غروب اقتدار دولت
اما دولت اعلام کرده فهرست یاد شده را کنار خواهد گذاشت و در عوض فهرستی از ۱۲۴ شغل که بخش‌خصوصی اجازه ندارد در آنها فعالیت کند تهیه می‌شود، در نتیجه بقیه شغل‌ها که حدود ۲ هزار مورد است، برای مردم آزاد خواهد شد. از دید تحلیلگران این بزرگ‌ترین تحول در اقتصاد کوبا طی سال‌های اخیر است که نشان می‌دهد تحولی بنیادی و تاریخی رخ داده است. قبلا بسیاری از مشاغل غیر قانونی بود و اکنون دیگر چنین نیست. انتظار می‌رود ایده‌های نو مطرح شود و فرصت‌های اقتصادی جدید برای کشور به‌وجود آید.
واقعیت این است که کوبا به شدت به یک فرصت اقتصادی نیازمند است. همه‌گیری کرونا به اقتصادی که از قبل به دلیل تحریم‌های آمریکا دچار مشکلات عمیق بوده لطمات بزرگ وارد کرده است، برای مثال بخش گردشگری تعطیل است و این به معنای بیکاری تعداد زیادی از نیروی کار و از میان رفتن درآمدهای ارزی برای دولت است. فشارهایی که به اقتصاد وارد شده دولت را وادار کرده اصلاحاتی که مدت‌هاست تصویب شده به اجرا گذارد. از اول ژانویه برنامه اصلاحات پولی اجرا شده که سبب کاهش سریع ارزش پزو در برابر دلار شده است. همچنین سیستم دو نرخی ارز حذف شده و دولت یارانه‌ها را برای طیفی از کالاها حذف کرده است. نتیجه این اقدام رشد نرخ تورم و افزایش قیمت دلار در بازار آزاد است.
تحلیلگران می‌گویند اصلاحات در بازار کار قاعدتا به رفع نارضایتی‌ها از وضعیت بد اقتصادی کمک خواهد کرد و نیز زمینه را برای بهبود روابط با آمریکا فراهم می‌کند. البته فعالان اقتصادی امیدوارند آنچه انجام شده بخشی از اصلاحات فراگیرتر در بخش‌خصوصی باشد. در ادامه به محتوای این برنامه اصلاحی و تاثیرات آن بر اقتصاد کوبا اشاره می‌کنیم.
نخستین پرسش این است که اصلاحات انجام شده چه معنایی برای کسب‌وکارها خواهد داشت؟ درحال‌حاضر کوبایی‌ها در اکثر بخش‌های اقتصاد می‌توانند کسب‌وکار خصوصی راه‌اندازی کنند. استاد اقتصاد دانشگاه هاوانا می‌گوید اصلاحات اجرا شده سبب کاهش قدرت بوروکراسی در کوبا می‌شود زیرا متقاضیان راه‌اندازی کسب‌وکار راحت‌تر می‌توانند ثابت کنند فعالیت‌شان جزو حوزه‌های مجاز است. از سوی دیگر نوع فعالیت‌هایی که مردم می‌توانند انجام دهند تغییر خواهد کرد و این برای اقتصاد مفید است زیرا سبب افزایش نرخ رشد اقتصاد و ایجاد فرصت‌های شغلی می‌شود. پس از مهار همه‌گیری کرونا اقتصاد کوبا به ایجاد فرصت‌های شغلی فراوان نیازمند است و اگر دولت زمینه این امر را فراهم نکرده باشد، بر شدت نارضایتی‌ها افزوده خواهد شد.
دومین پرسش این است که آیا اصلاحات اجرا شده به معنای پایان سیستم اقتصادی کمونیستی در کوباست؟ پاسخ منفی است. اقتصاددان‌ها معتقدند در چند سال آینده بخش‌خصوصی در کوبا رشد می‌کند و سهم بالاتری در اقتصاد این کشور خواهد داشت اما برخلاف آنچه پس از فروپاشی شوروی در اروپای شرقی رخ داد، به دلیل شرایط خاص حاکم بر کوبا از جمله شرایط سیاسی، بخش‌خصوصی در این کشور نمی‌تواند سهم بسیار بزرگی در اقتصاد پیدا کند. اگرچه فشارهای اخیر بر سرعت تحولات افزوده اما حرکت دولت کوبا به سوی اصلاحات اقتصادی بسیار کند بوده است. بسیاری از تحولاتی که در چند ماه اخیر رخ داده سال‌ها قبل به تصویب رسیده بود.
