مهمان همیشگی ما
برخی متخصصان بیماری‌های واگیر ترجیح می‌دهند در این زمینه‌ها اظهارنظر نکنند، زیرا پیش‌بینی آسان نیست. یکی از این متخصصان می‌گوید: «نخستین فرض در بیماری‌های واگیر این است که نباید ویروس را دست‌کم گرفت.» به‌رغم این عدم‌قطعیت، اکثر دانشمندان به یک واقعیت تلخ باور دارند: اگرچه فاز همه‌گیری در نهایت روزی پایان می‌یابد، ویروس کرونا برای همیشه بخشی از زندگی انسان‌ها خواهد بود. بهترین حالت این است که ویروس کرونا به یک ویروس شبیه آنفلوآنزا تبدیل شود که کشندگی بسیار کمتر و عوارض ملایم دارد. در ادامه مطلب حاضر به عوامل کلیدی که تعیین می‌کنند همه‌گیری کدام مسیر را طی خواهد کرد اشاره می‌کنیم. برخی از مهم‌ترین پرسش‌های بدون پاسخ به این بستگی دارد که در آینده گونه‌های جدید ویروس چه اثراتی خواهند داشت و واکسیناسیون و ایمن‌سازی تا چه حد می‌تواند با این گونه‌ها مبارزه کند.
نخستین عامل این است که همه باید بپذیرند که ویروس کرونا ماندگار است. چهار ویروس انسانی دیگر در جوامع ماندگار شده‌اند و گاه شاهد شیوع آنها هستیم البته این نوع شیوع‌ها به شکل همه‌گیری در نمی‌آید. این ویروس‌ها علائم ملایم که در سرماخوردگی‌ها مشاهده می‌شود ایجاد می‌کنند. دانشمندان همواره نگران این بودند که گونه جدید ویروس کرونا کشنده‌تر و سرعت انتقال آن بسیار بیشتر باشد. یکی از متخصصان بیماری‌های واگیر در دانشگاه دوک می‌گوید:«بهتر است بگوییم ویروس کرونا را نمی‌توان ریشه کن کرد. تعداد بیش از حد زیادی از مردم جهان به این ویروس مبتلا هستند و سرعت انتقال آن بالاست.» از سوی دیگر ویروس کرونا می‌تواند بین انسان و حیوان انتقال یابد. حتی اگر ما بتوانیم این ویروس را در انسان‌ها از میان ببریم حیوانات می‌توانند بار دیگر انسان را آلوده کنند و احتمالا نوعی که از حیوانات منتقل خواهد شد کشنده‌تر خواهد بود. درحال‌حاضر آبله تنها بیماری واگیر است که به‌طور کامل در جهان ریشه‌کن شده است. این بیماری در حیوانات رخ نمی‌دهد بنابراین برای بقا باید از انسان به انسان منتقل شود. در تحقیقی جدید آمده است ویروس کرونا به احتمال بسیار زیاد طی ۵ تا ۱۰ سال، بومی خواهد شد و در نهایت به سرماخوردگی ملایم که افراد در کودکی به آن مبتلا می‌شود تبدیل می‌شود. تحقق این سناریو مستلزم آن است که موارد ابتلا در کودکان ملایم باقی بماند. اگر یک جهش سبب شود ویروس در کودکان کشنده‌تر شود، واکسیناسیون آنها لازم خواهد بود؛ شبیه واکسن فلج اطفال و سرخک. با این حال یکی از متخصصان برجسته بیماری‌های واگیر در دانشگاه مینه سوتا می‌گوید: «غیرممکن است که بتوان هر سال تمام انسان‌های کره زمین را واکسینه کرد، در نتیجه ویروس کرونا همیشه با ما خواهد بود. این ویروس را نمی‌توان ریشه‌کن کرد.»
دومین عامل این است که گونه‌های جدید ویروس کرونا تولیدکنندگان واکسن را وادار می‌کنند استراتژی‌های خود را تغییر دهند. اواخر سال قبل هنگامی که نخستین واکسن‌های شرکت فایزر و مودرنا مورد تایید قرار گرفت این امیدواری وجود داشت که با این واکسن‌ها همه‌گیری مهار خواهد شد و واکسن‌های یاد شده در برابر نشانه‌های ملایم، متوسط و شدید ابتلا ایمنی به‌وجود می‌آورند. اکنون هدف واکسن‌ها کمی تغییر کرده، یعنی صرفا هدف این است که با تزریق واکسن نشانه‌های شدید از میان برود و از مرگ فرد مبتلا یا بستری شدن طولانی او در بیمارستان جلوگیری شود. یکی از محققان دانشگاه واشنگتن می‌گوید: «لحن‌ها تغییر کرده است. قبلا گفته می‌شد ما به ایمنی جمعی خواهیم رسید اما حالا گفته می‌شود هدف ما این است که بتوانیم به زندگی عادی بازگردیم و بیمارستان‌ها مملو از مبتلایان به کرونا نباشند.» یک علت محدود شدن هدف، نگرانی‌هایی است که درباره گونه جدید ویروس کرونا به‌وجود آمده است. این‌گونه به سرعت درحال انتقال در آفریقای‌جنوبی است. در این‌گونه ۱۰ جهش رخ داده است. گونه‌ای‌که در برزیل درحال شیوع است، نیز به همین اندازه نگران‌کننده و مشکل‌ساز است. گونه‌ای که در آفریقای‌جنوبی گسترش یافته تا اندازه‌ای در مقابل واکسن مودرنا مقاومت نشان داده است. نتایج کلینیکی به دست آمده از برنامه‌های تولید واکسن که از سوی شرکت‌های جانسون و جانسون، آسترازنکا و نوواوکس انجام شده این نگرانی را پدید آورده که واکسن‌ها در برابر این‌گونه و گونه‌هایی که جهش‌های مشابه دارند کمتر موثر هستند.
