تجهیز در برابر سیل نقدینگی
افزایش جذابیت بازار سهام و بازدهی مناسب‌تر نسبت به سایر بازارها باعث شده تا خریداران حقیقی در سال ۱۳۹۸ بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان سهام جدید (خالص خرید منهای فروش) در بازار سهام خریداری کنند. این رقم، سه برابر بیشتر از خرید سهام جدید توسط افراد حقیقی در سال قبل از آن بوده است. روند تغییرات دارایی افراد حقیقی در بازار سهام طی سال ۱۳۹۸ به‌صورت پیوسته رو به افزایش بود و در دو ماه پایانی سال، سرعت بالاتری به خود گرفت. طی چند هفته ابتدایی سال ۱۳۹۹ نیز این روند تشدید شده و روزانه ارقامی بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیارد تومان پول جدید جذب بازار سهام شده است. به‌نظر می‌رسد در صورت تداوم شرایط فعلی بازار سرمایه، دارایی افراد حقیقی در بازار سهام رشد چشمگیری داشته باشد. استقبال سرمایه‌گذاران از بازار سرمایه را می‌توان بر اساس برخی دیگر از آمارها نیز نشان داد به‌عنوان نمونه در ۲۵ روز نخست سال‌جاری میزان ثبت‌نام در سامانه سجام ۱۸ برابر نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته و رکورد ثبت‌نام روزانه نیز تغییر کرده است و به عدد ۱۰۰ هزار و ۳۳۹ نفر در تاریخ ۲۵ فروردین ماه ۱۳۹۹ رسیده است.
از سوی دیگر بررسی تعداد شرکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه، به‌خوبی نشانگر تداوم روند افزایشی ورود افراد جدید به بازار سرمایه است. میانگین تعداد شرکت‌کنندگان در عرضه‌های اولیه سال ۱۳۹۸ معادل ۹۶۱ هزار نفر بوده که این رقم، چهار برابر میانگین شرکت‌کنندگان در سال ۱۳۹۷ و ۹ برابر میانگین تعداد شرکت‌کنندگان سال ۱۳۹۶ است. با توجه به بازدهی بسیار مطلوب شرکت‌های عرضه‌شده، سرمایه‌گذاران تازه‌وارد غالبا اقدام به افزایش سرمایه خود و خرید سهام بیشتر می‌کند. بازدهی جذاب عرضه‌های اولیه را می‌توان با مقایسه جمع بازدهی عرضه‌های اولیه در سال ۹۸ که رقمی نزدیک به ۴۱ میلیون ریال بوده و کل یارانه نقدی که رقمی نزدیک به ۵/ ۵ میلیون ریال بوده مقایسه کرد. در عرضه‌های سال ۱۳۹۹ نیز استقبال چشمگیری را شاهد هستیم به‌طوری‌که در عرضه شرکت سرمایه‌گذاری صباتامین تعداد یک میلیون و ۹۴۴ هزار و ۲۶۶ نفر و در عرضه شستا به‌عنوان بزرگ‌ترین عرضه اولیه بورس با بیشترین میزان مشارکت تعداد ۲ میلیون و ۷۰ هزار نفر مشارکت داشته‌اند. تداوم روند عرضه‌های اولیه در سال ۱۳۹۹ موجب افزایش ضریب نفوذ بازار سرمایه و توسعه سهامداری خرد خواهد شد و ورود نقدینگی جدید به بازار سرمایه را افزایش خواهد داد. البته باید توجه داشت که سرعت خروج این نوع از سرمایه‌گذاران از بازار بسیار سریع خواهد بود. به نظر می‌رسد که بازدهی مناسب بازار سهام در دو سال اخیر از یکسو موجب افزایش اقبال عمومی به این بازار شده و شمار زیادی از افراد جدید وارد بازار سهام شده‌اند و از سوی دیگر شیوه قیمت‌گذاری و فرآیند عرضه شرکت‌های جدید (که تا حد زیادی توسط سهامداران بدون ریسک تلقی می‌شود) موجب افزایش شرکت‌کنندگان در فرآیند عرضه اولیه سهام شده است. بررسی شاخص جست‌وجوی گوگل برای عبارت «دریافت کد بورسی»نشان می‌دهد که این شاخص در سال ۹۸ رشد محسوسی داشته است و بیشترین میزان آن نیز مربوط به ماه‌های تیر و مهر بوده که ویژگی مشترک این دو ماه، عرضه اولیه چند شرکت در بازار سرمایه بوده است. در سال ۹۹ نیز این شاخص افزایش یافته و در روزهای نزدیک به عرضه شستا با