اصلاح نظام قیمت‌گذاری - ۸ مرداد ۹۶

فرشید رضایی

پژوهشگر

یکی از اصلی‌ترین متغیرها در شکل‌دهی به رفتار مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان «قیمت» است. مکانیسم قیمت‌گذاری ابزاری ایده‌آل برای هماهنگی عرضه و تقاضا است. دولت‌ها به دلایل مختلف از جمله شکست بازار، بازارهای تارعنکبوتی و اهداف توزیعی در قیمت‌گذاری صنایع و فعالیت‌های مختلف دخالت می‌کنند. تاسیسات عمومی از قبیل صنعت برق، گاز، آب، صنایع کالاهای استراتژیک و اساسی مانند صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات، صنعت انرژی اتمی و فولاد، از جمله مواردی هستند که دولت‌ها در تولید و قیمت‌گذاری آنها دخالت می‌کنند.با نگاهی به بنگاه‌های بخش عمومی در ایران مشخص می‌شود که یکی از معضلات پیش روی این بنگاه‌ها، نحوه قیمت‌گذاری محصولات آنها است. منشأ اصلی این مشکل وابستگی این بنگاه‌ها به درآمدهای نفتی است که در اختیار این بنگاه‌ها قرار داده می‌شود و در نتیجه آن، تلاشی جدی برای دریافت ارزش واقعی خدمات آنها بر اساس یک شیوه علمی قیمت‌گذاری صورت نمی‌گیرد. وابستگی این بنگاه‌ها به درآمد‌های نفتی باعث می‌شود این بنگاه‌ها با مشکلات بودجه‌ای مواجه شوند.

از زمان افزایش ناگهانی نرخ ارز مشکلات این بنگاه‌ها بیشتر شده است؛ زیرا بسیاری از نهاده‌های مورد نیاز این بنگاه‌ها از خارج و به‌صورت دلاری خریداری می‌شود. توانیر علاوه بر آن، محدودیت‌های قانونی برای قیمت‌گذاری کالاها و خدمات دارد. عدم بهره‌گیری از قواعد قیمت‌گذاری مناسب، مشکلات مربوط به قیمت‌گذاری را در این بنگاه‌ها حادتر کرده است. در این یادداشت سعی شده است که به روش تعیین قیمت توانیر و مشکلات آن اشاره شود. در حال حاضر تعرفه برق در مناطق عادی و ماه‌های غیرگرم مناطق گرمسیر در سال ۹۶-۹۵ به‌صورت جدول۱ است.

طبق آخرین آمارها، هزینه تولید، انتقال و توزیع برق حدود ۱۰۰ تومان برای هر کیلووات ساعت و میانگین هزینه دریافتی از مردم حدود ۵۰ تومان برای هرکیلووات ساعت در سال ۹۵ است. با توجه به میانگین قیمت و هزینه تولید، انتقال و توزیع میزان یارانه پرداختی به مصرف‌کنندگان چه میزان است؟ در واقع به دلیل اینکه این کالا به‌شدت خاصیت صادراتی دارد و کشورهای همسایه ما به این کالا نیاز مبرم دارند، قیمت تولید برق در داخل کشور، مبنای یارانه پرداختی دولت به مردم نمی‌شود و تفاوت قیمت صادراتی و دریافتی از مردم یارانه پرداختی دولت است.

همان‌طور که اشاره شد، تفاوت هزینه تولید و پرداختی از سوی مشترکان به‌صورت یارانه پنهان از طرف دولت پرداخت می‌شود. اگر قیمت برق صادراتی به عراق را در نظر بگیریم(۳۵۰ تومان) این اختلاف به ۳۰۰ تومن برای هرکیلووات ساعت خواهد رسید. اگرچه تعرفه‌های برق پلکانی هستند، اما نکته قابل توجه این است که به تمام پلکان‌های برق یارانه تعلق می‌گیرد و در نتیجه مصرف برق بیشتر با دریافت یارانه پنهان بیشتر همراه خواهند بود. همان‌طور که گفته شد در شرایط کنونی ارزش هر کیلووات ساعت برق صادراتی ۳۵۰ تومان است؛ در‌حالی‌که پله آخر تعرفه برق خانگی پس از افزایش قیمت در سال ۹۵ به ۳۲۲۶ ریال رسیده است که از ارزش صادراتی آن حدود ۲۷ تومان ارزان‌تر است.

در این شرایط مشترکان برق خانگی هر چه بیشتر مصرف کنند،‌ از یارانه آن بیشتر بهره‌مند می‌شوند! هم‌اکنون در دنیا برق توسط شرکت‌هایی تولید و توزیع می‌شود که هدفشان فقط درآمدزایی است. این شرکت‌ها حداقل می‌کوشند هزینه تولید و توزیع را از مصرف‌کنندگان دریافت کنند. در نتیجه قیمت سیگنالی است که مصرف‌کننده می‌تواند رفتار خود را براساس آن تعریف کند. در قیمت‌گذاری نه تنها از نوسان در تقاضا استفاده می‌شود، بلکه از تعرفه‌گذاری برای گروه‌های مختلف مصرفی، تشویق استفاده از لامپ‌های کم مصرف عایق‌بندی و سایر رفتارهای مصرف بهینه هم استفاده می‌شود. رفتار حمایتی شامل همه جامعه هم نمی‌شود. به‌عنوان مثال شرکت‌هایی هستند که از مشترکانشان می‌خواهند در صورتی که با مشکل مالی مواجه هستند، به آنها اطلاع بدهند یا از قطع برق مشترکان در زمستان خودداری می‌کنند. در شیوه فعلی، فروش برق در کشور در واقع رانت مصرف برق توزیع می‌شود و به جای درآمدزایی تنها زیان انباشته تولید کرده و می‌کند. در حال حاضر شرکت توانیر و دولت باید به دنبال راه حل اساسی باشند در این قیمت‌گذاری، یارانه پرداختی بسیار بالایی به مشترکان پر مصرف تخصیص می‌یابد که در شرایط عادی جزو دهک‌های بالای درآمدی هستند.

اصلاح نظام قیمت‌گذاری