چشم‌انداز روزنامه‌نگاری کاغذی

احمد فواد

روزنامه‌نگار الشروک

تصمیم اخیر برای توقف انتشار نسخه چاپی روزنامه بریتانیایی «ایندیپندنت» که بیش از ۳۰ سال از انتشار آن می‌گذشت باعث شد تا بسیاری از انتشارات در بریتانیا از این کار مایوس شوند. هرچند خبرنگاران بخش اینترنتی مصر از این خبر خوشحال شدند. بسیاری از کارکنان سازمان خبری مصری این توسعه را پاسخی برای مساله خود پنداشتند، به‌خصوص خبرنگارانی که در بخش نسخه اینترنتی روزنامه کار می‌کنند. تصمیم ایندیپندنت مبنی بر توقف نسخه چاپی به جراید مصری این جرات را داد تا دست به توقف انتشار چاپی روزنامه‌ها بزنند یا حداقل به چاپ هفته‌ای اکتفا کنند. این کار به منظور جلوگیری از هزینه‌های اضافی چاپی است. این سیاست باعث خواهد شد تا از مسائل مالی انتشارات کاسته شود و بنابراین می‌تواند پرداخت به موقع حقوق کارکنان را ضمانت کند یا حتی در بهترین حالت دستمزد آنان را افزایش دهد.

یکی از خبرنگاران روزنامه «الشروک» که به‌خاطر مسائل مالی دست به اعتراض زده بود، به المانیتور گفت: «من در بخش الکترونیکی این روزنامه کار کرده بودم و از تاخیر در پرداخت دستمزدها بسیار ناراضی هستم. هزینه‌های مربوط به چاپ کاغذی روزنامه باعث شده بود تا انتشارات با بحران منابع مالی روبه‌رو شود. در نتیجه تیراژ پایین روزنامه و در کل به دلیل استقبال کم مردم از نسخه‌های چاپی روزنامه، چاپ نسخه کاغذی باعث می‌شود تا انتشارات متحمل ضرر شود.» این خبرنگار در ادامه افزود: «اینها تنها هزینه‌هایی نیست که صاحب انتشارات متحمل می‌شود، بلکه خبرنگاران نیز در این ضرر شریک می‌شوند و دستمزد آنها دیر پرداخت می‌شود». روزنامه‌نگار دیگر در روزنامه « الوطن» ضمن اشاره به این موضوع که این انتشارات دچار بحران مالی اساسی نشده است گفت: «چاپ کاغذی روزنامه می‌تواند با تدابیر و اقدامات لازم بهتر کنترل شود تا انتشارات متقبل هزینه‌های گزاف اضافه نشود و بهتر است که هزینه‌های تخصیص یافته صرف بخش وب‌سایت روزنامه شود که این روزها این بخش بسیار رشد کرده است و منبع اصلی سود آوری به حساب می‌آید.» نظراتی که در بالا به آن اشاره شد تنها نظر روزنامه‌نگاران نبود، بلکه شبکه‌های اجتماعی نیز مملو از چنین نظرات مشابهی بود. هرچند، اتکای سازمان‌های خبری مصری به نسخه‌های الکترونیکی به‌عنوان منبع اصلی سودآوری، خود جای سوال دارد.

