سال سرنوشت

پاتریشیا لایا / بلومبرگ سال جدید میلادی برای ونزوئلا می‌تواند سالی سرنوشت ساز باشد. مردم ونزوئلا طی چند سال اخیر با بحران‌های سیاسی و اقتصادی شدید مواجه بوده‌اند و عده زیادی از آنها با سیاست‌های نیکولاس مادورو رئیس‌جمهوری این کشور مخالفت کرده‌اند. اما ابزار و راهی برای اعلام این مخالفت نداشته‌اند. تعداد هواداران آقای مادورو نیز طی سال‌های اخیر کمتر شده و میزان محبوبیت او به شدت کاهش یافته است. قابل پیش‌بینی بود که شرایط اقتصادی و اجتماعی ونزوئلا به جایی رسیده که تنها یک تحول بزرگ می‌تواند روندهای کنونی را متوقف و معکوس کند. ونزوئلا بیش از عربستان نفت دارد، اما میزان فقر در آن بیش از کلمبیاست. این کشور روزگاری جزو ثروتمندترین کشورهای آمریکای لاتین بود، اما در حال حاضر در فقر شدیدی به سر می‌برد و میلیون‌ها نفر از مردم آن برای یافتن غذا، دارو و دیگر مایحتاج زندگی این کشور را ترک کرده‌اند. مدت‌هاست کمبود تقریبا همه چیز از دستمال توالت تا دارو و تجهیزات مختلف در این کشور به شکل فراگیر مشاهده می‌شود. وضعیت کنونی ونزوئلا با دوران ریاست جمهوری هوگو چاوز بسیار متفاوت است. چاوز قصد داشت از ثروت حاصل از درآمدهای نفتی مسیری مبتنی بر سوسیالیسم را به سمت رونق طی کند و نه فقط برای ونزوئلا، بلکه برای تمامی کشورهای آمریکای جنوبی.

اما اکنون سال‌هاست او درگذشته و ونزوئلا دچار مشکلات عمیق از جمله فساد مالی، فقر، سرکوب مخالفان دولت و حاکمیت نظامیان در حوزه‌های مختلف است. آقای چاوز سال ۲۰۱۳ یعنی یک سال قبل از سقوط قیمت نفت درگذشت و یکی از افراد نزدیک به او یعنی نیکلاس مادورو ۵۶ ساله جای او را گرفت. طی سال‌های اخیر، آقای مادورو به شکل‌های مختلف قدرت خود را در ونزوئلا مستحکم کرده و این در حالی است که مخالفان معتقدند سوء مدیریت اقتصادی، فساد مالی، سرکوب رسانه‌ها و مخالفان و انحصارطلبی آقای مادورو ونزوئلا را در لبه پرتگاه قرار داده است. آقای گوایدو ۳۵ ساله، رئیس مجلس ملی ونزوئلا که عموما از مخالفان مادورو تشکیل شده چهارشنبه گذشته خود را رئیس‌جمهوری موقت ونزوئلا اعلام کرد و چند کشور از جمله آمریکا، برزیل، کانادا، کلمبیا، پرو و شیلی فورا او را به‌عنوان رئیس‌جمهوری موقت ونزوئلا به رسمیت شناختند.

او برای این اقدام خود به یک متمم در قانون اساسی استناد کرد که به رئیس مجلس ملی اجازه می‌دهد تا برگزاری انتخابات جدید، وظایف رئیس‌جمهوری را برعهده بگیرد. این مجلس از پیش حاکمیت مادورو را غیرقانونی اعلام کرده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند انتخابات ریاست جمهوری ماه مه سال گذشته که در آن آقای مادورو به پیروزی رسید، یک انتخابات پر تقلب بوده و رقابت واقعی بین نامزدها صورت نگرفته است. در این میان آقای مادورو اقدامات و دیدگاه‌های مجلس ملی را نادیده گرفته است. در سال ۲۰۱۷ دادگاه عالی ونزوئلا که عموما از طرفداران مادورو تشکیل شده، این مجلس را منحل کرد اما این نهاد از سوی منطقه همچنان به‌عنوان یک منبع مشروع قدرت به رسمیت شناخته می‌شود. چند روزی است که جنگ قدرت در ونزوئلا به مراحل سرنوشت‌ساز خود رسیده و بحران اقتصادی و فساد دولت سبب شده عده زیادی از مردم در حمایت از آقای گوایدو به خیابان‌ها بیایند. طی ۵ سال اخیر تولید ناخالص داخلی ونزوئلا به نصف کاهش یافته، تولید نفت این کشور به شدت کم شده، نرخ تورم به ارقام نجومی رسیده و تمامی این شرایط سبب شده ونزوئلا به نقطه بدون بازگشت برسد.

