دومینوی افزایش قیمتها
روسیه دومین صادرکننده بزرگ نفت در جهان است و غرب به دلیل حمله این کشور به اوکراین، تحریمهای رو به رشدی علیه مسکو اعمال کرده است. از سوی دیگر، اوکراین کشوری است که در مرکز شبکه مهم صادرات نفت در جهان قرار دارد. اخیرا قیمت گاز طبیعی در اروپا رشد کرده؛ زیرا این احتمال مطرح شده که روسیه در واکنش به تحریمهای غرب، به صادرات گاز به اروپا پایان دهد. روسیه تقریبا یک‌سوم نیاز اروپا به گاز طبیعی را تامین می‌کند. روسیه نه‌تنها اروپا را به یکی از شدیدترین جنگ‌های این قاره از جنگ جهانی دوم تاکنون کشانده، بلکه بر شدت بحران انرژی کشورهای اروپایی افزوده است. یکی از تحلیلگران میگوید: «فاز بعدی، جنگ اقتصادی است و پیامد نهایی این روند، شوک نفتی به اقتصاد جهان خواهد بود.»
در این میان، کشورهای خاورمیانه‌ای صادرکننده نفت و گاز از وضعیت به وجود آمده سود می‌‌‌برند. در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸ نیز وضعیت مشابهی در بازار پدید آمد و کشورهای یادشده از آن سود بردند. در آن سال‌ها درآمد عظیم نفتی زمینه توسعه اقتصادی آن کشورها را فراهم کرد. البته روسیه نیز میتواند از رشد قیمتها سود ببرد؛ زیرا درآمدهای حاصل از صادرات انرژی، جیب کرملین و الیگارش‌ها روسی را پر می‌کند. البته تحریم‌‌‌هایی علیه روسیه اعمال شده است. در آغاز ماه گذشته میلادی، موجودی صندوق ثروت ملی روسیه ۱۷۵میلیارد دلار بود که این رقم ۱۰درصد تولید ناخالص داخلی این کشور است و مسکو میتواند از آن برای مقابله با اثرات تحریمهای غرب بهره ببرد.
در پایتخت‌های غربی، بحران در بازار سوخت‌های فسیلی می‌‌‌توانست فرصتی برای سیاستمداران باشد تا از آن برای حرکت سریع‌تر به سمت افزایش سهم سوخت‌های تجدیدپذیر استفاده کنند؛ اما افزایش قیمت انرژی به معنای رشد نرخ‌های تورم و کاهش امنیت انرژی است و نگرانی‌ها درباره این دو موضوع میتواند سبب شود که سیاست‌‌‌های مربوط به مقابله با تغییرات آب‌وهوایی به دست فراموشی سپرده شود. با توجه به نزدیک بودن زمان انتخابات میان‌دوره‌‌‌ای کنگره آمریکا و کاهش محبوبیت بایدن، اکنون کاستن از قیمت بنزین اولویت اصلی اوست. یکی از تحلیلگران میگوید: «حتی رشد محدود قیمت سوخت اثرات سیاسی بزرگ در بر خواهد داشت. دلایل بسیار محکمی برای ضروری بودن حرکت به سمت کاستن از انتشار گازهای گلخانهای وجود دارد؛ اما این دلایل در وضعیت سیاسی کنونی چندان مورد توجه نیست.»
با آنکه حمله روسیه به اوکراین عامل رشد قیمت نفت به بالاتر از ۱۰۰دلار بود؛ اما عوامل عمیق و بنیادی در حوزه عرضه و تقاضا سبب بیش از دوبرابر شدن قیمتها طی ۱۵ماه اخیر بوده‌اند. حدود دو سال پیش، همزمان با این مساله که تعطیلی فعالیت‌‌‌های اقتصادی در جهان تحت‌تاثیر همه‌گیری کرونا به کاهش شدید مصرف انرژی منجر شد، حتی مدیران شرکت‌های بزرگ نفتی به این موضوع فکر می‌کردند که مصرف جهانی نفت و گاز به اوج رسیده و سهم انرژی‌های پاک در سبد انرژی مصرفی جهان به‌سرعت افزایش خواهد یافت؛ اما حالا می‌دانیم که این تصور اشتباه بوده است. میزان بالای نقدینگی که برای مقابله با اثرات همه‌گیری به اقتصادها تزریق شد و بازگشایی اقتصادها زمینه را برای رشد مصرف انرژی فراهم کرده است. در حال حاضر، مصرف نفت در آمریکا به رکورد بی‌‌‌سابقه ۲۳میلیون بشکه در روز رسیده و این رقم تقریبا یک‌چهارم مصرف جهانی نفت است. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که در سال‌جاری مصرف جهانی نفت به ۵/ ۱۰۰میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت که رقمی بی‌‌‌سابقه است. مصرف نفت هیچ تناسبی با هدف کاستن از انتشار گازهای گلخانهای ندارد. در واقع همه‌گیری سبب کاهش مصرف نفت نشد؛ بلکه آن را برای مدتی سرکوب کرد، سپس به یکباره بر مصرف افزوده شده است. این رشد سریع همزمان با بازگشایی اقتصادها رخ داده و به افزایش قیمتها منجر شده؛ زیرا عرضه به اندازه کافی بالا نرفته است.
بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ افزایش سریع تولید نفت در آمریکا بیش از رشد سالانه تقاضا بود؛ اما حالا چنین نیست. در سال ۲۰۲۰ کاهش قیمت نفت سبب شد سرمایه‌گذاران از صنعت نفت شیل آمریکا خارج شوند و برای جذب مجدد آنها، شرکت‌ها باید برای تقسیم سود بیش از استخراج، اولویت قائل شوند. این رویکرد سبب شد، رشد تولید کُند باشد. افزایش تولید نفت در آمریکا برای تامین رشد تقاضای جهانی اصلا کافی نیست. شرکت‌های«بریتیش‌پترولیوم»، «اکسون‌موبیل» و دیگر شرکت‌های بزرگ نفتی نیز از سرمایه‌گذاری جدید برای اکتشاف و استخراج نفت اجتناب کرده‌‌‌اند و این اقدام در واکنش به فشار سرمایه‌گذاران انجام شده است. البته سیاست‌هایی که برای مبارزه با گرم شدن کره‌زمین اجراشده نیز از توسعه سرمایه‌گذاری‌‌‌ها در حوزه ایجاد ظرفیت جدید تولید جلوگیری کرده است. در این میان اوپک‌پلاس از افزایش سریع‌تر عرضه اجتناب کرده است. البته برخی تحلیلگران معتقدند، این ائتلاف حتی اگر بخواهد هم نمی‌‌‌تواند، با سرعت بیشتر بر تولید نفت خود بیفزاید. به علل مختلف برخی اعضا و حتی روسیه و عراق نمی‌‌‌توانند، نفت بیشتری وارد بازار کنند. ناتوانی اوپک در افزودن بر تولید، عامل مشکل‌‌‌ساز است. برخی تحلیلگران معتقدند که در تابستان قیمت هر بشکه نفت به ۱۵۰دلار خواهد رسید. البته کارشناسان می‌‌‌گویند، افزایش قیمت نفت تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا را تشویق می‌کند که بر تولید خود بیفزایند؛ اما به نظر می‌رسد این فرآیند فرآیند زمان‌بری خواهد بود. غرب تلاش کرده است که تحریم‌‌‌ها علیه روسیه به بازار نفت لطمه نزند؛ اما شرایط کلی بازار به شکلی است که قیمتها بالا رفته و درباره کاهش صادرات انرژی روسیه نگرانی وجود دارد؛ به‌ویژه تحریم برخی بانک‌های روسیه در صادرات نفت این کشور اختلال ایجاد می‌کند. همین شرایط برای گاز طبیعی نیز وجود دارد. اروپا به‌شدت به گاز وارداتی از روسیه وابسته است و پنج‌شنبه گذشته با انتشار اخبار ورود نیروهای روسیه به اوکراین، قیمت گاز طبیعی در اروپا به‌شدت افزایش یافت. افزایش قیمت نفت و گاز در حالی رخ داد که وضعیت کلی اقتصاد جهان طبیعی نیست. اقتصادهای اروپایی و آمریکای‌شمالی رشدی بالاتر از انتظار داشته‌اند و شاهد رشد سریع نرخ‌های تورم در آنها هستیم. سال‌جاری نرخ رشد این کشورها کاهش خواهد یافت و نرخ تورم نیز پایین می‌آید؛ اما اگر قیمت نفت برای مدت طولانی در سطوح کنونی باقی بماند، نرخ‌های تورم کاهش چشمگیری نخواهند داشت و بانک‌مرکزی مجبور خواهد شد برای مهار تورم به‌سرعت نرخ‌های بهره را بالا ببرد. این اقدام میتواند برای اقتصاد مشکل به وجود آورد.
