اروپا علیه روسیه
چنین اقداماتی بی‌شک بر بازار انرژی جهان، اثرات پایداری خواهد داشت و این امر به آن معناست که خریداران و فروشندگان نفت و دیگر حامل‌‌‌های انرژی باید برای تحولات جدید آماده باشند. اتحادیه اروپا ابتدا ذخایر عظیم انرژی روسیه را هدف قرار داد. این اتحادیه، ماه قبل اعلام کرد، واردات زغال‌سنگ روسیه را که ۸میلیارد دلار در سال است، در ماه آگوست متوقف خواهد کرد. البته، تاکنون علیه گاز طبیعی روسیه تحریمی اعمال نشده است. تحریم صادرات گاز طبیعی روسیه، زیان چند ده میلیارد دلاری به دولت این کشور وارد خواهد کرد. اعمال تحریم علیه گاز روسیه، اقدام بزرگی برای اتحادیه اروپاست؛ زیرا این اتحادیه سال گذشته ۴۵درصد گاز طبیعی موردنیاز خود را از روسیه تامین کرد؛ این یعنی وابستگی اتحادیه‌اروپا به گاز روسیه، بسیار بیشتر از وابستگی این اتحادیه به نفت این کشور است.
تحریم صادرات گاز روسیه به اتحادیه اروپا، ضربه بزرگی به اقتصاد این کشور است و از توانایی پوتین برای تامین مالی جنگ اوکراین به‌شدت می‌کاهد. تحلیلگران معتقدند، تحریم کامل گاز روسیه از سوی غرب، به کاهش ۳درصدی تولید ناخالص داخلی این کشور منجر می‌شود. اتحادیه اروپا بزرگ‌ترین مشتری گاز روسیه است و بخش اعظم گاز روسیه از طریق خطوط لوله به اروپا ارسال می‌شود. این امر به آن معناست که اگر اتحادیه اروپا گاز روسیه را تحریم کند، مسکو نمی‌تواند به‌راحتی گاز طبیعی صادراتی به اروپا را به دیگر کشورها بفروشد. اما آیا اروپا در مسیر تحریم گاز روسیه، قدم برخواهد داشت؟ پاسخ این است که کشورهای عضو اتحادیه اروپا تلاش خواهند کرد تا پایان سال‌جاری، مصرف گاز روسیه را ۶۶درصد کاهش دهند و تا سال ۲۰۲۷ خرید گاز این کشور را به طور کامل متوقف کنند.
اقتصاددان بانک برنبرگ می‌‌‌گوید: «تحقق اهداف یادشده دشوار، اما ممکن است. احتمالا اتحادیه اروپا به طور رسمی، گاز روسیه را تحریم نخواهد کرد. اگر چنین تحریمی اعمال شود، اقتصاد منطقه یورو دچار رکود خواهد شد.»
وابستگی به گاز روسیه در تمامی کشورهای اتحادیه اروپا یکسان نیست. بنابراین، برای برخی اعضا از جمله آلمان و ایتالیا، توقف خرید گاز روسیه، فاجعه‌بار خواهد بود. در سال ۲۰۲۰ آلمان و ایتالیا به‌ترتیب برای تامین ۴۶درصد و ۴۱درصد گاز مصرفی خود، به روسیه وابسته بودند؛ به همین دلیل، کارشناسان معتقدند، تا قبل از سال ۲۰۲۴ تحریم گاز روسیه از سوی اتحادیه اروپا رخ نخواهد داد. به احتمال زیاد به‌تدریج از خرید کاسته خواهد شد و برای کشورهایی که وابستگی زیادی به گاز روسیه دارند، تدابیری اندیشیده می‌شود.
البته، ممکن است روسیه، ناگهان صادرات گاز خود را متوقف کند. چندی پیش شرکت گازپروم روسیه اعلام کرد که عرضه گاز به لهستان و بلغارستان را متوقف کرده است. ولادیمیر پوتین تهدید کرده بود که عرضه گاز به کشورهای غیردوست را متوقف می‌کند. آن کشورها باید در بانک گازپروم دو حساب، یکی به یورو و دیگری به روبل، افتتاح می‌کردند تا از طریق آن، پول گاز را پرداخت کنند. البته بعید است که صادرات گاز روسیه به دیگر کشورهای اروپایی قطع شود؛ اما این اتفاق، غیر‌ممکن نیست. در هر حال، وضعیت کنونی به بازار گاز لطمه زده و کشورهای وابسته به گاز روسیه را نگران کرده است و این کشورها در شرایط دشواری به سر می‌‌‌برند.
