سه عامل کلیدی
اعضای کنگره مدتی خواستار اعمال تحریم‌های جدید و سختگیرانه علیه روسیه به دلیل دخالت ادعاشده این کشور در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ آمریکا هستند. از سوی دیگر کاخ‌سفید اعلام کرده تحریم‌ها علیه کره‌شمالی حفظ خواهد شد و پیونگ‌یانگ باید نشان دهد در عمل به سمت خلع سلاح هسته‌ای حرکت می‌کند. همچنین پس از خروج آمریکا از پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران، تحریم‌های سختگیرانه‌ای علیه این کشور اعمال شده و به‌زودی اجرایی خواهد شد.هدف از این نوع اقدامات، عموما وادار کردن کشور مورد نظر به تغییر سیاست‌های خود است. حتی ترکیه که عضو ناتو است نیز به دلیل زندانی کردن یک کشیش و چند آمریکایی دیگر مورد تحریم آمریکا قرار گرفته است. سیاستمداران آمریکا ادعا می‌کنند تحریم‌ها ابزاری مناسب برای دستیابی به اهداف است اما آیا واقعا همین‌طور است؟ آیا تدابیر جدید علیه مسکو و تهران، آمریکا را به اهداف خود خواهد رساند؟
تحقیقاتی که درباره تاثیر تحریم‌ها صورت گرفته نشان می‌دهد تحریم‌ها موثر هستند اما همواره سه عامل کلیدی وجود دارد که بر میزان موفقیت تحریم‌ها تاثیر می‌گذارند: همراهی هم‌پیمان‌ها، تمایل به اجرای تحریم‌ها و انگیزه‌ها برای چانه‌زنی و توافق. باید گفت فقدان هر سه عامل بدین معناست که تحریم‌ها علیه ایران و روسیه موثر واقع نخواهد شد. نخستین نکته این است که تحریم‌های یکجانبه به ندرت موثر هستند، زیرا همراهی هم‌پیمان‌ها در اجرای تحریم‌ها عاملی بسیار مهم برای موفقیت آنهاست. تجربه نشان می‌دهد تحریم‌های یکجانبه نظیر آنچه از سوی آمریکا علیه روسیه و ایران اعمال شده به ندرت تاثیرگذار هستند. با آنکه اتحادیه اروپا علیه روسیه تحریم‌هایی اعمال کرده اما تدابیری که کنگره آمریکا علیه این کشور اتخاذ کرده یکجانبه هستند. در دنیای کنونی که سطح و عمق روابط کشورها بسیار زیاد است، اثرگذاری تحریم‌های یکجانبه با موانع بزرگی مواجه است، حتی اگر تحریم‌ها از سوی بزرگترین اقتصاد جهان اعمال شود. در تحقیقی که در دهه ۱۹۹۰ از سوی موسسه اقتصادی بین‌المللی پیترسون انجام شد، آمده است؛ تحریم‌های یکجانبه آمریکا تنها به تحقق ۱۳ درصد اهداف سیاست خارجی کشور منجر شده است. البته در برخی موارد تحریم‌های یکجانبه موثر است و آن هنگامی است که کشور مورد نظر روابط بسیار گسترده‌ای با آمریکا داشته و با دیگر کشورها روابط اندکی داشته باشد. مسلما این شرط در مورد ایران و روسیه صادق نیست. روسیه در فهرست شرکای تجاری آمریکا در جایگاهی بسیار پایین قرار دارد و ایران تقریبا هیچ رابطه تجاری مهمی با آمریکا ندارد و بر همین مبنا هیچ‌یک از این دو کشور به روابط با آمریکا وابسته نیستند و بعید است به دلیل تحریم‌های آمریکا تسلیم خواسته‌های این کشور شوند.
از سوی دیگر هنگامی که یک کشور با تحریم روبه‌رو می‌شود، به دنبال جبران ارتباط‌های تجاری از دست رفته خواهد رفت و روابط جدیدی با دیگر کشورها برقرار می‌کند. مورد کوبا به روشنی نشان می‌دهد تحریم‌های یکجانبه آمریکا اثر ندارند. این کشور پس از اعمال تحریم از سوی آمریکا به سمت مسکو رفت و به یکی از اعضای بلوک کمونیست تبدیل شد. ایران نیز در سال‌های اخیر در مواجهه با تحریم‌های آمریکا، روابط تجاری خود را متنوع کرده و به سمت کشورهای دیگر به‌ویژه قدرت‌های بزرگ آسیایی از جمله چین و هند و برخی کشورهای اروپایی حرکت کرده است. واشنگتن برای افزایش تاثیر تحریم‌ها به تحریم‌های ثانوی روی آورده، بدین معنا که تهدید کرده شرکت‌ها و کشورهایی را که با ایران روابط تجاری دارند تحریم خواهد کرد و آنها یا باید رابطه با آمریکا را انتخاب کنند یا رابطه با ایران را. اما واقعیت این است که اعمال این‌گونه تحریم‌های فرامرزی با مخالفت دیگر کشورها مواجه شده، زیرا ناقض حقوق بین‌الملل است. در این حوزه آمریکا نتوانسته دولت‌های دیگر را با خود همراه کند. اروپایی‌ها با این رویکرد آمریکا مخالف هستند و وعده داده‌اند روابط خود را با ایران حفظ کنند. روسیه و چین نیز با این سیاست آمریکا مخالف هستند.
