معادلات پیچیده بازار انرژی
قیمت نفت حتی قبل از حمله روسیه به اوکراین و تحریم نفتی روسیه از سوی غرب در حال افزایش بود و حالا در سطوح بالاتری قرار گرفته است. کشورهای اروپایی برای جایگزین کردن نفت روسیه، دچار مشکل میشوند و شرکت‌های اروپایی مجبورند برای یافتن گریدهای مناسب نفت که پالایشگاه‌هایشان بتوانند از آن به‌راحتی استفاده کنند، به جست‌وجو بپردازند. از سوی دیگر، پیش‌بینی می‌شود که کمبودهای دوره‌ای برخی سوخت‌ها نظیر دیزل که برای حمل‌ونقل با کامیون‌ها و فعالیت ماشین‌آلات کشاورزی ضروری است، رخ دهد. در واقع اروپا در حال جایگزین کردن یک منبع غیرقابل پیش‌بینی، یعنی روسیه با یک منبع بی‌ثبات، یعنی خاورمیانه است.
کارشناسان انرژی میگویند، جست‌وجوی اروپا برای یافتن منابع جدید نفت و تلاش روسیه برای یافتن خریداران جدید بر کل بازار انرژی جهان اثر می‌گذارد؛ اما درک این تاثیر بر هر کشور یا شرکت و بخش اقتصادی آسان نیست؛ زیرا رهبران کشورها، مدیران شرکت‌های انرژی و معامله‌گران به شیوه‌های گوناگون واکنش نشان می‌دهند. چین و هند تا اندازه‌ای در برابر هزینه بالای انرژی مصون هستند؛ زیرا روسیه با تخفیف، نفت خود را به آنها می‌فروشد. در دو ماه اخیر، روسیه به دومین عرضه‌کننده بزرگ نفت به هند تبدیل شده است. هند چند پالایشگاه بزرگ دارد و می‌‌‌تواند با پالایش نفت روسیه و تبدیل آن به دیزل و دیگر سوخت‌ها که تقاضا برای آنها در جهان بسیار بالاست، سود سرشاری کسب کند. رهبران غربی قصد دارند با اعمال تحریم و فشار علیه روسیه، از توان پوتین در جنگ اوکراین بکاهند و درآمد صادراتی این کشور را کم کنند.
آنها امیدوارند که اقداماتشان علیه روسیه، تولیدکنندگان نفت این کشور را به تعطیلی فعالیت‌‌‌هایشان وادار کند؛ زیرا توان ذخیره نفت در روسیه بالا نیست و تا یافتن خریداران جدید، مدتی زمان لازم است. اما این اقدام، هم خطرناک است و هم ممکن است بی‌نتیجه باشد. قیمت نفت افزایش یافته و درآمدهای روسیه، احتمالا خیلی پایین نخواهد آمد. موضوع دیگری که اهمیت زیادی دارد، این است که تولیدکنندگان نفت، از جمله عربستان و شرکت‌هایی نظیر اکسون‌موبیل، بریتیش‌پترولیوم، شل و شورون از تحولات اخیر در بازار نفت، یعنی افزایش قیمت‌ها سود سرشاری کسب می‌کنند. البته در این میان، مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها مجبورند برای هر گالن سوخت، پول بسیار بیشتری پرداخت کنند و افزایش قیمت حمل‌ونقل کالا بر فشارهای تورمی می‌افزاید. شاهد رشد شدید قیمت انواع کالاها و کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان در کشورهای مختلف هستیم.
مشاور جورج بوش، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا در حوزه انرژی می‌گوید: «آنچه در حال حاضر رخ می‌دهد، تحولی بزرگ است که نه‌تنها روابط تجاری کشورها را تغییر می‌دهد، بلکه بر روابط سیاسی و ژئوپلیتیک نیز اثر می‌گذارد.» مقامات اتحادیه اروپا هنوز به طور مفصل، درباره تحریم نفتی روسیه توضیح نداده‌اند؛ اما گفته‌اند که سیاست جدید به‌تدریج اجرا خواهد شد. به این ترتیب، اروپایی‌ها فرصت دارند با شرایط جدید سازگار شوند؛ اما تدریجی بودن تحریم، به روسیه و شرکای آن فرصت می‌دهد که برای شرایط جدید آماده شوند. مشخص نیست که کدام کشورها با شرایط جدید بهتر سازگار خواهند شد. طبق آنچه مقامات اروپایی گفته‌اند، این اتحادیه واردات نفت و سوخت از طریق نفتکشهای روسیه را که دو سوم خرید اروپا از روسیه است، تحریم خواهند کرد. این ممنوعیت واردات برای نفت طی ۶ماه و برای دیزل و سوخت‌های پالایش‌شده طی هشت‌ماه اجرایی می‌شود. از سوی دیگر، آلمان و لهستان وعده داده‌اند که واردات نفت از روسیه از طریق خط لوله را متوقف خواهند کرد و این یعنی اروپایی‌ها در پایان سال، واردات نفت روسیه را ۳/ ۳میلیون بشکه در روز کم خواهند کرد.