یک رشد چشمگیر به بالاترین میزان تاریخی خود رسیده است. به‌نظر می‌رسد که با اعلام اخبار عرضه اولیه در رسانه‌ها، شمار متقاضیان دریافت کد بورسی جهت شرکت در فرآیند مذکور افزایش می‌یابد. از سوی دیگراستان‌های خراسان‌جنوبی، زنجان، اردبیل، سمنان و کردستان بیشترین میزان جست‌وجوی عبارت مذکور را داشته‌اند. فرآیند عرضه‌های اولیه طی سه سال اخیر به شکلی است که روش عرضه‌ها به‌صورت ثبت‌سفارش بوده و پس از مشخص شدن قیمت، غالبا دامنه سفارش اولیه در یک بازه محدود تعیین شده و معامله نیز در سقف قیمتی و با مازاد قابل‌ملاحظه تقاضا نسبت به عرضه صورت می‌گیرد. روزهای بعدی نیز غالبا با تشکیل صف‌های خرید طولانی و رشد محسوس قیمت سهام (تا رسیدن به نقطه تعادلی) ادامه می‌یابد. براساس نظریات اقتصادی، وجود مازاد تقاضا و تشکیل صف خرید به معنای پایین بودن قیمت تعیین‌شده برای سهام شرکت‌هاست (فرو ارزش‌گذاری) و با توجه به آنکه شرکت‌های عرضه شده در سال ۹۸ به‌طور متوسط بیش از ۱۲ روز صف خرید را تجربه کرده‌اند و انتظار می‌رود در سال ۹۹ نیز این روند ادامه یابد، از این‌رو به نظر می‌رسد که فرآیندهای ارزش‌گذاری و تعیین قیمت سهام فاصله زیادی با حالت بهینه دارد. لازم به ذکر است که شرکت‌های عرضه شده در سال‌های ۹۶ و ۹۷ نیز به‌طور متوسط ۸ روز صف خرید را تجربه کرده‌اند. هرچند که ایجاد جذابیت قیمتی و بدون ریسک کردن سهام شرکت‌ها، یکی از استدلال‌هایی است که برای عرضه‌های اولیه با قیمت پایین عنوان می‌شود اما باید توجه داشت که بررسی عرضه اولیه برخی از یونیکورن‌های موفق دنیا (منظور از یونیکورن، کسب‌وکارهای نوپا و آنلاین با ارزش بالاتر از یک میلیارد دلار است.) در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد که قیمت‌گذاری اولیه آنها بالاتر از ارزش فعلی (فرا ارزش‌گذاری) بوده است و به‌عنوان نمونه، سهام شرکت اوبر تنها در اولین روز پس از عرضه، با کاهش قیمت ۶/ ۷ درصدی و تا پایان سال ۲۰۱۹ با کاهش ۱۸ درصدی مواجه شده است. به این ترتیب ارزش‌گذاری شرکت‌ها با قیمت پایین‌تر جهت ایجاد جذابیت نزد خریداران، چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. از سوی دیگر باید توجه داشت که هر چند عرضه سهام شرکت‌ها به قیمت پایین می‌تواند موجب افزایش گرایش سهامداران خرد به بازار شود و سود قابل‌ملاحظه‌ای را در کوتاه‌مدت و با ریسک صفر نصیب آنان کند اما این به معنای تحمیل زیان ارزش‌گذاری به صاحبان اولیه شرکت‌هاست. برآوردها نشان می‌دهد زیان ناشی از ارزش‌گذاری نامناسب در عرضه‌های اولیه سال ۹۸ (از روز واگذاری تا روز پایان صف خرید) بیش از چند ده هزار میلیارد ریال بوده است. به این ترتیب به نظر می‌رسد که قیمت‌گذاری عرضه‌های اولیه نیازمند بازنگری است. لازم به ذکر است که اصلاح فرآیند قیمت‌گذاری عرضه‌های اولیه لزوما به معنای تغییر روش عرضه اولیه یا روش‌های ارزش‌گذاری نبوده و می‌تواند به شکلی تعریف شود که تنها محدوده قیمت را تغییر دهد؛ در حال‌حاضر محدوده قیمت تعیین‌شده برای عرضه‌های اولیه بسیار کم است. با توجه به آنکه تمامی شرکت‌های عرضه شده حداقل چند روز صف خرید را تجربه کرده‌اند، به نظر می‌رسد که می‌توان محدوده قیمت را در روز عرضه اولیه افزایش داد. در این صورت با انجام این اصلاح پارامتریک، بدون تغییر روش‌های قیمت‌گذاری، منابع تجهیز شده از محل عرضه اولیه برای شرکت‌های عرضه شده چندین هزار میلیارد ریال افزایش می‌یابد.
