دوستان و دشمنان برجام

کارن دیانگ منبع: واشنگتن پست درباره چگونگی حل مشکلات داخلی و همزمان، مقابله با چالش‌هایی که در برابر جهان وجود دارد، توصیه‌های متنوع و بی‌شماری به جو بایدن شده است. واقعیت این است که هم داخل آمریکا شرایط تغییر کرده و هم جهان کنونی نسبت به دورانی که بایدن معاون باراک اوباما بود، بسیار دگرگون شده است. هنری کیسینجر، سیاستمدار کهنه‌کار آمریکایی توصیه کرده بایدن بیش از آنکه بخواهد نگران وضعیت حقوق بشر در چین باشد باید تلاش کند زمینه‌های مناسب را برای همکاری آمریکا و این کشور بیابد. آرون اشتاین، رئیس بخش خاورمیانه موسسه تحقیقاتی فارن‌پالیسی نیز توصیه کرده بایدن باید اجازه دهد روسیه در سوریه پیروز شود. گروه‌های ترقی‌خواه از بایدن خواسته‌اند برنامه‌های بزرگ تسلیحاتی را لغو کند و از برنامه نیروی نظامی فضایی دوره ترامپ خلاص شود. وزیر محیط‌زیست دولت برزیل گفته است اگر بایدن مایل است آمازون را نجات دهد باید از طریق خریدن اعتبار کربن برزیل، بهای آن را بپردازد. دبیرکل ناتو نسبت به ترک افغانستان بدون توافق بین نیروهای متحد هشدار داده است.

بایدن چند اصل را معرفی کرده است: توجه کامل به اثرگذاری متقابل اولویت‌های داخلی و بین‌المللی، مشورت با هم‌پیمان‌ها، بازگشت به نهادهای بین‌المللی و قرار دادن مساله آب و هوا در صدر فهرست اولویت‌ها. او همچنین اعلام کرده در نخستین روز استقرار در کاخ سفید برخی اقدامات ترامپ در تضاد با هنجارهای تاریخی نظیر آنچه در زمینه مهاجرت انجام شده را معکوس خواهد کرد. اما درباره انبوهی از مسائل، بایدن با اولویت‌های متضاد، مانع‌تراشی‌های کنگره و نگرانی هم‌پیمان‌های آمریکا مواجه است. در برخی موارد از جمله کره‌شمالی و ونزوئلا، بزرگ‌ترین مانع در برابر موفقیت در حوزه سیاست خارجی همانی است که تعدادی از روسای‌جمهوری قبلی آمریکا را هم به دردسر انداخته و گزینه‌های موجود گزینه‌های مناسبی نیستند.  احتمالا مبارزه با همه‌گیری کرونا و سامان دادن به اقتصاد، بخش اعظم وقت و انرژی بایدن را در یک سال نخست ریاست‌جمهوری او به خود اختصاص خواهد داد. رئیس بخش برنامه امنیت بین‌المللی در دانشگاه جورج میسون می‌گوید: «بایدن کشوری در بحران را به ارث برده است. او در داخل با همه‌گیری کرونا، محدودیت فعالیت‌های اقتصادی و ضعف در شاخص‌های اقتصاد مواجه است و در این میان، با توجه به وجود این چالش‌ها، رسیدگی به مسائل گوناگونی که در سیاست خارجی مطرح است آسان نخواهد بود. این مسائل باید صبر کنند تا نوبت‌شان برسد.» اما واقعیت این است که به برخی مسائل سیاست خارجی باید فورا رسیدگی شود. «استارت» جدید یعنی تنها پیمان کنترل تسلیحاتی باقی مانده بین آمریکا و روسیه دو هفته پس از سوگند یاد کردن بایدن منقضی می‌شود. تمدید پنج‌ساله این پیمان که بایدن گفته است قصد دارد پیشنهاد دهد، به دولت آمریکا فرصت می‌دهد به مسائلی که طی چهار سال اخیرشرایط وخیمی دارند، رسیدگی کند. حملات سایبری، ساخت تسلیحات استراتژیک و غیر‌استراتژیک جدید از سوی روسیه که در هیچ پیمان تسلیحاتی به آنها اشاره نشده است و رقابت تسلیحاتی در فضای جزو این مسائل هستند.

