ریکاوری؛ شاید دو سال دیگر
دوشنبه هفته گذشته دو شرکت فایزر و بایونتک اعلام کردند تلاش می‌کنند تا پایان ماه جاری میلادی مجوزهای لازم را برای واکسن کرونا دریافت کنند. با اعلام خبر ساخته شدن واکسن و احتمال دریافت مجوز برای تولید گسترده آن، طی دو روز شاخص‌های مالی در بورس‌های بزرگ جهان به‌ویژه بورس آمریکا رشد قابل‌ملاحظه‌ای داشتند زیرا سرمایه‌گذاران به این موضوع فکر کردند که در آینده نه چندان دور، فعالیت‌های اقتصادی که محدود شده است به‌طور کامل از سر گرفته خواهند شد اما واقعیت این است که تحقق این پیش‌بینی به گذشت ماه‌ها زمان نیاز دارد. واکسیناسیون تعداد کافی از جمعیت به‌طوری که نیازی به تدابیر محدودکننده برای فعالیت‌های اقتصادی نباشد فرآیندی بسیار زمانبر است.
در تعدادی از کشورهای اروپایی و برخی ایالت‌های آمریکا به دلیل شدت پیدا کردن مجدد همه‌گیری کرونا تدابیری برای تعطیل کردن فعالیت‌های اقتصادی به اجرا گذاشته شده و در هفته‌های آینده این تدابیر ادامه پیدا خواهد کرد. از سوی دیگر در کسب و کارهایی که به ارتباط نزدیک انسان وابسته هستند در ماه‌های آینده تقاضا ضعیف خواهد بود. برخی مدیران شرکت‌ها معتقدند ساخته شدن واکسن برای کرونا یک خبر بسیار مثبت است. اما سال آینده نیز اقتصاد دچار ضعف خواهد بود. افزایش مجدد موارد ابتلا به کرونا در اروپا طی هفته‌های اخیر سبب شده تدابیر فراگیر برای تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی اجرا شود و اقتصاددان‌ها معتقدند این تدابیر سبب می‌شود اقتصاد کشورهای یاد شده برای دومین بار در سال‌جاری دچار ضعف شدید شود. در ایالات متحده، مقامات دولتی و ایالتی عموما از اجرای تدابیر محدودکننده فعالیت‌های اقتصادی اجتناب کرده‌اند در نتیجه انتظار می‌رود رشد اقتصاد ادامه یابد اما سرعت بهبود کندتر خواهد بود.
خبر ساخته شدن واکسن موثر برای ویروس کرونا سبب نشده پیش‌بینی‌ها درباره زمان بازگشت وضعیت اقتصادی به حالت قبل از بحران تغییر کند و علت این است که اکثر اقتصاددان‌ها به مراحلی توجه می‌کنند که برای اثرگذاری واکسن بر اقتصاد باید طی شود. در ایالات متحده و منطقه یورو این باور در بین سیاست‌گذاران وجود دارد که سال ۲۰۲۲ وضعیت اقتصادی به حالت قبل از بحران کنونی بازمی‌گردد. کشورهای ثروتمند نخستین اقتصادهایی خواهند بود که از ساخته شدن واکسن کرونا سود می‌برند. انگلستان، آمریکا، ژاپن و کشورهای عضو منطقه یورو از پیش برای دریافت تعداد بسیار زیادی از این واکسن سفارش داده‌اند و اگر واکسن یاد شده تایید شود بیشترین سود نصیب این اقتصادها خواهد شد. این گفته در مورد دیگر واکسن‌هایی که در آستانه دریافت مجوز هستند نیز صادق است.
اما در کشورهای فقیر شرایط کاملا متفاوت است به این معنا که این کشورها دیرتر به واکسن دسترسی پیدا خواهند کرد. برخی نهادهای تحلیلگر پیش‌بینی کرده‌اند تا قبل از سال ۲۰۲۴ تعداد کافی واکسن برای استفاده تمام مردم جهان تولید نخواهد شد. اما از دید تحلیلگران، حتی دسترسی محدود به واکسنی ایمن و موثر برای کرونا اثرات بزرگ اقتصادی در پی خواهد داشت. تحلیلگران سازمان تحقیقاتی راند در اروپا می‌گویند در حال حاضر سالانه بازده اقتصاد جهان ۳۴۰۰ میلیارد دلار کاهش می‌یابد. اگر در آمریکا، اتحادیه اروپا، انگلستان، چین، هند و روسیه واکسنی موثر در دسترس قرار گیرد میزان کاهش بازده ۱۲۰۰ میلیارد دلار در سال یعنی ۱۰۳ میلیارد دلار در ماه خواهد بود. در صورتی که واکسن به شکل فراگیر در دسترس قرار گیرد به‌طوری که تنها کشورهای بسیار فقیر به آن دسترسی نداشته باشند کاهش سالانه بازده اقتصاد جهان ۱۵۳ میلیارد دلار خواهد بود که رقم بزرگی نیست.» یکی از محققان این سازمان می‌گوید: «اگر تنها برخی کشورها که می‌توانند واکسن را ساخته و به میزان بالا آن را تولید کنند، از آن بهره ببرند، این امر بر وضعیت اقتصادی آنها اثرات بزرگی خواهد داشت و اگر ترتیبی داده شود تا همه کشورها از واکسن بهره‌مند شوند شرایط برای آن کشورها نیز بهتر خواهد بود.»
