۲۴ سال تلاش ناکام
امروز صورت مساله در آلودگی هوا، همان صورت مساله سال ۷۵ است و راهکارها هم از جنس همان برنامه ۹ محوری است. اما هر ازگاهی به‌دلایل مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، نظرها تغییر می‌کند اما واقعیت آن است که مشکل همان مشکل و راه‌حل، همان راه‌حل قدیمی است.
آخرین بررسی‌هایی که در شرکت کنترل کیفیت هوا با کمک دانشگاه‌های معتبر کشور درباره سیاهه انتشار آلودگی هوای تهران انجام شده و مربوط به سال 96 است اعلام می‌کند بیش از 60 درصد آلودگی هوای تهران که ناشی از ذرات آلاینده با قطر کمتر از 5/ 2 میکرون و به‌خاطر وسایل نقلیه موتوری است. سهم موتورسیکلت، سواری‌ها و کامیون در این میزان آلودگی مشخص شده است.
اتفاقی که امسال در تهران رخ داده این است که شاخص کیفیت هوای تهران عوض شده است، به این معنا که عدد کمی به سمت پایین سوق داده شده است. تصور این نیست که امسال آلودگی هوا بیشتر از پارسال بوده است. چون این شاخص به درستی جابه‌جا شده و برای امسال روزهای مضر به‌خاطر پایین آمدن سطح مجاز آلاینده‌ها، افزایش یافته است در نتیجه شاهد این هستیم که تعداد روزهای آلوده بیشتر شده است. اما اگر با شاخص‌های پارسال بررسی کنیم، تقریبا همان است.
با بیان خیلی ساده، شاخص آلودگی سختگیرانه‌تر شده که البته این کار به درستی صورت گرفته است. بنابراین واقعیت این است که وضعیت آلودگی خیلی وخیم‌تر از پارسال نیست. اساسا آلودگی هوا نه یک منشأ دارد و نه یک راه‌حل.
فقط با معاینه‌فنی یا فقط با یک وزش باد نمی‌توان به مهار و کنترل آلودگی هوا امیدوار بود. اصول شرایط فیزیکی شهر تهران باعث شده در تهران بیش از 200 روز در سال وارونگی دما داشته باشیم. در زمستان چند روز پدیده وارونگی دما در تهران رخ می‌دهد و این پتویی که روی شهر تهران به‌واسطه همین وارونگی شکل می‌گیرد باعث تجمع گازهای آلاینده در زیر این لایه می‌شود و به سرعت تهران آلوده می‌شود. منابع متحرک و منابع ثابت آلایندگی با نسبت 60 به 40 باعث این آلودگی هستند.
حال موضوعی که درخصوص دی اکسید گوگرد مطرح است این است که دستگاه‌های سنجش کنترل کیفیت هوا نشان می‌دهد در بعضی از ساعات روز این گاز تجمع پیدا می‌کند و غلظت آن در شهر بالا می‌رود. البته شاخص so2 به مرز ناسالمی نرسیده است. اما یک نتیجه‌گیری می‌توان کرد؛ اینکه گاز تولیدی قطعا و یقینا ناشی از سوخت‌های پرگوگرد است که معمولا می‌تواند گازوئیل، مازوت و... باشد. خودروهای دیزلی سهم مهمی در تولید ذرات آلاینده با قطر کمتر از 5/ 2 میکرون دارند. در نتیجه هنگام افزایش گاز دی‌اکسیدگوگرد متوجه شدیم موتورهای دیزل درحال تولید ذرات با قطر کمتر از 5/ 2 میکرون هستند. با بررسی‌های ترافیکی که انجام دادیم مشخص شد ترافیک دیزلی‌ها (منابع متحرک سنگین) تقریبا به میزان سال قبل است. ولی آن چیزی که اهمیت دارد و امسال به شکل متفاوتی از سال قبل رخ داده، این است که ایستگاه‌های جنوب و جنوب غربی سنجش آلودگی که افزایش آلایندگی گوگرد را نشان می‌دهند، مشخص می‌کند صنایع اطراف از سوخت پرگوگرد استفاده می‌کنند. صنایعی که برای رفع محدودیت تامین گاز در زمستان می‌توانند به سوخت‌های پرگوگرد روبیاورند. این اتفاقی است که در واقعیت تهران در سال جاری رخ داده است.
این نکاتی که به آنها اشاره کردم حاوی شواهد علمی بوده و اعداد و ارقام آنها هم موجود است. قاعدتا تمام این شاخص‌ها با نظرات مقامات وزارت بهداشت تهیه و استخراج شده و مبنای سنجش قرار گرفته است.
در هفته‌های اخیر شرایط در برخی روزها ناسالم برای همه شهروندان و در برخی روزها هم ناسالم برای گروه‌های حساس بوده است. قطعا چنین وضعی مضر است و باید احساس خطر کرد. اما یک نکته کلیدی وجود دارد. آلودگی هوا یک تعریف دارد؛ در معرض ماده آلوده‌کننده به میزان مشخص (غلظت) و در زمان مشخص مجاورت با آن ماده باعث آسیب‌رسیدن به فرد می‌شود. در روزی که شاخص در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار دارد، چنانچه یک فرد معمولی برای چند روز پیاپی در همین وضعیت (ناسالم برای گروه‌های حساس) قرار بگیرد، او هم هر چند خیلی سالم باشد، آسیب می‌بیند.