اتحادیه اروپا اعلام کرده است که شرکت‌های اروپایی اجازه ندارند، نفتکشهای حامل نفت روسیه را بیمه کنند. این تحریم نیز به شکل تدریجی اجرا خواهد شد. از آنجا که بسیاری از شرکت‌های بیمه‌ای بزرگ جهان در اروپا مستقر هستند، اقدام اتحادیه اروپا سبب افزایش قابل ملاحظه هزینه انرژی روسیه می‌شود. البته شرکت‌های بیمه‌گر چینی، هندی و روسی احتمالا بخشی از وظیفه بیمه نفتکش‌ها را برعهده خواهند گرفت. قبل از حمله روسیه به اوکراین، تقریبا نیمی از نفت صادراتی روسیه به اروپا می‌رفت و ارزش آن ماهانه ۱۰میلیارد دلار بود. در چند ماه اخیر، فروش نفت روسیه به اعضای اتحادیه اروپا کاهش یافته و فروش به آمریکا و انگلستان متوقف شده است. برخی کارشناسان بازار انرژی میگویند، اقدام اتحادیه اروپا وابستگی اروپا به انرژی روسیه را از بین میبرد و از نفوذ سیاسی روسیه بر کشورهای غربی می‌کاهد. اقدام اروپا اثرات ژئوپلیتیک متعددی خواهد داشت. برای مثال، ایالات‌متحده به شکل عمیق‌تری در بازار انرژی جهان نقش‌آفرینی خواهد کرد و پیوندهای چین و روسیه در حوزه انرژی تقویت می‌شود.
رهبران غربی همچنین امیدوارند که اقداماتشان به کاهش نقش روسیه در صنعت انرژی جهان منجر شود. این ایده مطرح است که به‌رغم تلاش‌های روسیه برای یافتن خریداران جدید در هند، چین و چند کشور دیگر، میزان صادرات روسیه در مجموع کم می‌شود؛ در نتیجه، تولیدکنندگان این کشور باید چاه‌ها را ببندند و نمیتوانند به‌راحتی از این چاه‌ها نفت استخراج کنند؛ زیرا در مناطق سرد شمال روسیه، عملیات‌های استخراج بسیار دشوار است. اقدام اعضای اتحادیه‌اروپا حاصل توافق دو گروه از کشورهای عضو این اتحادیه است: کشورهایی که به‌راحتی می‌‌‌توانند نفت موردنیاز خود را از منابع دیگر تامین کنند و کشورهایی نظیر مجارستان که نمیتوانند ناگهان به وابستگی خود به انرژی روسیه پایان دهند یا تمایلی به این کار ندارند. به همین دلیل است که ۸۰۰هزار بشکه نفت روسیه که از طریق خط لوله به اروپا منتقل می‌شود، فعلا از تحریمها معاف است. نکته دیگر این است که اروپایی‌ها تصمیم گرفته‌اند، ممنوعیت بیمه نفتکشهای حامل نفت روسیه به شکل تدریجی انجام شود؛ زیرا صنعت حمل‌ونقل دریایی برای یونان و قبرس اهمیت زیادی دارد.
برخی متخصصان بازار انرژی میگویند، این‌گونه زمان‌بندی‌ها از اثر اقدام جدید اروپا می‌کاهد. یکی از مقامات ارشد وزارت انرژی آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری اوباما می‌گوید: «چرا ۶ماه صبر می‌کنید. شکل کنونی تحریمها به این معناست که نفت و سوخت بیشتری از روسیه به کشورهای دیگر ارسال خواهد شد. آنچه اروپایی‌ها انجام داده‌اند، گام ضروری نخست است.»
به‌رغم تحریم نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه از سوی اتحادیه اروپا، این اتحادیه برای مدتی طولانی و احتمالا سال‌ها همچنان به گاز روسیه وابسته خواهد بود. این وابستگی، به‌ویژه اگر مصرف گاز بالا برود، سبب افزایش قدرت پوتین می‌شود. رهبران اروپا جایگزین‌های کمتری برای گاز روسیه دارند؛ زیرا دیگر تولیدکنندگان بزرگ این حامل انرژی، یعنی آمریکا، استرالیا و قطر نمیتوانند به‌سرعت بر تولید خود بیفزایند.
تاثیر دیگری که افزایش قیمت نفت و گاز دارد، جذابیت خودروهای برقی و انرژی‌های تجدیدپذیر است. مصرف‌کنندگان، شرکت‌ها و رهبران کشورها در اروپا و دیگر کشورها تشویق میشوند که سریع‌تر به سمت استفاده از خودروهای برقی و انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کنند. روسیه برای کاستن از تاثیر اقدام اخیر اتحادیه اروپا گزینه‌های دیگری هم دارد. چین، بازار رو به رشدی برای روسیه است. در ماههای اخیر، خرید نفت چین از روسیه افزایش یافته است. عربستان و ایران از افزایش فروش نفت روسیه به چین لطمه می‌بینند و فروشندگان خاورمیانه مجبور شده‌اند برای رقابت با روسیه که تخفیف‌های بزرگی در فروش نفت می‌دهد، قیمت‌های کمتری به خریداران پیشنهاد دهند. تحلیلگران میگویند، از آنجا که روسیه و عربستان تلاش می‌کنند تا سهم خود در بازار چین را حفظ کنند و بالا ببرند، روابط روسیه، عربستان و دیگر اعضای اوپک‌پلاس پیچیده‌تر خواهد شد.
اعضای اوپک‌پلاس توافق کرده‌اند که عرضه نفت خود را ۶۴۸هزار بشکه، یعنی ۵۰درصد بیش از ماههای قبل بالا ببرند؛ اما اعضای این ائتلاف بارها در افزودن بر عرضه نفت طیق سهمیه خود ناکام بوده‌اند. تولیدکنندگان بزرگ نظیر عربستان و امارات، از جنگ اوکراین سود برده‌اند. درآمد نفتی عربستان به‌شدت افزایش یافته و ممکن است امسال به رقمی بی‌سابقه برسد. هند نیز از تحولات اخیر سود برده است. این کشور به دلیل داشتن پالایشگاه‌های بزرگ، می‌‌‌تواند به هاب محصولات پالایشی برای اروپا تبدیل شود؛ اما انتقال سوخت از هند به اروپا هزینه‌ها را بالا میبرد و این یعنی بر فشارهای تورمی در اروپا افزوده خواهد شد.