از سوی دیگر، برای صاحبان کسب‌وکار در کوبا محدودیت‌های دیگر همچنان باقی است. برای مثال یک صاحب رستوران می‌تواند نیرو استخدام کند اما نمی‌تواند فعالیت خود را به شکل یک شرکت به ثبت برساند و این یعنی کسب‌وکارها به وام بانکی دسترسی ندارند و شخصی که می‌خواهد کارآفرینی کند باید شخصا تمامی ریسک‌ها را بپذیرد. اقتصاددان‌ها امیدوارند در آینده اصلاحات فراگیرتر اجرا شود و دولت اجازه ثبت شرکت را بدهد. یک اقتصاددان کوبایی که در پاریس مستقر است می‌گوید: «برای تغییر بنیادی سیستم اقتصادی کوبا، دولت نه‌تنها باید به بخش‌خصوصی امکان رشد بسیار سریع‌تر را بدهد، بلکه از کنترل خود بر اقتصاد بکاهد. در واقع باید وزن دولت در تولید ناخالص داخلی کم شود. درحال‌حاضر حرکتی در این زمینه مشاهده نمی‌شود و آنچه رخ داده اصلاحاتی بسیار محدود بوده است. کنترل دولت بر هیچ بخش اقتصاد حذف نشده است.» کارشناسان می‌گویند اصلاحات انجام شده نخستین قدم از مسیر طولانی تبدیل شدن اقتصاد کوبا به اقتصادی بازارمحور است. در چین سرعت حرکت به سوی اقتصاد بازار اواخر قرن بیستم بسیار سریع بود. چین برنامه‌ریزی متمرکز را کنار گذاشت و اکنون در این کشور شرکت‌های دولتی زیادی هستند که خصوصی شده‌اند. این نوع تحولات به هیچ‌وجه در کوبا رخ نداده است، شاید در آینده شاهد این‌گونه تغییرات باشیم.
سومین پرسش این است که اصلاحات انجام شده چه اثری بر روابط کوبا و آمریکا خواهد داشت؟ این اصلاحات به بهبود روابط کمک خواهد کرد. در واقع اصلاحات یاد شده در زمانی مناسب در حال اجراست و اگر بقیه شرایط نیز فراهم شود می‌توان به پیشرفت در روند رفع تنش‌ها بین دو کشور امیدوار بود. اصلاحات انجام شده استدلال‌ها در واشنگتن در حمایت از لغو تحریم‌ها علیه کوبا را تقویت می‌کند. دولت اوباما امیدوار بود از طریق تقویت بخش‌خصوصی در کوبا تحولات بزرگ‌تر در این کشور به وجود آید. آنچه اخیرا در کوبا رخ داده با آنکه بسیار محدود است اما نشان می‌دهد شرایط درحال تغییر است و آمریکا مایل است به این روند تغییر کمک کند. جو بایدن در دوره تبلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری اعلام کرده بود که قصد دارد وارد روند بهبود شرایط با کوبا شود. او مایل است محدودیت سفر کوبایی‌ها به آمریکا و انتقال پول از سوی نیروی کار کوبایی در آمریکا به کشورشان را لغو کند اما بایدن همچنین مایل است دولت کوبا به آزادی بیان احترام بگذارد و از حمایت مادورو دست بردارد. به باور تحلیلگران، کوبا در آغاز راه اصلاحات اقتصادی است و اگر سرعت اجرای این اصلاحات کافی نباشد یا برنامه‌های اصلاحی گسترده‌تر نشود، تغییرات معنادار در ساختار اقتصادی این کشور به‌وجود نخواهد آمد، اما اقتصاد کوبا حتی پس از مهار همه‌گیری کرونا به تحولات عمیق نیازمند است.
