رنسانس عربی
چند دهه حکمرانی بلامنازع سلطان‌قابوس بر عمان دورانی بود که در آن از ثروت حاصل از فروش نفت برای توسعه کشور استفاده شد و او توانست امنیت و آرامش کشور را در یکی از بحران‌خیزترین مناطق جهان حفظ کند. خاورمیانه و شمال آفریقا منطقه‌ای است که در آن همیشه زمینه‌ها برای درگیری‌های قومی، نزاع‌ها و رقابت‌های سیاسی و دخالت‌های خارجی فراهم بوده و در یک چنین منطقه‌ای، سلطان‌قابوس سیاست خارجی مبتنی بر استقلال را در پیش گرفت. او جزو معدود رهبران جهان بود که با طیفی وسیع از قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در ارتباط بود، قدرت‌هایی که از یکدیگر متنفر بودند از جمله ایران، عربستان، امارات، آمریکا، روسیه، یمن و اسرائیل.
به این ترتیب همان نقشی که سوئیس در اروپا و جهان برعهده دارد عمان در منطقه خاورمیانه برعهده داشت. در واقع عمان محلی آرام بود برای مذاکره بین قدرت‌هایی که در خارج آن منطقه در حال نزاع بودند. سلطان‌قابوس بخش اعظم عمر خود را همسر نداشت و در زمان حیاتش به‌طور علنی کسی را به‌عنوان جانشین خود معرفی نکرد، اما شورای خانوادگی پس از رجوع به نامه‌ای که وی نوشته بود جانشین وی را معرفی کرد. سلطان‌قابوس در این نامه هیثم بن طارق، پسر عموی خود را به‌عنوان سلطان جدید این کشور معرفی کرده بود. سلطان جدید قول داده به میراث سلطان‌قابوس احترام بگذارد. او در نخستین سخنان خود با مردم گفت: «ما همچنان به حل منازعات کمک خواهیم کرد.»
سلطان‌قابوس سال ۱۹۷۰ در ۲۹ سالگی در یک کودتای بدون خونریزی علیه پدرش به قدرت رسید. در آن زمان عمان یک کشور منزوی و فقیر بود که جنگ داخلی در آن ادامه داشت. سلطان‌قابوس با استفاده از درآمدهای نفتی و ترکیبی از قدرت نظامی و پروژه‌های زیرساختی، شورشیان را سرکوب کرد. پیشرفت‌ها در حوزه ساخت جاده، مدرسه، بیمارستان و دیگر زیرساخت‌های مدرن چنان بود که سال ۲۰۱۰ سازمان ملل عمان را از لحاظ صعود در رتبه‌بندی شاخص توسعه انسانی جهان طی ۴۰ سال اخیر، در جایگاه نخست و جلوتر از چین قرار داد. خدمات سلطان‌قابوس سبب شد او به یک شخصیت بسیار محبوب برای مردم کشورش تبدیل شود. نخستین روزی که او به قدرت رسید تعطیل عمومی است و «روز رنسانس» نامگذاری شده است. همچنین روز تولد سلطان‌قابوس روز ملی عمان است.
اگرچه کاهش شدید قیمت نفت در سال‌های اخیر سبب کاهش نرخ رشد اقتصادی عمان شده و آزادی‌های سیاسی در این کشور بسیار محدود است، اما دیپلمات‌های غربی سیاست خارجی سلطان‌قابوس را ستایش می‌کنند. او سال ۲۰۰۷ در یک بیانیه عمومی ساختار سیاست عمان را چنین بیان کرد: «ما در داخل کشور به‌دنبال توسعه و خارج از آن در پی دوستی و صلح، عدالت و همزیستی، درک و گفت‌وگوی مثبت و سازنده هستیم. ما این‌گونه آغاز کردیم، اکنون در همین مسیر هستیم و به اذن خدا در همین مسیر به حرکت خود ادامه خواهیم داد.»