تردیدی وجود ندارد که قطع کامل صادرات گاز روسیه به اتحادیه اروپا، شرایط اقتصادی این اتحادیه را به طور کامل تغییر خواهد داد و این تغییر بسیار منفی است. فعلا هیچ قطعیتی درباره افق عرضه گاز روسیه به اتحادیه اروپا وجود ندارد. در حال حاضر کشورهای لهستان و بلغارستان می‌توانند از گازی که وارد می‌کنند، به این دو کشور ارسال کنند؛ اما اگر اتحادیه‌اروپا به طور کامل واردات گاز روسیه را متوقف کند، چنین اقداماتی ممکن نخواهد بود. بنابر اعلام نهادهای اروپایی، مخازن گاز این قاره ۳۴درصد پر است. این میزان ذخیره برای این دوره از سال طبیعی است؛ اما تنها برای مصرف تا پایان سال کافی است. اگر واردات متوقف شود، در زمستان آینده، اروپا دچار مشکل جدی خواهد شد.
کشورهای اروپایی برای جلوگیری از فاجعه، به‌سرعت در حال متنوع‌کردن منابع واردات انرژی خود هستند. ماه آوریل، واردات گاز طبیعی مایع اتحادیه اروپا به بالاترین میزان در پنج‌سال گذشته رسید و واردات گاز از نروژ ۱۷درصد افزایش یافت. آلمان قبل از شروع جنگ روسیه علیه اوکراین، ۵۵درصد گاز طبیعی خود را از روسیه تامین می‌کرد که اکنون آن را به ۴۰درصد کاهش داده است. مقامات آلمانی می‌گویند، طی چند ماه آینده مجبور هستند به خرید گاز از روسیه ادامه دهند تا از بروز رکود عمیق در اقتصاد جلوگیری کنند. وزیر دارایی آلمان می‌‌‌گوید: «می‌‌‌دانیم که به گاز طبیعی روسیه وابسته هستیم. این واقعیت است؛ اما برای کاستن از این وابستگی به زمان نیاز داریم. در کوتاه‌مدت راهی جز ادامه واردات گاز از روسیه نداریم. اگر واردات قطع شود، تبعات آن برای اقتصاد بسیار سخت خواهد بود.»
واقعیت این است که قطع کامل واردات گاز روسیه به بخش تولید کارخانه‌ای آلمان که به‌شدت به انرژی وابسته است، لطمه وارد خواهد کرد. تحلیل پنج موسسه اقتصادی آلمان نشان می‌دهد که اگر واردات گاز روسیه متوقف شود، ۵۵۰هزار شغل از میان خواهد رفت و بازده اقتصادی سال‌جاری و سال آینده ۵/ ۶درصد کاهش خواهد یافت. حتی کاهش تدریجی خرید گاز از روسیه نیز لطماتی به اقتصاد آلمان وارد خواهد کرد. از زمان شروع جنگ روسیه علیه اوکراین، نگرانی‌ها درباره توقف صادرات گاز به افزایش قیمت این حامل انرژی و رشد بهای تولیدکننده منجر شده است. این تحولات، نرخ تورم را بالا میبرد و اقتصاد را در معرض رکود قرار می‌دهد. آلمان بر میزان واردات گاز طبیعی مایع افزوده و به‌سرعت در حال ساخت پایانه‌های ذخیره این حامل انرژی است. این نوع اقدامات به آلمان اجازه می‌دهد تا سال ۲۰۲۴ وابستگی خود به گاز روسیه را به ۱۰درصد کاهش دهد.
موضوع مهم دیگر این است که تحریم گاز روسیه از سوی اتحادیه اروپا لطمه بزرگی به روسیه وارد خواهد کرد. روسیه، بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان است و ۷۴درصد گاز صادراتی این کشور به اتحادیه اروپا صادر می‌شود. با آنکه کشورهای اروپایی در حال کاستن از خرید گاز طبیعی روسیه هستند؛ رشد قیمت‌ها طی ۱۲ماه اخیر کاملا به سود روسیه بوده است. در دو ماه نخست جنگ روسیه علیه اوکراین، اتحادیه اروپا ۴۷میلیارد دلار سوخت فسیلی از روسیه وارد کرد. این رقم، دوبرابر رقم مربوط به مدت مشابه سال قبل است. قیمت فروش آتی گاز در اروپا ۲۵درصد بالاتر از قبل از شروع جنگ روسیه و اوکراین است.
روسیه همچنین طی هفته‌‌‌های اخیر، فروش نفت به هند را افزایش داده است. هند طی دو ماه گذشته، ۲۵میلیون بشکه نفت از روسیه خریداری کرده، در حالی که در سال قبل، میزان خرید نفت روسیه از سوی هند تنها ۱۱میلیون بشکه بود. اما فروش گاز طبیعی به مشتری‌های جدید برای روسیه بسیار سخت است؛ زیرا بخش اعظم این گاز از طریق خطوط لوله صادر می‌شود و سال‌ها زمان میبرد تا خطوط لوله جدید احداث شود. روسیه زیرساختی برای صادر کردن گاز خود به آسیا ندارد. این کشور می‌تواند ال‌ان‌جی به آسیا صادر کند؛ اما ظرفیت روسیه برای صادرات گاز به این شکل بسیار محدود است. به این ترتیب، اگر گاز روسیه از سوی اتحادیه اروپا تحریم شود، زیان بزرگی به اقتصاد این کشور وارد خواهد شد.