ایالات متحده بین کشورهایی است که در چند ماه آینده واکسن ایمن و موثر کرونا در آن عرضه می‌شود و مورد استفاده قرار خواهد گرفت. اما بسیاری از صنایعی که از همه‌گیری کرونا به شدت لطمه دیده‌اند از جمله خطوط هواپیمایی و خرده‌فروشی‌ها، فورا از این روند بهره نخواهند برد. در واقع تا وقتی که لازم است تدابیر فاصله‌گذاری اجتماعی اجرا شود، وضعیت این بخش‌ها به حالتی که قبل از بحران وجود داشت باز نخواهد گشت. برای لغو این تدابیر باید ده‌ها میلیون نفر واکسینه شوند. بنا به اعلام وزارت کار، یک‌چهارم ۱۰ میلیون شغلی که بین ماه‌های فوریه و اکتبر از میان رفته‌اند شغل‌های مربوط به کافه‌ها، رستوران‌ها و هتل‌ها بودند. اگر به نقطه‌ای برسیم که اکثر شغل‌های یادشده احیا شوند و مردم مانند قبل از بحران به رستوران‌ها و هتل‌ها بروند شرایط اقتصادی بسیار بهتر خواهد شد.
این احتمال وجود دارد که اواسط سال آینده میلادی نرخ بیکاری آمریکا به رقم ۵/ ۳ درصد که ماه فوریه مشاهده شد کاهش یابد. ماه مارس این رقم به ۷/ ۱۴ درصد رسیده بود. البته اکثر تحلیلگران معتقدند رسیدن به رقم ۵/ ۳ درصد به گذشت مدت زمان بیشتر نیاز دارد. اقتصاددان ارشد موسسه کپیتال اکونومیکس می‌گوید: «با عرضه واکسن، سال آینده تحولات بسیار مثبتی در اقتصاد رخ خواهد داد، یعنی رشد فعالیت‌ها در بخش خدمات قابل ملاحظه خواهد بود. اما برای بازگشت نرخ بیکاری به رقمی که در ماه فوریه مشاهده شد باید حداقل دو سال صبر کرد.»
اقتصاددان ارشد بانک مرکزی انگلستان می‌گوید: «تایید واکسن کرونا یک نقطه عطف است که تحولات بزرگ به وجود خواهد آورد زیرا همه به این باور می‌رسند که راهی مطمئن برای مهار کرونا وجود دارد و محدودیت‌هایی که برای مهار این ویروس اعمال شده لغو خواهد شد. قبل از انتشار خبر تولید واکسن هیچ اطمینانی به آینده وجود نداشت، زیرا ممکن بود بار دیگر همه‌گیری شدت پیدا کند. تفاوتی که واکسن کرونا ایجاد کرده این است که می‌توان درباره آینده مطمئن بود. حالا سرمایه‌گذاری‌ها و فعالیت‌های اقتصادی با اطمینان خاطر انجام می‌شود زیرا آینده قابل پیش‌بینی شده و این آینده امیدبخش است.»
البته نباید فراموش کرد برخی بخش‌های اقتصاد ماه‌های آینده یعنی تا وقتی که واکسیناسیون تعداد قابل ملاحظه‌ای از مردم انجام شود، به کمک مالی برای ادامه فعالیت نیازمندند. در واقع تا زمانی که رفتار مردم مانند قبل از بحران نشود وضعیت بخش‌هایی نظیر گردشگری، هتلداری و مسافرت هوایی بهبود پیدا نخواهد کرد. در ماه‌های گذشته میزان بی‌سابقه‌ای از حمایت های مالی از سوی بانک‌های مرکزی و دولت‌ها برای جبران اثرات منفی بحران کرونا صورت گرفته است. اما شیوع مجدد این ویروس در آمریکا و اروپا سبب شده به حمایت‌های بیشتری نیاز باشد. تا زمانی که اثرات واکسن بر اقتصاد به شکل فراگیر و پایدار مشاهده نشود برخی بخش‌های اقتصاد همچنان نیازمند حمایت خواهند بود.
