نگاهی به ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی ایران
اخیرا مرکز آمار ایران، گزارش رشد اقتصادی تابستان ۱۴۰۲ و متعاقب آن جدول‌های آماری مربوطه را منتشر کرده است. جدول‌های آماری منتشرشده، حاوی محاسبات مربوط به رشد اقتصادی به روش‌های ارزش‌افزوده رشته‌‌‌فعالیت‌‌‌ها و همچنین اجزای هزینه نهایی، هریک به تفکیک قیمت‌های جاری و قیمت‌های ثابت براساس سال پایه ۱۳۹۰ است. اما یک نکته مغفول در گزارش مرکز آمار ایران، برآورد ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی کشور و همچنین رشد دلاری آن است.
در حقیقت به نظر می‌رسد حلقه مفقوده این گزارش در اذهان عمومی جامعه که احساس مناسبی نسبت به وضعیت اقتصادی ندارند، غفلت از نکته مذکور باشد. در ادامه به آمارهای منتشرشده بر این مبنا نگاهی می‌اندازیم. با فرض اینکه ملاک محاسبه ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی برای تابستان و همچنین چهار فصل منتهی به تابستان ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، نرخ دلار بازار آزاد در تاریخ ۳۱شهریور دو سال تحت بررسی باشد، آنگاه مطابق آرشیو موجود در وب‌سایت «شبکه اطلاع‌‌‌رسانی طلا، سکه و ارز»، این نرخ در ۳۱ شهریور ۱۴۰۱ معادل ۳۱۶۶۶۰ریال و در ۳۱شهریور ۱۴۰۲ معادل ۴۹۳۵۸۰ ریال خواهد شد. بر همین مبنا، حاصل تقسیم ارزش‌افزوده رشتهفعالیتهای اقتصادی بر ارزش دلار بازار آزاد، ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ را به ما نشان خواهد داد. جدول مقابل بر همین مبنا تهیه شده است.
همان‌طور که مشاهده می‌شود، ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی ایران در تابستان ۱۴۰۱ معادل ۱۰۸.۶میلیارد دلار و در تابستان ۱۴۰۲ معادل ۹۷.۳میلیارد دلار خواهد شد که حاکی از کاهش ۱۰.۴درصدی رشد اقتصادی دلاری تابستان ۱۴۰۲ نسبت به تابستان ۱۴۰۱ است. همچنین ارزش دلاری چهار فصل منتهی به تابستان ۱۴۰۱ معادل ۳۷۵.۷میلیارد دلار و ارزش دلاری چهارفصل منتهی به تابستان ۱۴۰۲ معادل ۳۳۵.۸میلیارد دلار خواهد شد که از کاهش ۱۰.۶درصدی رشد اقتصادی دلاری چهار فصل منتهی به تابستان ۱۴۰۲ نسبت به چهار فصل منتهی به تابستان ۱۴۰۱ حکایت دارد.
نگاهی دقیق‌‌‌تر به جدول نشان می‌دهد که ارزش دلاری رشتهفعالیتهای گروه‌‌‌ها به طور یکسان دچار تغییر و تحولات نبوده است. نمودار این تغییرات را نشان می‌دهد. نمودار حاکی از آن است که تنها در گروه خدمات شاهد رشد ارزش دلاری در تابستان 1402 نسبت به تابستان 1401 (به میزان یک‌درصد) بوده‌‌‌ایم. البته در چهار فصل منتهی به تابستان 1402 نسبت به چهار فصل منتهی به تابستان 1401 نیز کمترین کاهش ارزش دلاری (به میزان 3.1درصد) متعلق به این گروه بوده است. این در حالی است که گروه‌‌‌های کشاورزی و صنعت طی بازه‌‌‌های زمانی تحت بررسی با افت ارزش دلاری شدیدی مواجه شده‌‌‌اند. اگر از گروه کشاورزی به دلیل سهم اندک آن از تولید ناخالص داخلی (بین 8.5 تا 11.2درصدی) صرف‌‌‌نظر کنیم، در بخش در تابستان 1402 نسبت به تابستان 1401 شاهد کاهش 17.8درصدی ارزش دلاری و در چهار فصل منتهی به تابستان 1402 نسبت به چهار فصل منتهی به تابستان 1402 شاهد کاهش 16.6درصدی ارزش دلاری هستیم.
اگر به یک تفاوت ماهوی مهم میان بخش‌‌‌های صنعت و کشاورزی با بخش خدمات دقت شود، نتیجه جانبی قابل تاملی به‌دست خواهد آمد. در ایران به‌طور سنتی، بخش‌‌‌های کشاورزی و صنعت به میزان بسیار بیشتری هدف قیمت‌گذاری و سیاستگذاری دستوری دولت نسبت به بخش خدمات قرار می‌‌‌گیرند. دقت به این نکته به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه دخالت دولت در قالب قیمت‌گذاری و سیاستگذاری دستوری در بخش‌‌‌های کشاورزی و صنعت موجب عقب‌‌‌ماندگی معنادار این بخش‌‌‌ها از بخش خدمات شده است و به مدد آمار و ارقام فوق می‌‌‌توان بار دیگر به محکوم به شکست بودن چنین سیاست‌‌‌های پی برد.
* پژوهشگر اقتصادی