هفته پیش یکی از کارشناسان ارشد مطالعات روسیه و یورآسیا در شورای روابط خارجی آمریکا گفت: «بدون‌شک روسیه به‌دنبال لغو تحریم‌هایی است که در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما و ترامپ بر این کشور اعمال شده است. اما اگر عواملی که سبب اعمال این تحریم‌ها شده از میان نرود بایدن برای لغو تحریم‌های یاد شده با موانع بزرگ مواجه خواهد بود.» الحاق کریمه به خاک روسیه، حمله نظامی به اوکراین و مسموم کردن مخالفان کرملین برخی عوامل اعمال تحریم‌ها بوده‌اند. اگرچه بایدن درباره ایران و تغییرات آب و هوایی به‌دنبال همکاری با روسیه است، اما برای مشخص شدن اینکه آیا روسیه امتیازهای کافی را می‌دهد تا لغو تحریم‌ها منطقی باشد، به مذاکرات طولانی نیاز است.

در مورد ایران، نیروهای قدرتمند دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه در کنگره با برنامه بایدن یعنی بازگشت به پیمان هسته‌ای که ترامپ از آن خارج شد، مخالفند. طبق این پیمان، ایران در ازای لغو تحریم‌های اقتصادی، برنامه‌های هسته‌ای خود را محدود کرد و اجازه داد برنامه‌های یاد شده تحت نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی قرار گیرد. سال ۲۰۱۵ هنگامی که این پیمان به امضا رسید، باراک اوباما و جو بایدن که در آن زمان معاون او بود اعلام کردند این پیمان نقطه آغاز برای از میان بردن تهدید فوری ساخته شدن سلاح هسته‌ای از سوی ایران است و زمینه را برای مذاکرات بعدی بر سر جلوگیری از برنامه موشکی و دخالت‌های ایران در منطقه فراهم می‌کند. ترامپ استدلال کرده بود که آن شرایط هرگز فراهم نخواهد شد و خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای تضمین کرد که شرایط یاد شده در دوره ریاست‌جمهوری او تحقق نخواهد یافت.

چالش پیش روی بایدن، غیر از مخالفت‌های سیاسی در داخل آمریکا، این است که چطور با ایرانی که اعلام کرد هیچ تمایلی به انعقاد پیمان جدید فراتر از شرایط اولیه توافق ندارد وارد مذاکره شود. در شبکه درهم‌تنیده مسائل امنیت ملی بایدن همچنین باید روابط آمریکا و دیگر کشورهای خاورمیانه را مدنظر قرار دهد. اسرائیل و کشورهای عرب با هرگونه تلاش برای رفع تنش‌ها مخالفند. بایدن در ماه اکتبر گفته بود روابطی را که ترامپ با عربستان ایجاد کرده از نو ارزیابی خواهد کرد و به حمایت آمریکا از عربستان در جنگ یمن پایان می‌دهد. همچنین تغییراتی در ارتباط با خرید نفت و فروش سلاح به عربستان اعمال خواهد کرد. این برنامه‌ها احتمالا با استقبال کنگره مواجه خواهند شد. ترامپ طرح ضدعربستانی کنگره را وتو کرده بود.

بایدن همچنان به حفظ امنیت اسرائیل پایبند خواهد ماند و قصد ندارد اقدام ترامپ در به رسمیت شناختن بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل یا تصرف بلندی‌های جولان از سوی اسرائیل را معکوس کند. اما مخالفت بایدن با ساخت و سازهای جدید در سرزمین‌های اشغالی و پایبندی به راه‌حل دو کشور برای حل مساله فلسطین، چندان اثرگذار نخواهد بود زیرا تعدادی از کشورهای عرب روابط خود با اسرائیل را عادی کرده‌اند. نکته مهم دیگر این است که توانایی بایدن در پیشرفت در مساله ایران یک جنبه مهم هدف او در برقراری مجدد پیوندهای دو سوی اقیانوس اطلس بین آمریکا و اروپا به‌ویژه سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان است. این سه کشور همچنان عضو پیمان هسته‌ای ایران هستند.

اروپا با مشکلات بزرگ خود دست به گریبان است. هم‌پیمان‌های اصلی آمریکا در اروپا از اینکه بایدن به‌دنبال تقویت روابط دو سوی اقیانوس اطلس است خشنود هستند اما آنها از تضادهای بالقوه بین وعده‌های بایدن برای احیای بخش تولید کارخانه‌ای و کشاورزی آمریکا و آنچه که آنها امیدوارند پایان سیاست‌های تجاری ترامپ باشد، نگران هستند. اگرچه بایدن قول داده نیروهای آمریکا را که در اروپا، ژاپن و کره‌جنوبی مستقرند حفظ کند اما او مایل است به مشارکت آمریکا در جنگ‌های خارجی پایان دهد و حضور نیروهای آمریکایی را به نیروهای کوچک ضدتروریسم آنها برای حفظ امنیت آمریکا تقلیل دهد.