محمد موسی رئیس پیشین دپارتمان تحقیقات روزنامه الشروک به المانیتور می‌گوید: «هرچند نسخه‌های چاپی روزنامه‌ها هم خواننده و هم تیراژ خود را از دست داده‌اند، اما همچنان هزینه چاپ تبلیغات در روزنامه‌ها بسیار بیشتر از نسخه‌های الکترونیکی است و همچنان روزنامه‌های کاغذی منبع اصلی درآمدزایی انتشارات محسوب می‌شوند. بسیاری از تبلیغ‌دهندگان بر این باور هستند که در صورتی که شرکت‌های آنها در نسخه‌های چاپی تبلیغ کنند، واحد اداری شرکت می‌تواند نسخه کاغذی را پرونده کند و آن را به‌عنوان مستند نگه دارد، از طرفی دیگر خواننده‌ها نیز می‌توانند آگهی‌های کاغذی را نزد خود نگه دارند. هر چند باید این نکته را اشاره کنم که پایگاه‌های خبری در نهایت جایگزین نسخه‌های چاپی خواهند شد. اما این روند در مصر بسیار کند تر از الگو‌های بین‌المللی خواهد بود.» با این حال خبرنگارانی که در بخش چاپی روزنامه‌ها کار می‌کنند به شدت با روند دیجیتالی شدن مخالف هستند. یک روزنامه‌نگار از روزنامه «المصری الیوم» اظهار می‌کند: «انتشاراتی مانند «المصری الیوم» نمی‌تواند نسخه چاپی خود را متوقف کند. این روزنامه چهره روزنامه‌نگاری در مصر را متحول کرده و همواره جزو برترین روزنامه‌ها و بیشترین تیراژ بوده و برای دهه‌ها پیشرو بوده است. مبادا فراموش کنیم که نسخه چاپی روزنامه‌ها می‌توانند مخاطب بیشتری جذب کنند.»

روزنامه‌نگار دیگری در روزنامه «الیوم السابع» درخصوص این روزنامه می‌گوید:« الیوم السابع وب‌سایت خبری ممتاز در مصر است. تلاش ما برای بهتر شدن بخش چاپی و الکترونیکی مکمل هم هستند. همه خبرنگاران در دوبخش به خوبی کار می‌کنند. بنابراین من طرفدار نسخه چاپی نیستم اما روزنامه‌نگارانی که خواهان توقف نسخه چاپی هستند باید دوباره به مواضع خود فکر کنند چرا که سندیکای روزنامه‌نگاران، خبرنگارانی که در نسخه چاپی مشغول به کار نیستند را به عضویت در نمی‌آورد. روزنامه‌نگارانی که برای الیوم السابع کار کرده‌اند با چنین مشکلی روبه‌رو شده‌اند اما به محض انتشار چاپی این نشریه این مشکل حل شد. » یکی از اعضای سندیکای خبرنگاران به نام خالد البالاشی به المانیتور درخصوص عضویت در این سندیکا گفت: «من همواره سعی می‌کنم راه حلی مبنی بر عضویت در خبرنگاران الکترونیکی پیدا کنم. اما انجام آن نیاز به تغییر قانون سندیکا دارد.» به گفته اعضای سندیکا، خبرنگاران این اتحادیه به دنبال تغییر این قانون هستند.احمد عبدول مکسود درخصوص جراید الکترونیکی می‌گوید: «شکی وجود ندارد که انتشار چاپی اخبار راهی طولانی و موفق برای ۳ قرن بوده است اما به نظر می‌رسد که این روند در آینده ادامه پیدا نکند. پسرک‌های روزنامه فروش خیابانی در سال‌های گذشته نام سه روزنامه الخبار، الاحرام و الجمهوریه را فریاد می‌زدند اما با گذشت زمان بین انتشارات رقابت صورت گرفته است. در گذشته هم تلویزیون و ماهواره‌ها رقبای اصلی روزنامه‌ها بودند که اکنون اسب تازه نفس تار نما‌ها وارد گود شده‌اند.»

خالد برمایی خبرنگار روزنامه مصری می‌نویسد: «آیا مرگ رسانه‌های مصری زودتر از رسانه‌های آمریکایی خواهد بود؟» وی در این مقاله به این موضوع اشاره می‌کند که درسال گذشته ۱۰۰ روزنامه و مجله در تمامی دنیا انتشار چاپی را متوقف کرده‌اند و اکثر آنها به کپی‌های الکترونیکی روی آورده‌اند.» با توجه به افزایش نرخ بی‌سوادی و بحران‌های اقتصادی که مصر با آن روبه‌رو بوده و منجر به کاهش درآمد سرانه شده است، می‌توان حدس زد که انتشارات کاغذی مصر در نهایت ناپدید می‌شود. در صورت آنکه رژیم کنونی مداخله کند و به رسانه‌های ملی یارانه تخصیص دهد این کار می‌تواند سه‌روزنامه غول مصری مانند الاخبار، الاحرام و الجمهوریه که مانند تاریخ این کشور است را سرپا نگه دارد.