در دوران جوانی سلطان‌قابوس، عمان بسیار فقیر بود و به‌دلیل سیاست‌های مستبدانه پدرش، ارتباط اندکی بین عمان و جهان خارج وجود داشت. قابوس به انگلستان فرستاده شد تا تحصیل کند. در سال ۱۹۶۵ پدرش او را به عمان فراخواند و به مدت تقریبا ۶ سال در حبس خانگی قرار داد. سال ۱۹۷۰ قابوس با کمک انگلستان پدرش را از قدرت برکنار کرد و کشور را در مسیر توسعه قرار داد. نخستین اقدام او سرکوب شورشیان جنوب کشور با کمک ایران بود. او از درآمدهای نفتی برای توسعه زیرساخت‌ها و بالا بردن سطح زندگی مردم بهره برد. همزمان، برای پایان دادن به انزوای سیاسی عمان، روابط دیپلماتیک با همسایگان برقرار کرد و به عضویت اتحادیه عرب و سازمان ملل در آمد. عمان جزو بنیان‌گذاران شورای همکاری خلیج‌فارس است.
تحلیلگران معتقدند بزرگ‌ترین موفقیت سلطان‌قابوس قرار دادن عمان در مسیر توسعه است و در تمام این سال‌ها استقلال عمان حفظ شده و ارتباطات کشور با طیفی گسترده از قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی ادامه یافته است. سلطان‌قابوس با چین و شوروی سابق ارتباط برقرار کرد و همواره آغوشش برای برقراری ارتباط با دیگر کشورها گشوده بود. شبکه گسترده ارتباطی عمان با دیگر کشورهای جهان سبب شد این کشور برای ایالات‌متحده به دوستی سودمند تبدیل شود. سال ۲۰۱۳ او زمینه انعقاد پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بین ایران و قدرت‌های بزرگ را فراهم کرد، اگرچه ترامپ با استقرار در کاخ سفید از این پیمان خارج شد.
سلطان‌قابوس در سیاست خارجی مسیر مستقلی را طی کرد. عربستان و امارات امیدوار بودند عمان از سیاست‌های آنها پیروی کند، اما هرگز چنین نشد. سال ۲۰۱۱ عربستان برای حمایت از حکومت بحرین به این کشور تانک فرستاد، اما سلطان‌قابوس در این برنامه مشارکت نکرد. او همچنین در مبارزه با حوثی‌های یمن به ائتلاف به رهبری عربستان نپیوست، اما میزبانی طرف‌های درگیر در جنگ یمن را برای برقراری صلح پذیرفت و سال ۲۰۱۶ با اقدام عربستان، امارات و دیگر کشورهای عرب برای منزوی کردن قطر مشارکت نکرد. سیاست خارجی سلطان‌قابوس اغلب فراتر از کشورهای عرب و منطقه خاورمیانه بود. در داخل عمان، قابوس به‌دلیل تمرکز بر توسعه اقتصادی در دوران حاکمیتش مورد علاقه مردم بود، اگرچه خارجی‌ها همواره حکومت او را یک حکومت پلیسی توصیف می‌کردند. او روی کاغذ، بر فرصت‌ها برای شهروندان جهت مشارکت در حکومت افزود. نخستین قانون اساسی عمان سال ۱۹۹۶ تدوین شد، اما سلطان‌قابوس تمام قدرت را در اختیار داشت، احزاب سیاسی اجازه فعالیت نداشتند و رسانه‌های مخالف تعطیل می‌شدند. سال ۲۰۱۱ موج خیزش عربی سراسر کشورهای عربی را فرا گرفت و عمانی‌ها نیز در اعتراض به بیکاری به خیابان‌ها آمدند اما نه در مخالفت با سلطان‌قابوس و سیستم حاکم بر عمان. نیروهای امنیتی دو معترض را کشتند و سلطان‌قابوس با وعده‌هایی نظیر ایجاد شغل و بالا بردن دستمزدها و مستمری بازنشستگی، اوضاع را آرام کرد. طی چند سال بعد بر هزینه‌های دولت افزوده شد در نتیجه هنگامی که قیمت نفت کاهش یافت اقتصاد دچار مشکل شد. در چند سال اخیر هر سال بودجه عمان کسری داشته و سلطان جدید باید با این مشکل مقابله کند.
