی را از زبان شفاهی به زبان ریاضی ترجمه می‌‌‌کند که یک نماد قدرتمند برای منطق و استدلال است. این ترجمه از روایت به الگو، تسهیل‌‌‌کننده توسعه نظریات به شکلی است که قابل اجرا باشند و از دقت بالایی برخوردار شوند. ابزارهای ریاضی امکان مطالعه روابط علت و معلولی، تحلیل با استفاده از متغیرهای بیشتر، تبدیل جملات به نمادها برای تفسیر سریع‌‌‌تر و تعیین شیب‌‌‌ها و مفاهیم حاشیه‌‌‌ای را که در اقتصاد حیاتی هستند فراهم می‌‌‌آورند. برخلاف تاریخ که به ما درس‌‌‌هایی ارزشمند از تصمیمات اقتصادی و روند توسعه نظریه‌‌‌های اقتصادی می‌‌‌دهد، ریاضیات با ارائه چارچوب دقیق که زیربنای تحلیل اقتصادی مدرن است، اهمیت خود را نشان می‌‌‌دهد و نقش آن در فرمول‌‌‌بندی، آزمایش و اجرای نظریات اقتصادی، اهمیت بی‌‌‌بدیل آن در حوزه اقتصاد را برجسته می‌‌‌کند که از اهمیت روایات تاریخی در شکل‌‌‌گیری سیاست اقتصادی و درک اقتصاد فراتر می‌‌‌رود.

نقش ریاضیات در اقتصاد، به‌ویژه با پیشرفت فناوری محاسباتی، به طور قابل توجهی توسعه یافته است. روش‌‌‌های محاسباتی قابلیت‌‌‌های اقتصاد ریاضی را گسترش داده و امکان پردازش داده‌‌‌های بزرگ و حل معادلات پیچیده‌‌‌ای را که پیش از این غیرممکن بود فراهم آورده‌‌‌اند. این پیشرفت فناوری اهمیت فزاینده ریاضیات در این حوزه را نشان می‌‌‌دهد و آن را به ابزاری جدایی‌‌‌ناپذیر برای اقتصاددانان مدرن تبدیل کرده است.

بد نیست به توالی این موضوعات نیز نظری بیندازیم. بدون روایات تاریخی از تصمیمات اقتصادی و اتفاقات رخ‌داده، ریاضی به‌تنهایی توانایی توصیف و تشریح و مدل‌سازی وقایع را نداشت. در واقع تاریخ با داده‌‌‌های ارزشمندی که به عنوان ورودی مدل‌‌‌های ریاضیاتی تهیه می‌‌‌کند، نقش مهمی در کارکرد ابزار ریاضی دارد. کما اینکه اهمیت امروزه ریاضیات در علم اقتصاد به علت دسترس‌‌‌پذیری و ازدیاد داده‌‌‌های موجود به منظور مدل‌سازی و پیش‌‌‌بینی است. درواقع می‌‌‌توان گفت که تقریبا ریاضی جایگاه امروزش را به نحوی مدیون تاریخ است. بنابراین در حالی که تاریخ درس‌‌‌های ارزشمندی درباره تاثیر تصمیمات اقتصادی و توسعه نظریه‌‌‌های اقتصادی ارائه می‌‌‌دهد، ریاضیات چارچوب ضروری کمّی را فراهم می‌‌‌آورد که پایه و اساس تحلیل اقتصادی مدرن است. همچنین، نقش ریاضیات در فرمول‌‌‌بندی، آزمایش و اجرای نظریات اقتصادی، اهمیت بی‌‌‌بدیل آن در حوزه اقتصاد را بیش از اهمیت روایات تاریخی در شکل‌‌‌گیری سیاست اقتصادی و درک اقتصاد نشان می‌‌‌دهد.