«دنیای‌اقتصاد» ساختار و عملکرد اتاق بازرگانی قطر را بررسی می‌کند
تاجران صحرا
قطر یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اقتصادهای منطقه خاورمیانه است که به دلیل برخورداری از ویژگی‌های منحصربه‌فرد، تاثیر قابل‌توجهی بر تجارت و سیاست‌های اقتصادی در سطح منطقه و جهان دارد. این کشور ۲.۷میلیون نفری دارای منابع نفتی و گازی بسیار غنی است که باعث‌شده به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان شناخته شود. گاز طبیعی به‌عنوان منبع اصلی درآمد کشور قطر به‌شمار می‌آید و منابع ارزی این کشور عمدتا از صادرات این منبع طبیعی به بازارهای جهانی به‌دست می‌آید. عمده تولیدات این کشور را انواع سوخت، محصولات پتروشیمی، کودها و فولاد تشکیل می‌دهند. تولید ناخالص داخلی قطر درسال ۲۰۲۲ میلادی به رقم ۲۳۷میلیارد دلار به قیمت‌های جاری رسیده و تولید ناخالص داخلی سرانه در این کشور نیز از ۸۸هزار دلار در سال عبور کرده‌است.
صادرات تک‌محصولی
تجارت یکی از پایه‌‌‌‌‌‌های اصلی اقتصاد قطر است و نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه اقتصادی این کشور دارد. قطر دارای سومین ذخایر گازی اثبات شده در جهان و دومین صادرکننده این منبع طبیعی است، به‌همین‌دلیل بیش از ۸۴درصد از صادرات این کشور در سال۲۰۲۱ میلادی را انواع سوخت تشکیل داده‌است. قطر در همان سال۸۷میلیارد دلار صادرات و ۲۷میلیارد دلار واردات انجام داده‌است. این حجم صادرات با تبادل ۷۶ گروه کالایی و با همکاری ