تمرکز بر نظریات اقلیمی

نصیب‌الله دوستی مطلق
کارشناس تحلیل خط و مشی گرمایش جهانی از مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع)

در عصر حاضر محیط زیست یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین بخش‌های توسعه کشورها محسوب می‌شود. چنانچه محیط‌زیست خوب مدیریت شود می‌تواند زمینه تعالی اقتصاد یک کشور را فراهم کند و در غیر این صورت موجب نارضایتی اجتماعی می‌شود،تا جایی که با تحمیل زیان‌های جانی و مالی سرنوشت یک کشور را به ورطه نابودی می‌کشاند. پیش از پرداختن به موضوع حوادث طبیعی در کشور، مروری داریم بر تغییرات جهانی اقلیم و آب و هوا و نظریات مهم این علم.

آب وهوا که ترجمه لغت Weather است به‌صورت تغییرات جوی یک منطقه در مدت زمان کوتاهی (هفته ای، روز به روز و حتی دقیقه به دقیقه) تعریف می‌شود، اما اقلیم که ترجمه لغت Climate است، تغییرات آب‌وهوایی یک ناحیه خاص را در یک بازه زمانی خاص توصیف می‌کند. تغییر اقلیم به مفهوم هر تغییر مشخص در الگوهای مورد انتظار برای وضعیت میانگین آب و هوایی که در طولانی مدت در یک منطقه خاص یا برای کل اقلیم جهانی، رخ می‌دهد. تغییر اقلیم نشان دهنده تغییرات غیر عادی در اقلیم درون اتمسفر زمین و پیامدهای ناشی از آن در قسمت‌های مختلف کره زمین است. برای مثال در یخ‌های قطبی مدت این تغییرات از ده سال تا چند میلیون سال تغییر می‌کند. دانشمندان بر این باورند که گرمایش زمین دلیل اصلی تغییر اقلیم است و این دانشمندان دلایل مختلفی را برای پدیده گرمایش زمین که خود منجر به تغییر اقلیم می‌شود را بیان کرده‌اند که در جدول یک مشخص شده اند:

عده‌ای از دانشمندان مسبب اصلی گرمایش زمین را تغییرات ایجاد شده در اجزای تشکیل دهنده اتمسفر می‌دانند، این دانشمندان بر این باورند که افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن در اتمسفر باعث گرمایش زمین و نیز تغییرات اقلیم می‌شود. «آرهنیوس» اولین کسی بود که افزایش دمای اتمسفر را به افزایش غلظت دی‌اکسید کربن ربط داد و براساس داده‌های آماری که «لانلگی» از تابش‌های طول موج‌های بلند رسیده از ماه بر روی سطح زمین به دست آورده بود، به این نتیجه رسید که «اگر غلظت دی‌اکسیدکربن به‌صورت تصاعد هندسی تغییر کند، تغییرات دمای اتمسفر به‌صورت تصاعد عددی خواهد بود». بعد از نظریه آرهنیوس عده‌ای از دانشمندان این نظریه را پذیرفتند و بر مبنای آن مدل‌های مختلفی را ارائه دادند و نشان دادند که با افزایش غلظت دی‌اکسید کربن، دمای اتمسفر هم افزایش می‌یابد. بعضی از این مدل‌ها تغییرات دمای ناشی از تغییرات غلظت دی‌اکسید کربن را خیلی بیشتر از مدل آرهنیوس پیش‌بینی می‌کنند. از طرف دیگر، عده‌ای از دانشمندان با نظریه آرهنیوس موافق نیستند و بر این باورند که گرمایش زمین ربطی به دی‌اکسید کربن ندارد و عوامل دیگری هستند که موجب این پدیده می‌شوند.

عده‌ای دیگر از دانشمندان پذیرفتند که دی‌اکسید کربن می‌تواند یکی از عوامل گرم شدن زمین باشد، ولی اثر آن را نسبت به بخار آب موجود در اتمسفر بسیار کمتر می‌دانند. فارغ از دعواهای علمی که به واسطه علت وقوع گرمایش زمین و تغییرات اقلیم وجود دارد، ما هر ساله و در قسمت‌های مختلف زمین شاهد تغییرات غیرعادی و حتی غیرقابل پیش‌بینی هستیم. از نظر نگارنده همین که بسیاری از این تغییرات غیرقابل پیش‌بینی هستند، بیانگر این موضوع است که دانشمندان هنوز دلایل وقوع گرمایش زمین و به طبع آن تغییرات اقلیم را واقعا نمی‌دانند. متاسفانه در کشور تغییرات اقلیمی عجیبی را شاهد هستیم که برخی قابل تخمین و برخی با علم کنونی قابل پیش‌بینی نیستند. ازجمله مهم‌ترین این بحران‌ها توفان‌های گرد وغبار خوزستان، سیل سیستان و بلوچستان، خشکسالی و کم آبی‌های متعدد است. به هر حال در اینکه در نظریات اقلیم‌شناسی و گرمایش زمین شک و تردیدهای زیادی وجود دارد شکی نیست، ولی اینکه مسوولان کشوری و مخصوصا محیط زیست تا چه میزان می‌توانند در جلوگیری یا کاهش اثر بحران‌هایی مثل توفان گرد و غبار خوزستان، سیل سیستان و بلوچستان، کم‌آبی و خشکسالی‌ها نقش داشته باشند، باید در دادگاه وجدان‌های بیدار داوری شود.

راهکارهای علمی بسیار خوبی برای حل مشکل توفان‌های گرد و غبار خوزستان و کنترل و حداقل کاهش اثرات سیل‌ها، کاهش خشکسالی و کم‌آبی مانند ایجاد مخازن آبی در مناطق پرباران و سیل خیز وجود دارد. از یکسو گفته می‌شود خشکسالی است، ولی راهی برای ذخیره آب‌های ناشی از بارش‌ها نداریم و به جای استفاده هدفمند از این آب‌ها، لطمه‌های جبران‌ناپذیری به کشور وارد می‌شود. اگر برنامه طولانی‌مدت داشته باشیم می‌توان تبعات توفان گردوغبار و سیل را کاهش داد. این وقایع ناشی از عدم توجه به راهکارهای علمی و چشم‌انداز بلند مدت است. این به آن معنا نیست که فقط دست‌اندرکاران کنونی محیط زیست مقصرند، این روند بی برنامگی در همه دولت‌ها بوده و ظاهرا ادامه دارد.

جای بسی تعجب است که با داشتن مشکلات عدیده و قابل حل زیست محیطی کشور، دست‌اندرکاران محیط زیست، سعی و تلاش‌شان را بر توافق بسیار مبهم و پیچیده پاریس قرار داده‌اند، حال آنکه می‌شد همانند عربستان صرفا تعهداتی که برای کشور مشکل ساز نمی‌شود را بپذیریم. برخی از مسوولان تراز اول محیط زیست کشور ادعا می‌کنند که توافق پاریس باعث کنترل آلودگی کلان شهرها می‌شود، این ادعا صحت ندارد، چراکه توافق پاریس بر کنترل گازهای گلخانه‌ای از جمله دی اکسید کربن تاکید دارد، حال آنکه موضع آلودگی کلان شهر‌ها، گازهای آلاینده است که نگاهی بر اجزای این گازهای آلاینده نشان می‌دهد هیچ، ارتباطی با گازهای گلخانه‌ای ندارند. در نهایت آرزو داریم که مسوولان محیط‌زیست کشور راه حل‌های علمی را به جای تاکید صرف بر اجرای توافق پاریس در نظر گرفته و به فکر پیشگیری و درمان مشکلات زیست‌محیطی کشور باشند.