حقوق فراموش شده
مهم‌ترین بخش برنامه معامله قرن، تمرکز بر برنامه توسعه اقتصادی غزه و کرانه باختری تنها به این شرط است که فلسطینی‌ها واگذاری همیشگی کنترل قدس به اسرائیل را بپذیرند و با برخی ترتیبات حاکمیتی که فاصله بسیار زیادی با استقلال کامل دارد، موافقت کنند. مسلم است که این خواسته از دید فلسطینی‌ها و رهبران عرب قابل پذیرش نیست و به همین دلیل است که مذاکرات متعدد آقای کوشنر، داماد و مشاور ارشد ترامپ با مقامات کشورهای عربی از جمله مصر، عربستان و امارات طی یک سال اخیر به نتیجه نرسیده است یعنی او نتوانسته آنها را به پیشرفت برنامه معامله قرن و توانایی آمریکا در حصول توافق و آشتی بین فلسطینی‌ها و رژیم اسرائیل متقاعد کند. رئیس کمیته امور اعراب در پارلمان مصر می‌گوید: «اکثر جهان عرب از جمله مصر و عربستان معامله قرن را که از سوی آمریکا پیشنهاد شده رد کرده‌اند.»
تعداد زیادی از منتقدان می‌گویند در پیمان طراحی شده که شامل برنامه مفصل احداث منطقه آزاد تجاری یا نیروگاه یا مرکز شیرین‌سازی آب در غزه است، به پرسش‌های مهم سیاسی از جمله سرنوشت قدس، مرزها و پناهندگان فلسطینی اشاره نشده است. این به آن معناست که در این پیمان عملا توجه به نگرانی‌های اصلی اعراب و فلسطینی‌ها نشده است. رئیس کمیته امور اعراب در پارلمان مصر با اشاره به اقدام آمریکا در انتقال سفارت این کشور از تل آویو به بیت‌المقدس در ماه می و تلاش‌های آمریکا در تابستان برای انحلال UNRWA یعنی آژانس سازمان ملل که به فلسطینی‌ها در غرب کرانه باختری و اردن کمک می‌کند می‌گوید: «ادعاهای ترامپ مبنی بر حمایت از روند صلح کاملا دروغ است.»
واقعیت این است که برنامه معامله قرن که از سوی آمریکا پیشنهاد شده رهبران کشورهای عرب را ناامید کرده است. دو سال پیش در نشست ضدتروریسم در ریاض، رئیس‌جمهوری مصر امیدوار بود بتواند در روند حل اختلافات بین فلسطینی‌ها و اسرائیل مشارکت کند و از این طریق روابط مستحکمی با آمریکا برقرار کرده و سود اقتصادی ترتیبات جدید در خاورمیانه را نصیب مصر کند. در واقع او امیدوار بود مصر در مرکز نقشه انرژی خاورمیانه قرار گیرد و بتواند سرمایه‌گذاران بین‌المللی به ویژه از عربستان را به مصر جلب کند. او اواسط سال ۲۰۱۷ به ترامپ گفته بود: «از طریق همکاری با هم می‌توانیم مشکل قرن را از طریق معامله قرن حل کنیم.»
اما اکنون مانند گذشته صلح دور از دسترس است. چند روز پیش دو فلسطینی با گلوله سربازان اسرائیلی کشته و ۶۰ نفر دیگر زخمی شدند. تنش در روابط فلسطینی‌ها و اسرائیل افزایش یافته و وزیر خارجه مصر می‌گوید: «تداوم تنش‌ها و خشونت علیه فلسطینی‌های غیر مسلح در غزه تبعات خطرناکی برای ثبات و امنیت منطقه در بر دارد. نیازهای اولیه فلسطینی‌های آواره باید در هر برنامه پایدار برای صلح در نظر گرفته شود.» مقامات اردنی نیز چنین دیدگاهی دارند. آژانس سازمان ملل در امور فلسطینی‌های آواره که در اردوگاه‌های اردن زندگی می‌کنند خدماتی را به ۱/ ۱ میلیون آواره فلسطینی در این اردوگاه‌ها ارائه می‌کند. یکی از نمایندگان پارلمان اردن می‌گوید: «حق بازگشت آوارگان فلسطینی و وضعیت بیت‌المقدس و اماکن مقدس آن برای همه ما خط قرمز است. اردن نمی‌تواند در برنامه معامله قرن در شکل کنونی آن حضور داشته باشد.»
ماه ژوئیه وزارت خارجه آمریکا، کمک نظامی ۲۰۰ میلیون دلاری به مصر را که به دلایل حقوق بشری مسدود شده بود آزاد کرد. این اقدام از شدت مخالفت مصر با برنامه معامله قرن کاست. رئیس‌جمهوری مصر پایان آن ماه در سخنرانی خود در دانشگاه قاهره گفت: «موضع ما در قبال معامله قرن روشن است. ما می‌گوییم اسرائیل باید به پشت مرزهای سال ۱۹۶۷ بازگردد و دولت فلسطینی به پایتختی قدس شرقی تشکیل شود. باید به شما بگویم ما در حال حاضر مشغول ایفای نقش کمک‌کننده برای برقراری صلح هستیم.»
به نظر می‌رسد طرف‌های مختلف در رایزنی‌ها از جمله مصر، اردن، آمریکا و رژیم صهیونیستی، هر یک انگیزه‌های خاص خود را از حضور در مذاکرات دارند و تضاد منافع، رسیدن به یک برنامه مشترک را غیرممکن کرده است. از زمان پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، برنامه معامله قرن مطرح بوده و مصر تلاش کرده از طریق مذاکره با جناح‌های مختلف فلسطینی آنها را به هم نزدیک کند. اما در این زمینه ناکام بوده است. کارشناسان می‌گویند روشن است که منظور آمریکا و اسرائیل از سازش و آشتی با منظور مصر یکی نیست. اسرائیل خواهان کاهش شدید اختیارات فلسطینی‌ها است، در حالی که مصر مایل است دولت وحدت ملی فلسطینی تشکیل شود که در غزه و کرانه باختری حاکمیت داشته باشد.
در هفته‌های اخیر تلاش‌های بیشتری از سوی دولت آمریکا و کوشنر برای فراهم کردن زمینه موفقیت نشست بحرین انجام شده، اما تا زمانی که خواست فلسطینی‌ها و دولت‌های عربی در نظر گرفته نشود، شانس تحقق اهداف آمریکا بسیار کم است. برخی تحلیلگران معتقدند موضع آمریکا در برنامه معامله قرن موضع یک میانجی نیست، زیرا میانجی باید بی‌طرف باشد و به دو طرف کمک کند، بر اختلافات غلبه کنند اما آمریکا در دوران ریاست جمهوری ترامپ به‌طور کامل فقط به درخواست اسرائیل توجه نشان می‌دهد. برنامه‌ای که از سوی کوشنر و نزدیکان او تدوین شده و تاکنون محتوای آن به‌طور مفصل مشخص نشده، کاملا به نفع اسرائیل و به زیان فلسطینی‌ها است.
به نظر می‌رسد هدف آمریکا ایجاد مشوق‌های اقتصادی برای فلسطینی‌ها در ازای گرفتن امتیازهای بسیار بزرگ از آنها از جمله حق حاکمیت و خاک است و در این میان به زیان‌های معامله قرن برای دیگر کشورهای منطقه از جمله اردن توجه نشده است. روند مذاکرات درباره بخش‌های مختلف برنامه معامله قرن روندی بسیار طولانی است و از آنجا که به حداقل درخواست‌های فلسطینی‌ها و کشورهای عرب توجه نشده، این برنامه نمی‌تواند تحقق پیدا کند.
ارسال نظر