تغییر قواعد بازی

محمدیوسف امین داور کارشناس بازار سرمایه روش فعلی ثبت سفارش در عرضه‌های اولیه باعث شده است که با افزایش علاقه‌مندان به خرید سهام، تعداد و ارزش سهامی که به هر نفر اختصاص پیدا می‌کند، کاهش یابد. این نقیصه خود را در شرکت‌های کوچک به‌شدت نشان می‌دهد؛ به‌طوری که حتی در برخی موارد، سهمیه هر نفر به حدود ۱۰هزار تومان رسیده بود، از این رو خریداران انگیزه‌ای برای ارزیابی سهم نداشتند؛ چرا که ریسک چندانی متوجه آنان نبود. البته در مقابل، عرضه‌های اولیه نیز سود ریالی چندانی نداشتند؛ چرا که ارزش سرمایه‌گذاری بسیار پایین بود. اما مشکل اصلی پس از عرضه اولیه نمود می‌کرد، به‌طوری‌که شاهد تشکیل صف‌های خرید سنگینی برای نماد بودیم و در صورتی که سهامدار عمده عرضه‌ای انجام نمی‌داد، هفته‌ها شاهد آن بودیم که صف‌های خرید، بدون هیچ‌گونه تحلیل و بررسی شکل می‌گرفتند؛ بنابراین برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاران در عرضه اولیه، هیات پذیرش بورس‌ها وارد عمل شدند و سختگیری شدیدی در پذیرش شرکت‌ها اعمال کردند و کار را به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک بسیار سخت کردند؛ امری که پذیرش شرکت‌ها در بازار سهام و بورس‌ها را با مشکل همراه کرد.

به‌تازگی شاهد ابلاغ دستورالعمل جدیدی برای رفع مشکلات مزبور هستیم؛ عرضه اولیه به روش ترکیبی. در روش ترکیبی، سعی شده است که با کاهش یا حذف سهمیه سهامداران خرد، هیجان خرید سهام کاهش یابد و با تجمیع آن نزد حرفه‌ای‌های بازار، امکان عرضه‌های ثانویه (پس از عرضه اولیه) توسط آنها افزایش یابد. بنابراین از این جهت می‌توان به این دستورالعمل امیدوار بود. اما باز هم کوچک‌بودن شرکت‌ها می‌تواند به تشکیل صف‌های خریدی که عرضه نمی‌شوند، منتهی شود. در حقیقت، وقتی کل سهام شناور یک شرکت کوچک عددی کمتر از ۵۰۰ میلیارد تومان باشد، گروه‌های زیادی یافت می‌شوند که می‌توانند با تجمیع سرمایه‌های خود، آن را با صف‌های خرید سنگین مواجه کرده و بازار آن سهم را از تعادل خارج کنند.

از سوی دیگر، باید عنوان کرد که دستورالعمل جدید عرضه اولیه، نوآوری جدیدی نیز به همراه خواهد داشت. در این راستا باید توضیح داد که تاکنون روال بر این بوده که در روز عرضه اولیه، بخشی از سهام متعلق به سهامداران عمده به فروش می‌رسید؛ بنابراین در عرضه اولیه سهامداران تامین نقدینگی می‌کردند و شرکت به‌طور مستقیم نفعی از آن نداشت، اما در دستورالعمل جدید، پیش‌بینی شده که به جای عرضه سهام از سوی سهامداران عمده، شرکت بتواند پیش از عرضه اولیه، مجمع فوق‌العاده تشکیل دهد و با سلب حق تقدم از سهامداران فعلی، دست به انتشار سهام جدید بزند و آن را به عموم عرضه کند. البته طبیعی است که منافع سهامداران فعلی شرکت در این روش محفوظ می‌ماند، اما این روش باعث می‌شود که مبالغ ناشی از فروش سهام در روز عرضه اولیه به صندوق شرکت واریز شود و به افزایش سرمایه منجر شود.

به نظر می‌رسد که عرضه اولیه سهام از مسیر عرضه حق تقدم سهام از یک سو باعث شود با تامین مالی شرکت، مقاومت مدیران اجرایی در برابر پذیرش در بورس کاهش یابد و از سوی دیگر، فروش حق تقدم به افراد جدیدالورود، باعث می‌شود که سهامداران جدید برای مدتی مجبور به نگهداری سهام خود شوند؛ چرا که فرآیند ثبت افزایش سرمایه، چند ماه به طول خواهد انجامید. از این رو، ترکیب این دو روش، یعنی ترکیب عرضه اولیه به حرفه‌ای‌های بازار و صندوق‌های سرمایه‌گذاری با عرضه حق تقدم سهام به‌جای سهام در عرضه اولیه، می‌تواند باعث تغییر پارادایم بازی عرضه‌های اولیه شود.