سومین فاکتور این است که تحقیقات واکسن، تازه آغاز شده است. با آنکه واکسن‌ها در برابر گونه‌های جدید ویروس اثرگذاری کامل ندارند، اما معنا نیست که بی‌فایده هستند. واکسن‌ها بهترین سلاح بشر در برابر ویروس کرونا هستند و از پیش به‌روزرسانی آنها آغاز شده تا برای تمامی گونه‌ها موثر باشند. شرکت مودرنا و نوواوکس درحال اجرای برنامه‌هایی برای تولید واکسن‌های مکمل هستند تا از افراد در برابر گونه آفریقای‌جنوبی ویروس محافظت کند. پیش‌بینی می‌شود اگر این گونه در آمریکا و دیگر کشورها شیوع پیدا کند از تزریق مکمل در بهار و تابستان استفاده شود. از سوی دیگر در تعدادی از شرکت‌های داروسازی تحقیقات درباره نسل بعدی واکسن‌ها درحال انجام است. این واکسن‌ها در برابر چندگونه ویروس کرونا ایمنی ایجاد می‌کنند. همچنین واکسن‌هایی تولید خواهند شد که حالت ترکیبی دارند، یعنی از شخص در برابر ویروس آنفلوآنزا و کرونا محافظت می‌کنند.
فاکتور چهارم این است که آیا ویروس کرونا پیوسته جهش پیدا خواهد کرد یا نه؟ این احتمال وجود دارد که گونه‌های قدرتمندتر و واگیرتر به‌وجود آید که مبارزه با همه‌گیری را دشوار کند. متخصصان ویروس‌شناس در آمریکا پیش‌بینی کرده‌اند که گونه انگلیسی ویروس کرونا ماه مارس به گونه غالب در آمریکا تبدیل خواهد شد. پیش‌بینی تغییرات ویروس غیرممکن است. همچنین نمی‌توان گفت این گونه‌های جدید برای بشر به چه معنا خواهند بود. واقعیت این است که همه جهش‌ها سبب خطرناک‌تر شدن ویروس نمی‌شوند. یکی از متخصصان می‌گوید: «ویروس تغییر خواهد کرد و از میزان سرایت آن کاسته خواهد شد. ممکن است علائم ابتلا ملایم‌تر شود، زیرا ویروس نمی‌خواهد میزبان خود را بکشد.» احتمال دیگر این است که گونه‌های جدید ویروس که اکنون وجود دارد به حداکثر میزان خطرناک بودن رسیده‌اند. برخی کارشناسان معتقدند ویروس کرونا پس از مبتلا کردن صدها میلیون نفر، به بالاترین سطح تناسب خود رسیده و از این پس، تغییرات قابل ملاحظه در آن به وجود نخواهد آمد. درباره یک موضوع قطعیت وجود دارد: بهترین دفاع در برابر گونه‌های جدید، متوقف کردن انتقال آن از یک شخص به شخص دیگر است. واکسیناسیون گسترده یک عامل کمک‌کننده در مهار خواهد بود. اگر تمام مردم جهان واکسینه نشوند افرادی که واکسن دریافت نکرده‌اند به شیوع ویروس کمک می‌کنند و ویروس همچنان تغییر می‌کند.
عامل بعدی این است که آیا بهبود پس از ابتلا به کرونا، برای ایمن شدن در برابر گونه‌های جدید کافی است؟ درباره دفاع طبیعی بدن در برابر ویروس کرونا پرسش‌هایی مطرح است. دانشمندان مشغول تحقیق درباره مدت ایمن بودن بدن بعد از بهبود هستند و نیز هنوز مشخص نیست، آیا کسانی که یک بار به کرونا مبتلا شده‌اند در برابر گونه‌های جدید آسیب‌پذیر هستند یا نه. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که آنتی‌بادی ویروس کرونا یعنی پروتئین‌هایی که از بدن در برابر ابتلا بعدی محافظت می‌کنند پس از چند ماه از میان می‌روند. دیگر لایه‌های ایمنی ممکن است مدتی طولانی‌تر در بدن باقی بمانند و از آن در برابر گونه‌های جدید محافظت کنند. در بدترین سناریو، سیستم ایمنی بدن افرادی که به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند اصلا گونه‌های جدید را تشخیص نمی‌دهد.
در نهایت باید به این موضوع اشاره شود که اکنون بیش از هر زمان دیگر باید تدابیر محافظتی رعایت شود. ما نمی‌دانیم گونه‌های جدید چرا و چگونه با این سرعت شیوع پیدا می‌کنند بنابراین مردم باید به زدن ماسک، فاصله‌گذاری اجتماعی و شستن دست‌ها ادامه دهند.
