انحراف در جریان عدالت

ذکر این نکته بسیار اهمیت دارد که رسانه می‌تواند در جامعه، کارکرد نظارتی خود را به‌خوبی ایفا کند تا همگان، به‌خصوص کسانی که دارای پست و مسندی هستند، آگاه باشند که هر لحظه اعمالشان مورد نظارت رسانه‌های جمعی است و در صورت تخطی، مورد بازخواست عمومی واقع می‌شوند. این نکته در مورد رسیدگی به اتهامات افراد دارای قدرت (از حیث ثروت یا ارتباطات و...) که می‌توانند با سوءاستفاده از قدرت خود، جریان رسیدگی و عدالت کیفری را مخدوش یا حتی از مجازات فرار کنند، نمود بیشتری داشته و رسانه می‌تواند در نمایش چهره واقعی این افراد، همراه‌کردن افکار عمومی و پشتیبانی از قضات پرونده برای ایجاد آرامش خاطر در رسیدگی عادلانه، کاملا موثر و موفق ظاهر شود.

در عین حال که نقش رسانه را در نکات مثبت نمی‌توان انکار کرد، باید به این مساله توجه کرد که ممکن است رسانه باعث ایجاد فاصله بین واقعیت یک پرونده حقوقی از نمایش عمومی آن شود. به عبارت دیگر، آنچه نمایش داده شده با آنچه در واقعیت اتفاق افتاده است، فاصله بسیاری داشته باشد. بیان این حرف، صرفا به این معنا نیست که در این بین، تعمدی وجود دارد، بلکه عمومیت‌یافتن یک پرونده در بین مردم و فشار افکار عمومی و دست به دست و دهان به دهان شدن خبر، گاهی باعث می‌شود، آنچه در واقعیت اتفاق افتاده با آنچه بین مردم منتشر شده است، فاصله‌ای زیادی داشته باشد، به نحوی که دیگر نمی‌توان به‌درستی در این باره عدالت را اجرا کرد. این مساله با بزرگ‌نمایی موضوع و نمایش آن برخلاف آنچه اتفاق افتاده است، بیش از پیش خود را نمایان می‌کند.

از سوی دیگر، انتشار اخبار به صورت گسترده در بین مردم، باعث درخواست همگانی می‌شود؛ به نحوی که قضات را آنچنان تحت فشار قرار می‌دهد تا به سمت و سویی حرکت کنند که خواست مردم بوده و آرامشی بین آنان ایجاد کند. به عبارت دیگر، با رسانه‌ای شدن خبر، دیگر آنچه اهمیت دارد، آرامش افکار عمومی است، نه رأی بر طبق موازین دقیق حقوقی. کاملا روشن است که این مساله، جریان عدالت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و جو روانی سنگینی را در بین قضات ایجاد می‌کند؛ به نحوی که استقلال و بی‌طرفی را که رکن اصلی دستگاه قضایی است، تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ موضوعی که در تمامی مراحل رسیدگی و حتی انتخاب مجازات برای متهم، خود را بیش از بیش نمایان می‌سازد؛ چراکه جریان عدالت کیفری پنجه در پنجه آرامش افکار عمومی قرار گرفته و بار روانی شدیدی برای قاضی پرونده ایجاد می‌کند. 

باید اضافه کرد که از نگاهی دیگر، نمایش جرم در بین مردم، آرامش روانی جامعه را مخدوش و احساس امنیت را در همه ابعاد کمرنگ می‌کند. به عنوان مثال، اینکه در بین مردم خبری از فسادهای چند‌هزار میلیاردی در ارکان اقتصادی کشور پراکنده شود، روان فعالان اقتصادی را برای برنامه‌ریزی و ایجاد بسترهای فعالیت‌های اقتصادی مخدوش می‌کند؛ به‌گونه‌ای که باعث فرار سرمایه‌های اقتصادی از کشور می‌شود. به هر جهت، انتشار اخبار و رسانه‌ای کردن موضوعات حقوقی (به‌خصوص در موضوعات کیفری بزرگ) از این حیث که تاثیر زیادی بر جریان عدالت دارد، باید با دقت، واقعیت و ظرافت بیش از پیش صورت پذیرد؛ به نحوی که هم بتوان از کارکرد رسانه‌ای شدن خبر در حمایت از دستگاه قضایی و همراه کردن افکار عمومی برای پشتیبانی از قضات بهره برد و هم از تبعات منفی آن همچون خارج شدن موضوع از واقعیت، دوری جست.