نبرد فناوری با چرخه فقر
نگاهی به وضعیت فقر در جهان و ایران از دریچه آمار و ارقام
در یک تعریف کلی، فقر به معنای عدم‌دستیابی به حداقل نیازمندی‌‌‌ها و توانمندی‌‌‌ها برای داشتن زندگی سالم است که با دارا بودن ابعاد متعدد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، میزان و شدت بیشتری در کشورهای توسعه‌‌‌نیافته دارد. در واقع، برخلاف آنچه پیش از این تصور می‌‌‌شد، فقر یک متغیر اقتصادی و تک‌بعدی نیست؛ بلکه دربرگیرنده مفهومی جامع و چندبعدی است که سراسر طیف زندگی بشر را در بر می‌گیرد.
به‌‌‌طور کلی، عوامل متعددی موجب بازتولید فقر در جوامع می‌‌‌شوند که در صورت برطرف نکردن آنها، فقر، بازتولید شده و جامعه را در تله خود گرفتار میکند: گرسنگی و سوءتغذیه، ضعف در نظام بهداشت و سلامت، دسترسی محدود یا عدم‌دسترسی به آب آشامیدنی سالم، فقدان آموزش، عدم‌اتخاذ سیاست‌‌‌های حمایتی مطلوب از سوی دولت و عدم‌دسترسی به خدمات مالی پایه در زمره موارد متعدد موجد فقر در جوامع هستند.
براساس آخرین آمار منتشرشده از سوی بانک جهانی، ۶/ ۸درصد مردم جهان در سال ۲۰۱۸ در فقر مطلق بودند. همچنین، سایت ساعت جهانی فقر (World Poverty Clock) - با در نظر گرفتن شرایط پاندمی کرونا- برآوردی از تعداد افرادی که در سال ۲۰۲۲ در فقر مطلق زندگی می‌کنند داشته است. بر این اساس، حدود ۶۸۷میلیون نفر از جمعیت جهان در فقر مطلق هستند. در مورد ایران، در سال ۲۰۱۹، حدود ۶/ ۱۶درصد از جمعیت، در فقر شدید (درآمد روزانه کمتر از ۵/ ۵دلار در روز) به‌‌‌سر می‌‌‌بردند.
بلاک‌چین، خط بطلانی بر فقر
فقر، یکی از واقعیت‌‌‌های ناخوشایند در کشورهای در حال توسعه است. با این‌‌‌حال، با ظهور فناوری بلاک‌چین، این‌طور به‌‌‌نظر می‌رسد که جوامع فقیر، دیگر محکوم به تجربه دور باطل فقر و توسعه‌‌‌نیافتگی نیستند. در واقع، بلاک‌چین به‌‌‌علت پدید آوردن فرصت‌‌‌هایی که در ادامه به آنها اشاره میشود، دارای قابلیت بالقوه به‌‌‌منظور برچیدن ریشه‌‌‌های فقر است.
فساد و عدم‌شفافیت، علت فقر و همچنین مانعی جدی برای ریشه‌‌‌کن کردن موفق فقر است. فساد در کشورهای توسعه‌‌‌یافته نیز وجود دارد؛ اما جولان و آسیب آن در کشورهای در حال توسعه به‌‌‌علت وجود ساختارهای سست و آسیب‌‌‌پذیر، به‌‌‌مراتب بیشتر است. از طرف دیگر، فقر به‌‌‌خودی خود می‌‌‌تواند سبب بروز و گسترش فساد شود. بنابراین رابطه میان فقر و فساد، دوسویه و متقابل است. یکی از قابلیت‌‌‌های تاثیرگذار فناوری بلاک‌چین، ثبت اطلاعات تراکنش‌‌‌ها در یک بستر کاملا شفاف است. به‌‌‌عبارت دیگر، بلاک‌چین با ثبت غیرقابل تغییر و شفاف سوابق تراکنش‌‌‌ها دریچه‌‌‌های بروز فساد را مسدود و به‌تبع آن، از گسترش فقر جلوگیری میکند.
یکی دیگر از پیامدهای فقر که خود عاملی بر بازتولید و تداوم چرخه فقر است، بحران عدم‌ثبت هویت است؛ کودکانی که بدون شناسنامه متولد می‌‌‌شوند و با گذر زمان و عدم‌برخورداری از هرگونه امکانات رفاهی، آموزشی و درمانی، بالغ شده و خود پدر و مادر فرزندانی می‌‌‌شوند که آنها نیز بدون اوراق هویتی به زندگی خود ادامه می‌دهند. براساس شاخص مالی جهانی که از سوی بانک‌جهانی محاسبه و منتشر میشود، قریب به یک‌چهارم جمعیت جهان، حساب بانکی نداشته و به خدمات مالی دسترسی ندارند.
