تحدید تقاضا با کرونا
قیمت نفت در هفته‌های اخیر به شدت کاهش یافته و بعید است طی هفته‌ها و ماه‌های آینده شاهد رشد قابل ملاحظه قیمت‌ها باشیم زیرا شیوع ویروس کرونا اثرات پایدار بر بازار نفت خواهد داشت و نیز افت قیمت نفت صرفا تحت تاثیر این عامل رخ نداده است. شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس یعنی بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان و امارات به چین به‌عنوان شریک تجاری اصلی و خریدار عمده نفت خود اتکا دارند و یک پنجم نفت صادراتی این کشورها به چین صادر می‌شود.
در هفته‌های اخیر توقف پرواز هواپیماها، ضعف شدید بخش گردشگری و توقف فعالیت بسیاری از کارخانه‌های چین سبب افت تقاضای این کشور برای نفت شده است. کاهش تقاضای این کشور برای نفت عامل مهم لطمه خوردن به اقتصادهای صادرکننده نفت است. قیمت نفت به پایین‌ترین میزان در یک سال اخیر کاهش یافته و با توجه به اثرات منفی افت نرخ رشد اقتصاد چین بر اقتصاد جهان به ویژه اقتصادهای آسیایی، تقاضای جهانی برای نفت رشد مطلوب نخواهد داشت. تحلیلگران معتقدند بحران پدید آمده به‌دلیل شیوع سریع ویروس کرونا، وضعیتی که سازمان بهداشت جهانی آن را یک تهدید بزرگ بین‌المللی توصیف کرده، برای مدتی نسبتا طولانی بر صنعت نفت جهان فشار وارد می‌کند و قیمت‌ها را پایین نگه خواهد داشت.
درباره دوران شیوع ویروس کرونا دیدگاه گوناگون مطرح شده است. تحلیلگران خوش‌بین معتقدند این دوره تا پایان ماه آینده میلادی خواهد بود و از آن پس ویروس مهار خواهد شد. اگر این پیش‌بینی تحقق یابد اثرات آن بر اقتصاد جهان، بازار نفت و اقتصادهای صادرکننده نفت به‌تدریج کاهش خواهد یافت اما اگر در سه ماه دوم سال‌جاری نیز ویروس کرونا مهار نشود، آنگاه اثرات آن جدی‌تر می‌شود و نرخ رشد اقتصاد چین و تقاضای آن برای نفت، بیشتر کاهش خواهد یافت. حجم تجارت بین اقتصادهای عرب حوزه خلیج فارس و چین دو دهه قبل تنها چند میلیارد دلار بود. اما سال گذشته این رقم به ۲۰۰ میلیارد دلار افزایش یافت. شیوع ویروس کرونا بر بخش گردشگری کشورهای یاد شده اثرات بزرگ داشته است. سال ۲۰۱۸ بیش از ۶/ ۱ میلیون چینی به کشورهای یاد شده سفر کردند و این میزان بالا گردشگر منبعی مهم برای کسب درآمد به ویژه برای دبی بود.
اما حالا این وضعیت به‌طور کامل تغییر کرده است. در هفته‌های اخیر به ندرت گردشگر چینی در دبی مشاهده شده‌اند. زیرا محدودیت‌های گسترده برای سفرها در نظر گرفته شده و این به آن معناست که اهداف کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در حوزه گردشگری تحقق نمی‌یابد. تازه‌ترین شوک به اقتصادهای یاد شده در حالی وارد شده که صندوق بین‌المللی پول در گزارش اخیر خود به این کشورها هشدار داده که باید اصلاحات عمیق تر در اقتصاد خود ایجاد کنند در غیر این صورت طی ۱۵ سال آینده حدود ۲هزار میلیارد دلار ثروت ذخیره شده خود را از دست خواهند داد، زیرا تقاضای جهانی برای نفت آنها کاهش خواهد یافت. میزان وابستگی کشورهای حوزه خلیج فارس به درآمدهای نفتی یکسان نیست اما به‌طور متوسط این درآمدها ۷۰ درصد کل درآمدهای دولت‌های این منطقه را تشکیل می‌دهد. کشورهای یاد شده و دیگر اعضای اوپک با ریسک‌های مختلف از جمله کاهش قیمت نفت، کاهش تقاضای جهانی برای نفت اوپک و رشد تولید نفت در دیگر کشورها از جمله آمریکا، کانادا، برزیل مواجه هستند.
