۱۰ عبرت از یک بحران

دکتر هدایت حاتمی معاون امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری کرمانشاه بیست ثانیه لرزش با شدت ۳/ ۷ ریشتر حادثه‌ای غمبار بود که خسارات جانی و مالی زیادی به دنبال داشت.چنانچه مردم با چند پیش‌لرزه هوشیار نمی‌شدند و بیرون نمی‌رفتند قطعا از ۱۰ هزار زخمی و مجروح که با کمک مردم و امدادگران نجات یافتند و کاری بزرگ محسوب می‌شود تعداد ۶۰۰ نفره جان‌باختگان بسیار بیشتر می‌شد و خانواده‌های بیشتری داغدار می‌شدند. خسارات فراوان و متعدد بود به‌طوری که از خانه‌های قدیمی روستایی تا مسکن مهر شهری، از دانشگاه‌ها تا مراکز درمانی و بیمارستانی، از جایگاه‌های دام تا کارخانه‌های صنعتی و.‌.. همه صدمه دیدند و زیرساخت‌های استان دچار خسران جدی شد. کدام استان، استانی که ضعف درآمدی و ساختار ضعیف اقتصادی‌اش دردی مزمن است که سال‌های سال غبار درد بر چهره مردمانش نشسته است. کدام استان؟ استانی که هنوز آثار جنگ و پساجنگ در آن هویداست و در کار و زندگی مردم خود را نشان می‌دهد.

زلزله آمده بود ولی تا ساعت‌ها همگان گیج بودند و حتی محل دقیق آن را نمی‌دانستند. تا چند ساعت رسانه ملی احتمال آن را در عراق و سپس ایلام و بعد از آن در قصرشیرین اعلام می‌کرد.

یک سال از زلزله گذشته است، اما نقاط قوت و ضعف و اقدامات درست و اشتباه زیادی توسط مردم و مسوولان حادث شده و لازم است از آن درس‌ها گرفته شود و به دست فراموشی سپرده نشود؛ زیرا ایران کشوری حادثه‌خیز است و این آخرین زلزله کشورمان نیست. همه پای کار آمدند و احساسات عموم مردم جریحه‌دار شد و عزمی جدی در حل مشکلات اولیه مردم شکل گرفت. اما واقعیت آن است که بسیار کم‌اثر بود. در نقاطی حجم کمک بالا و در جای دیگر کمتر نشانی از حضور بود. ضعف اعتماد، هزینه‌ها و گسستگی‌ها را زیاد کرده بود و ضعف اطلاعات کاملا نمایان بود. اقدامات هرکس بر مبنای تشخیص خود بود. اما اوج مهربانی را می‌توانستی به راحتی ببینی. دولت و نیروهای مسلح و کمک‌های مردمی هریک نقش و سهم خود را در کلیه مراحل انجام دادند و جای سپاس دارد. مردم هم نجیبانه تحمل کردند و یاری رساندند که در ذات و اصل آنهاست: اما پس از یک سال لازم است در این باره بازاندیشی صورت گیرد و برای آینده انباشت تجربه و دانش شکل گیرد. پس از این مقدمه لازم می‌بینم چند نکته را یادآور شوم که به نظر می‌تواند در مهار و مدیریت بحران‌های آتی موثر واقع شوند:

۱-وحدت فرماندهی و مدیریت بحران‌ها موضوع مهمی است. تجربه جدیدی در زلزله سرپل ذهاب رخ داده که باید ارزیابی و مستند‌سازی شود. استاندار کرمانشاه به خوبی توانسته است موضوع زلزله را با همکاری و نقش‌آفرینی همه گروه‌ها و دستگاه‌ها مدیریت کند.۲- ساختار و سازمان مدیریت بحران برای روزهای اولیه بحران‌ها دارای ضعف جدی است که لازم است به آن توجه شود. ۳- اگر منصف و واقع‌بین باشیم دولت و مدیران آن کارهای بزرگی در رفع مشکلات زلزله‌زدگان داشته‌اند که به اطلاع افکار عمومی رسیده است؛ اما لازم است دولت کارهای خوبش را به‌طور کامل نهایی کند.۴- لازم است برای مستند‌سازی و تحلیل نقاط قوت و ضعف کارگاه‌ها و سمینارها در سطح ملی و محلی برگزار شود تا تجربه اخیر برای آینده ذخیره شود. ۵- تمرین و تلاش خوبی برای بهسازی ساختمان‌های شهری و به‌خصوص روستایی انجام شده است اما جا دارد همین مبحث در دستور کار جدی دولت قرار داشته باشد و با مشارکت مردم نهضت مقاوم‌سازی ساختمان‌ها تداوم یابد. ۶- با وجود هزینه‌های زیاد انجام شده بهره‌مندی از لایه‌های مختلف اطلاعات GIS در ساختار اداری ما در شرایط عادی و به ویژه در بحران‌ها هنوز در ساختار مدیریتی کشورمان بسیار کم است و جا دارد اقدام جدی انجام شود.۷- نزدیک به ۵۵۰۰ پس‌لرزه کم‌سابقه باعث پیچیدگی مدیریت موضوع، اقناع فکری و ذهنی مردم برای برگشت به خانه‌ها شده و حضو روانشناسان و مشاوران نکته مهمی است که باید بیش از گذشته به آن توجه شود.۸- نهادینه کردن کمک‌های مردمی مساله قابل تاملی است. اوج وحدت و حضور همه اقشار و اصناف و اقوام ایران در زلزله در کنار ضعف اعتماد اجتماعی نکته بارزی بود که در گوشه گوشه منطقه هویدا بود. اما نهادینه نبودن آن و به فراموشی رفتن یکباره زلزله‌زدگان جز در چند موضوع نظیر مدرسه‌سازی توسط خیران مدرسه‌ساز حکایت از ضعف نهادها و سازمان‌های غیردولتی دارد که ضرورت توجه به آن برای همه بحران‌ها و حوادث بسیار حیاتی است.۹- برآورد خسارات با واقعیت‌های آن تطابق ندارد. دولت کمک‌های قابل توجهی را انجام داده است اما تکمیل کمک‌های دولت با امهال وام سایر خسارت‌دیدگان به دلیل ضعف درآمد مردم و به هم ریختگی فضای کسب و کار و نامناسب بودن ساختارها و زیرساخت‌های اقتصادی می‌تواند آلام مردم را کم کند و آنها را به روال عادی برگرداند. در حال حاضر بسیاری از واحدهای تولیدی در وضعیت نامساعدی هستند و جز با کمک شبکه بانکی و دولت این برگشت غیر ممکن است.

۱۰- مشکل جدی که بر کلیه فعالیت‌های بازسازی و ساخت و ساز مردم سایه انداخته است به هم ریختگی ساختار اقتصاد کشور در سال جاری بود. هرچند مدیران استان با کمک مدیران ملی سعی در کاهش اثر آن داشتند؛ اما واقعیت آن است که دولت باید با تدابیر ویژه‌ای اثر آن را در روند فعالیت‌ها کمتر کند.