فناوری بلاک‌چین، با ایجاد هویت دیجیتالی برای هر فرد (فارغ از آنکه فرد مذکور دارای هویت ثبت‌شده باشد یا خیر)، امکان دسترسی وی به نظام مالی و انجام تراکنش را فراهم می‌‌‌آورد. به‌‌‌علاوه، افراد فاقد هویت ثبتی، به‌‌‌سادگی و بدون حضور شخص یا نهاد ثالث، امکان معامله و خرید و فروش دارایی‌‌‌های خود را ذیل قراردادهای هوشمند بر بستر بلاک‌چین، می‌‌‌یابند. بهعنوان نمونه، هر فرد قادر است به‌‌‌راحتی و با صرف هزینه اندک، صرفا از طریق انعقاد قرارداد هوشمند، برای انتقال مالکیت زمین یا دارایی‌‌‌های مشابه متعلق به خود اقدام کند. از این‌‌‌رو، افراد فاقد هویت ثبتی -که عموما در زمره اقشار محروم جامعه هستند- قادرند با دسترسی به اینترنت، به‌‌‌راحتی نقل و انتقالات مالی یا معاملات پایاپای را انجام دهند.
آورده دیگر فناوری بلاک‌چین برای جوامع، تقویت شمول اقتصادی است. شمول اقتصادی به سیاست‌‌‌ها و شیوه‌‌‌های اتخاذشده از سوی مشاغل، دولت و سایر نهادها برای ایجاد عدالت و فرصت برابر در جامعه اشاره دارد. شمول اقتصادی می‌‌‌تواند دارای اشکال مختلف و متنوعی مانند بهبود دسترسی به آموزش و اشتغال برای افراد بیکار باشد. همچنین، شمول اقتصادی می‌‌‌تواند فرصت‌‌‌های کارآفرینی را تقویت کرده و دسترسی به سرمایه و بازار را برای زنان یا افراد دارای معلولیت هموار کند. تمامی فرصت‌‌‌های اشاره‌شده، در بستر بلاک‌چین قابلیت تحقق دارند.
در واقع، فناوری بلاک‌چین با ثبت سوابق تحصیلی، هزینه آموزش را ارزان میکند. همچنین، فرصت‌‌‌های متمایزی را برای شرکت‌های کوچک و متوسط (SME) و استارت‌آپ‌‌‌ها خلق و ایجاد میکند که این امر از کانال مقابله با چالش‌‌‌هایی همچون عدم‌تقارن اطلاعات، کاهش هزینه‌‌‌های مبادله، بهبود کارآیی در فرآیندها و کیفیت محصولات و بهبود مدیریت زنجیره ارزش صورت می‌‌‌پذیرد. بلاک‌چین با ایجاد فرصت‌‌‌های شغلی جدید و توسعه کارآفرینی به اشتغال‌زایی کمک میکند.
نقش غیرقابل اغماض بلاک‌چین در برچیدن فقر
فقر، پدیده‌‌‌ای چندبعدی و پیچیده است و برچیدن آن، به‌‌‌طور حتم نیازمند به‌‌‌کارگیری ظرفیت‌‌‌های متعدد و متنوعی است. در این میان، استفاده از ابزارهای موجود در بستر فناوری بلاک‌چین می‌‌‌تواند نبرد کشورها با فقر را - به‌‌‌خصوص در جهان سوم- تسهیل و آنها را پیروز میدان مبارزه با فقر کند. ثبت شفاف داده‌‌‌ها و اطلاعات در بستر بلاک‌چین، متضمن حقوق مالکیت است. تسهیل مبادلات مالی، ارمغان دیگر بلاک‌چین برای افراد فقیر در سراسر جهان است. زمانی‌‌‌که در کشوری، حقوق مالکیت تضمین و انگیزه‌‌‌های سرمایه‌گذاری شکوفا شود، آن کشور گامی به‌‌‌سوی رشد و توسعه اقتصادی و تحدید فقر برمی‌دارد. تمامی موارد اشاره‌شده از سوی فناوری بلاک‌چین قابلیت تحقق دارند، از این‌‌‌رو، نمی‌‌‌توان از نقش انقلابی فناوری مذکور در ریشه‌‌‌کن ساختن فقر چشم‌‌‌پوشی کرد. جایگاه بلاک‌چین در ایران با گذر زمان در حال رشد است؛ با این‌‌‌حال، همچنان راهی طولانی تا استقرار و توسعه کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری بلاک‌چین باقی مانده است. به‌‌‌علاوه، فناوری بلاک‌چین، می‌‌‌تواند به توسعه اقتصاد دیجیتال در ایران کمک کند. در واقع، بهبود و کاهش قیمت دسترسی به اطلاعات، تسهیل دسترسی به سیستم بانکداری مبتنی بر تلفن همراه، افزایش دسترسی به آموزش و تضمین حقوق مالکیت، همگی ارمغان فناوری بلاک‌چین برای کشورهای جهان (از جمله ایران) هستند و می‌‌‌توانند به آنها در پیمودن مسیر توسعه یاری رسانند.