در سال ۲۰۱۷ یازده درصد کودکان زیر ۵ سال دچار سوء تغذیه بودند با این حال مادورو از پذیرش کمک‌های انسان‌دوستانه اجتناب کرده است. در همان سال ونزوئلا در بازپرداخت بخشی از بدهی‌های خود ناکام ماند و وام دهندگان خواستار ۹ میلیارد دلار سود برای تعویق پرداخت بدهی شده‌اند. ایالات متحده و اتحادیه اروپا تحریم‌هایی را علیه ونزوئلا اعمال کرده‌اند سرکوب مخالفان، رعایت نکردن حقوق بشر و فساد مالی جزء علل اصلی اعمال تحریم‌ها هستند. آقای چاوز سال ۱۹۹۸ به ریاست جمهوری ونزوئلا برگزیده شد. او قبل از این تاریخ به دلیل تلاش ناکام برای کودتا در سال ۱۹۹۲ دو سال به زندان افتاد بود. او در دوران ریاست جمهوری خود با اتخاذ مواضع ضدآمریکایی، ساختار سیاسی ونزوئلا را دگرگون و هزاران شرکت یا دارایی‌های آنها را ملی کرد. سیاست‌های آقای چاوز سبب شد ونزوئلا به شدت به صادرات نفت وابسته شود، زیرا شرکت‌ها دچار ورشکستگی شدند. بخشی از درآمدهای نفتی آن دوران طبق سیاست‌های پوپولیستی به فقرا داده شد و آقای چاوز با دادن نفت ارزان به کشورهای همسایه بر نفوذ خود در آمریکای جنوبی افزود. او از حمایت‌های گسترده مردم که حاصل سیاست‌های پوپولیستی بود برای تبدیل یک دموکراسی پلورالیستی به یک سیستم عمدتا خودکامه بهره برد.

در سال ۲۰۱۴ هنگامی که رونق بازار نفت از میان رفت، آقای مادورو با مشکلات بزرگی مواجه شد، زیرا درآمد نفتی که منبع حمایت‌های مردمی و منطقه‌ای بود سقوط کرد و مادورو دیگر نمی‌توانست با شعار کشور را اداره کند. در حال حاضر نفت ۹۵ درصد منبع درآمد دلاری ونزوئلا را تشکیل می‌دهد و این در حالی است که نه تنها قیمت نفت به شدت کاهش یافته، بلکه میزان صادرات نفت ونزوئلا نسبت به سال‌ها قبل بسیار پایین‌تر است. یکی از انتقادهایی که به آقای چاوز و آقای مادورو وارد شده این است که آنها هرگز در مسیر کاهش وابستگی اقتصاد به درآمدهای نفتی و حتی توسعه زیرساخت‌های کشور حرکت نکردند. در نتیجه زیرساخت تولید نفت ونزوئلا به ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیازمند است تا تولید ادامه پیدا کند.

مادورو که در داخل محبوبیت فراگیر ندارد و در جهان بر انزوای او افزوده شده به قدرت چنگ زده و این در حالی است که برنامه‌ای برای اداره کشور و حل مشکلات اقتصادی ندارد. در سال‌های اخیر مادورو به جای برنامه ریزی برای رونق اقتصاد و کاهش وابستگی به درآمدهای رو به کاهش نفتی روابط خود را با کشورهایی نظیر روسیه، چین و ترکیه عمیق تر کرده، اما این کشور‌ها نتوانسته‌اند کمک قابل ملاحظه‌ای به ونزوئلا بکنند. مادورو برای استمهال بدهی‌های ونزوئلا ابراز تمایل کرده، اما تحریم‌های آمریکا سبب شده بانک‌های آمریکایی نتوانند در این روند وارد شوند در نتیجه وضعیت پیچیده تر شده است.

برخی پیشنهاد داده‌اند ایالات متحده در قبال شرایط حاکم بر ونزوئلا واکنش نشان دهد و دخالت نظامی یکی از این گزینه‌هاست اما در سال ۲۰۱۷ هنگامی که ترامپ به این موضوع اشاره کرد کشورهای آمریکای لاتین فورا مخالفت کردند. برخی منتقدان مادورو امیدوارند در داخل ونزوئلا تحولاتی رخ دهد که به کناره‌گیری مادورو منجر شود. برای مثال کودتای نظامی می‌تواند یک روش موثر باشد، اما به باور بسیاری از تحلیلگران حاکم شدن نظامیان مشکلی را در ونزوئلا حل نخواهد کرد. به نظر می‌رسد ایالات متحده، اتحادیه اروپا و کشورهای آسیایی می‌توانند از طریق اعمال فشار اقتصادی از جمله نخریدن نفت از این کشور به سقوط حکومت مادورو کمک کنند. با آنکه این شیوه زیان‌های بزرگی برای مردم ونزوئلا دارد، اما نسبت به کودتای نظامی یا دخالت نظامی آمریکا نظیر آنچه ایالات متحده برای سرنگونی مانوئل نوریگا انجام داد تبعات کمتری در بر دارد. در هفته‌های اخیر روند تحولات سیاسی در ونزوئلا بسیار سریع بوده و هنوز نمی‌توان گفت در آینده چه رخ خواهد داد. اگر آقای گوایدو بتواند زمینه‌های لازم را برای کاهش حمایت ارتش از مادورو فراهم کند، احتمال تحول سیاسی بدون خشونت در این کشور وجود دارد. تجربه نشان داده حکمران‌هایی که به پشتیبانی ارتش متکی هستند برای حفظ خود در دوران بحران سیاسی به خشونت متوسل می‌شوند. آقای مادورو یکی از این حکمران‌هاست.