اصطکاک منافع
عده‌ای از کارشناسان بازار نفت معتقدند مرگ اوپک عملا در سال ۲۰۱۴ یعنی زمان سقوط قیمت نفت و واکنش‌های محدود اعضای این سازمان رخ داد و تحولات بازار نفت طی سه سال اخیر بیش از آنکه حاصل سیاست‌های اعضای اوپک باشد، حاصل تصمیم‌های معدودی از اعضای آن، روسیه و نیز معادله عرضه و تقاضا در جهان است. در تابستان سال ۲۰۰۸ قیمت نفت در محدوده ۱۵۰ دلار در هر بشکه قرار داشت اما در سال ۲۰۱۴ این رقم به کمتر از یک‌سوم کاهش یافته بود و برای مدت دو سال اعضای اوپک نتوانستند بر سر اتخاذ سیاستی مشترک به توافق برسند و قیمت‌ها را بالا ببرند. در واقع ارزان‌فروشی نفت از سوی عربستان و برخی دیگر از اعضای اوپک، ضعف نسبی اقتصاد جهان و اختلاف نظرهای عمیق بین اعضای اوپک، به ضعف آن منجر شده بود و کشورهای عضو اوپک به جای حرکت در مسیر مشترک، بر سر کسب سهم بالاتر از بازار نفت با هم رقابت می‌کردند.
از ابتدای سال گذشته پس از تلاش‌های ناموفق، در نهایت اعضای اوپک و روسیه توانستند بر سر کاهش عرضه به توافق برسند و در یک سال و نیم اخیر قیمت‌ها رشد کرده است، اما اختلافات دیرینه بین اعضای اوپک باقی مانده است و هر یک از آنها حاضر است از فرصت‌ها برای افزایش سهم خود در بازار استفاده کند. البته از ابتدای سال گذشته که برنامه کاهش عرضه نفت آغاز شده، میزان پایبندی به آن قابل ملاحظه بوده است. می‌توان گفت این پایبندی حاصل مشاهده اثرگذاری برنامه کاهش عرضه بر قیمت‌ها و رشد آنها بوده است. اقتصاد جهان از اواسط سال گذشته وضعیت بهتری پیدا کرده و بر همین مبنا تقاضا برای نفت و قیمت‌ها افزایش یافته است اما در فصول آینده شرایط تغییر خواهد کرد و ممکن است فشارهایی بر قیمت نفت وارد شود. پایین آمدن قیمت‌ها تمایل به رقابت بر سر کسب سهم بالاتر در بازار را بین اعضا بیشتر می‌کند و ممکن است پایبندی به برنامه کاهش عرضه تضعیف شود.
نکته دیگر این است که اعضای مهم اوپک ترجیح می‌دهند از مقررات این سازمان رها شوند تا بتوانند آزادانه درباره میزان تولید و عرضه نفت تصمیم‌گیری کنند. ساختار کنونی اوپک به شکلی است که تصمیم‌ها باید با رضایت و تصویب تمامی اعضا اتخاذ شود. اما در سال‌های اخیر میزان تاثیرگذاری اعضا بر بازار یعنی میزان تولید آنها بسیار تغییر کرده است. در نتیجه کشورهایی نظیر عربستان و عراق تمایلی ندارند سیاستی که به نفع‌شان است به دلیل مخالفت یک عضو کوچک اوپک نادیده گرفته شود. این همان تمایل به تک‌روی است که در سال‌های اخیر بارها از سوی اعضای اوپک مشاهده شده است. سه سال پیش یعنی قبل از رشد قیمت‌ها، عربستان و تعداد دیگری از کشورها عملا در تضاد با مقررات اوپک، بر مبنای منافع خود با خریداران نفت به توافق می‌رسیدند و یک عامل ضعف اوپک همین بوده است.
این تمایل به حفظ منافع اکنون نیز وجود دارد و از قدرت تاثیرگذاری اوپک می‌کاهد. برخی تحلیلگران معتقدند تضاد منافع سبب از بین رفتن یکپارچگی خواهد شد. اما یک دلیل بنیادی که موجودیت اوپک را تهدید می‌کند کاهش سهم آن از تولید نفت جهان و رشد تولید نفت در آمریکا و برخی دیگر از کشورهاست. تولید نفت شیل در آمریکا در دو سال اخیر به دلیل استفاده از فناوری‌های پیشرفته به سرعت افزایش یافته و نیز تولید نفت شیل بر خلاف تولید نفت از چاه‌های متعارف، بسیار سریع انجام می‌شود. قبلا تولید نفت شیل برای شرکت‌های آمریکایی بسیار پرهزینه بود و در قیمت‌های آن زمان صرفه اقتصادی نداشت، اما اکنون نه تنها هزینه تولید پایین آمده بلکه قیمت نفت نیز رشد کرده است.
با آنکه پیش‌بینی شده تولید نفت شیل در آمریکا امسال به اوج می‌رسد و از سال آینده کاهش خواهد یافت اما واقعیت این است که ساختار صنعت انرژی جهان تغییر کرده و این تغییر پایدار است طوری که تاثیر اوپک در شکل کنونی آن، به تدریج کمتر خواهد شد. برای مصرف‌کنندگان بزرگ نفت به‌ویژه اقتصادهای نوظهور نظیر چین و هند، قیمت بالای نفت عامل بسیار مهم نگرانی است و آنها ترجیح می‌دهند به‌جای مواجهه با یک سازمان که تصمیم‌گیری جمعی دارد با تولیدکنندگان نفت که مستقل هستند و لزومی نمی‌بینند قوانین یک سازمان را رعایت کنند وارد مذاکره شوند.
در روزهای اخیر رشد قیمت نفت مقامات هند و چند کشور دیگر را به واکنش واداشته و آنها اعلام کرده‌اند از میزان خرید نفت خواهند کاست، زیرا در قیمت‌های کنونی توان خرید میزان قبل را ندارند. مشاهده می‌شود که در قیمت‌های بالا، شرایط برای مصرف‌کنندگان نفت بسیار دشوار می‌شود و به این موضوع نیز باید اشاره شود که نیاز هر یک از اعضای اوپک به درآمدهای نفتی متفاوت است و آنها برنامه‌های خاص خود را برای آینده کشورشان دارند. این عامل نیز می‌تواند از لزوم یکپارچگی تصمیم‌گیری‌ها در قالب اوپک بکاهد. عربستان برای برنامه‌های بزرگ توسعه‌ای خود به نفت ۸۰ دلاری نیاز دارد در حالی که عراق و لیبی برای بازسازی می‌توانند به قیمت‌های پایین‌تر راضی شوند.
در سال‌های قبل هم چنین اختلافاتی وجود داشته است، اما در حال حاضر بیش از گذشته، رفتار اعضای اوپک بر مبنای منافع‌شان است و تا جایی همگام با دیگر اعضا عمل می‌کنند که منافع‌شان اجازه دهد.
ارسال نظر