از زمانی که ویروس کرونا شناسایی شده و شیوع پیدا کرده افت شدید قیمت نفت ده‌ها میلیارد دلار به اقتصادهای حوزه خلیج فارس لطمه وارد کرده است. اقتصادهای یاد شده هنوز هم تحت تاثیر منفی کاهش شدید قیمت نفت در اواسط سال ۲۰۱۴ هستند. نرخ رشد آنها پایین آمده و زمینه برای افزایش کسری بودجه فراهم شده است. سال پیش برنامه کاهش عرضه نفت به رشد نسبی قیمت‌ها کمک کرد و این کشورها در واکنش به رشد تولید نفت در آمریکا و ضعف تقاضا تصمیم گرفتند عرضه نفت خود را بیش از پیش کاهش دهند. در سه ماه کنونی میزان کاهش عرضه به ۱/ ۲ میلیون بشکه افزایش یافته است اما شیوع ویروس کرونا اثرات مثبت این اقدام بر قیمت‌ها را از میان برده است. اقتصادهای عرب حوزه خلیج فارس نه‌تنها از سقوط قیمت نفت لطمه دیده‌اند، بلکه با مشکلات بنیادی اقتصادی نیز مواجه هستند. تلاش‌های انجام شده برای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی به نتایج مورد نظر نرسیده و اگر وضعیت بازار نفت بهتر نشود شوک اقتصادی به ناآرامی‌های سیاسی و اجتماعی و بی‌ثباتی در منطقه منجر خواهد شد.
از سوی دیگر موسسه مشاوره‌ای کپیتال اکانامیکس هشدار داده که در بلندمدت شیوع ویروس کرونا ضعف پایدار اقتصادهای عرب حوزه خلیج فارس را در پی خواهد داشت. در گزارش جدید این موسسه آمده است وابستگی عمیق این کشورها به درآمدهای نفتی افق بلندمدت اقتصادی آنها را منفی کرده و در صورتی که شرایط برای مدتی طولانی به همین شکل باقی بماند این کشورها در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و اجرای برنامه‌های اقتصادی خود دچار مشکل خواهند شد. در حال حاضر به اعضای اوپک پیشنهاد شده ۶۰۰ هزار بشکه دیگر از عرضه نفت خود بکاهند. در این حالت میزان کلی کاهش عرضه ۷/ ۲ میلیون بشکه خواهد بود. فعلا روسیه با این اقدام موافقت نکرده اما سوال مهم این است که آیا این اقدام بزرگ برای بالا بردن قیمت‌ها کافی است؟
مشخص نیست میزان تقاضای چین برای نفت چقدر کاهش یافته و در آینده چه میزان کمتر خواهد شد. کمیته‌های فنی وابسته به اوپک در حال ارزیابی شرایط بازار برای ارائه پیشنهاد به مقامات کشورهای عضو این سازمان هستند. یکی از مقامات پیشین وزارت انرژی عربستان معتقد است اگر هر چه زودتر اوپک پلاس عرضه نفت خود را پایین نیاورد قیمت‌ها ممکن است به ۴۰ دلار در هر بشکه کاهش یابد. شوک‌های قبلی در بازار نفت که در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ مشاهده شد حاصل آن بود که تولیدکنندگان تا جایی که توانایی داشتند نفت به بازار تزریق می‌کردند، اما اکنون شرایط کاملا متفاوت است. اگر شیوع ویروس کرونا برای مدتی نسبتا طولانی ادامه پیدا کند و تقاضای چین و کشورهای دیگر برای نفت پایین باقی بماند کشورهایی نظیر عربستان، روسیه و امارات با وضعیت خطرناک یعنی کاهش قیمت‌ها و افت تولید مواجه خواهند شد. در این حالت درآمد آنها و توانایی شان برای اداره اقتصاد کاهش می‌یابد. یکی از پیامدهای تحقق این سناریو ضعف اقتصادی و بی‌ثباتی سیاسی است.