همانطور که بیان شد تمایل به اجرای تحریم‌ها دومین عامل کلیدی برای اثرگذاری تحریم‌هاست. سوال مهم این است که آیا کشور تحریم‌کننده مایل و قادر به اجرای تحریم‌ها برای تضمین تاثیرگذاری آنها هست یا نه؟ آمریکا برای اجرای تحریم‌ها با موانعی مواجه است. احتمال کاهش شدید صادرات نفت ایران از قبل به رشد قیمت‌ها منجر شده است و بالا باقی ماندن قیمت نفت برای مصرف‌کنندگان آمریکایی و اروپایی وضعیت خوبی پدید نمی‌آورد. وزارت خارجه آمریکا برای آرام کردن بازار نفت اوایل ماه گذشته اعلام کرد واشنگتن به برخی کشورها از جمله چین، هند و ترکیه امکان می‌دهد به تدریج خرید نفت از ایران را کاهش دهند. هدف این سیاست کاهش تاثیر تحریم‌ها بر بازار نفت است. به عبارت دیگر تمایل به کاهش تاثیر بالقوه تحریم‌های جدید بر بازارهای جهان، اهداف تحریم‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است. مشکل مشابه یعنی پایبندی ضعیف، بر تحریم‌های سازمان ملل علیه کره شمالی تاثیر گذاشته است. پس از ملاقات رئیس‌جمهوری آمریکا با رهبر کره‌شمالی و ادعای ترامپ مبنی بر اینکه کره‌شمالی دیگر یک تهدید هسته‌ای نیست، روسیه و چین تمایل خود را به اجرای تحریم‌های اعمال شده علیه کره شمالی از دست دادند. این دو کشور اخیرا تلاش‌های صورت گرفته در شورای امنیت سازمان ملل برای محکوم کردن قاچاق نفت به کره شمالی را متوقف کردند. اگر آمریکا و هم‌پیمان‌های بزرگ این کشور نتوانند یا مایل نباشند بهای اجرای تحریم‌ها را بپردازند، اثرگذاری تحریم‌ها از میان می‌رود.
سومین عامل کلیدی که بر موفقیت یا شکست تحریم‌های یکجانبه اثر می‌گذارد لزوم ترکیب تحریم‌ها با چانه‌زنی سیاسی و دیپلماتیک است. تحقیقات نشان می‌دهد تحریم‌ها هنگامی که در یک چارچوب مذاکره اعمال می‌شود بیشترین اثر را دارد. در این چهارچوب، اعمال تحریم همزمان با ارائه انگیزه به طرف مقابل برای قبول درخواست‌ها صورت می‌گیرد. پیشنهاد لغو تحریم‌ها یک عامل مهم برای متقاعد کردن کشور هدف برای قبول خواسته‌ها و تغییر سیاست‌هاست. در توافقنامه صلح دیتون در سال ۱۹۹۵ هم این روش موثر واقع شد و صرب‌ها را به متوقف کردن سیاست‌های مخاصمه‌جویانه تشویق کرد. در مورد ایران برخی معتقدند این روش زمینه را برای حصول توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ فراهم کرد. تحریم‌های سختگیرانه سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا در کنار پیشنهاد لغو تحریم‌ها در صورت عمل به تقاضاهای غرب در ازای محدود کردن برنامه‌های هسته‌ای ایران سبب شد این پیمان منعقد شود. اما این‌بار همه چیز متفاوت است. آمریکا با خروج از پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ عملا رویکرد جمعی را ترک کرده و شانس موفقیت تحریم‌های یکجانبه کم است. آمریکا ایران را به اعمال تحریم‌ها تهدید کرد، اما تا زمانی که این تحریم‌ها یکجانبه هستند و هزینه‌هایی برای آمریکا دارند، موفقیت آمریکا در اعمال آنها اندک است.
ارسال نظر