بررسی ابعاد داخلی و خارجی

حمید آخشته
مشاور اقتصادی و کارشناس ارشد مسائل استراتژیک

برندگان و بازندگان واقعی توافق برجام را در پرتو دغدغه‌های اصلی، با برآورد دقیقی از آثار و پیامدهای عینی آن، زمانی می‌توان تبیین کرد که با فهم صحیح از آن و به دور از هر گونه مصلحت‌اندیشی سیاسی و اجتماعی بتوان آن را بررسی کرد. لذا برای بازبینی این مساله باید عوامل، در دو بعد داخلی و خارجی مورد ارزیابی قرار گیرد که البته طبیعی است که برجام هم مانند هر توافق‌نامه‌ای هم نقاط منفی و هم مثبت داشته باشد.

اما به زعم نگارنده تعیین دقیق اینکه کفه ترازو به کدام سمت سنگینی می‌کند کار کارشناسی زیادی را طلب می‌کند. اجرای برجام موجب تقویت جایگاه اقتصادی و ژئوپلیتیک ایران در منطقه شده و از لحاظ اقتصادی نیز، زمینه‌ساز بازگشت یا نزدیک شدن ایران به سهم طبیعی صدور نفت در اوپک شده وتا حدود زیادی ضمن تقویت روابط اقتصادی، روابط سیاسی ایران با اروپا، هند، چین و ترکیه را نیز بهبود بخشیده است و از لحاظ ژئوپلیتیک هم اجرای برجام جایگاه راهبردی ایران را در منطقه افزایش داده است؛ پس از برجام فضای سیاسی تازه و مثبتی در غرب ایجاد شده است که به‌طور عمده به بازیگران رقیب ایران مثل عربستان و ترکیه فشار وارد کرده و با اتفاقاتی که به لحاظ داخلی در گذشته در این کشورها حادث شده موجب ارتقای جایگاه ایران به لحاظ وجهه بین‌المللی شده تا برای حل بحران‌های منطقه‌ای با تهران تعامل کنند. اما در این میان مسائل اقتصادی و بهبود فضای کسب و کار، پس از چند سال سخت و طاقت فرسا که با رکود تورمی همراه بوده، بیش از هر عامل دیگری در پذیرش افکار عمومی جهت اجرایی شدن برجام در داخل کشور ما حائز اهمیت بوده است.

طی گزارش‌های رسیده از زمان تصویب برجام تاکنون، آنچه کارشناسان داخلی و خارجی از آن یاد می‌کنند تاثیر زیاد و مثبت آن در اقتصاد ایران است، چراکه به زعم آنها با اجرای برجام حتی با تمام انتقادهایی که از کارشکنی‌های غربی‌ها به ویژه آمریکایی‌ها می‌شود، اما بسیاری از محدودیت‌ها حذف شده و خواهد شد و با حضور هیات‌های اقتصادی کشورهای مختلف طی ماه‌های گذشته برای امسال نرخ رشد اقتصادی 5 درصدی پیش‌بینی شده و صندوق بین‌المللی پول نیز در تازه‌ترین گزارش خود که درباره وضعیت اقتصاد ایران پس از برجام ارائه داده، با تفاوتی اندک همین رقم را برآورد کرده است. البته به‌جز رشد مثبت اقتصادی تمام شاخص‌های اقتصاد ایران در سال نخست اجرای برجام روند مثبتی داشته است.صندوق بین‌المللی پول با انتشار چشم‌انداز اقتصادی ایران در نخستین سال پس از لغو تحریم‌ها، رشد اقتصادی 4/ 4 درصدی، تورم 5/ 11 درصدی، رشد 18 درصدی بخش نفتی، صادرات 90 میلیارد دلاری و ذخایر ارزی 141 میلیارد دلاری را برای سال جاری پیش‌بینی کرده است که این گزارش وضعیت اقتصادی ایران را در آینده نسبت به سال‌جاری بسیار بهتر نشان می‌دهد. اما در کنار موارد مثبت یاد شده نکاتی قابل یادآوری است که نادیده گرفتن آنها می‌تواند شیرینی آن را به کام همگان تلخ کند.

همان طور که رهبر معظم انقلاب با مدیریت صحیح و حمایت از تیم مذاکره‌کننده موجبات اجرایی شدن برجام را فراهم کردند به‌طور موازی ضمن هشدار درخصوص عدم اطمینان به غربی‌ها، به‌خصوص آمریکایی‌ها، اقتصاد مقاومتی را مطرح کردند که از طریق آن بتوان کشور را در برابر حوادث پیش‌بینی نشده بیمه کرد. بی‌شک اصل این مساله تاکیدی بیشتر و همه‌جانبه در حمایت از تولید و واحدهای تولیدی دارد که در سال‌های گذشته بازندگان اصلی، هم در پیش و هم پس از برجام همین تولیدکنندگان هستند. به‌راستی اگر برجام رشد 18 درصدی بخش نفتی و افزایش سهم طبیعی صدور نفت در اوپک را رقم زده آیا وقت آن نرسیده که از تجربه‌ سال‌های گذشته عبرت بگیریم. در این میان با وجود اینکه تمامی اقتصادهای موفق و کشورهای توسعه‌یافته دارای تولید قدرتمند هستند و بر آن اذعان دارند، بخش اعظم حمایت‌های خود را با تقویت واقعی به تولیدکنندگان خود نشان می‌دهند و برعکس در کشور ما تولید و تولیدکننده تنها با حرف حمایت می‌شود.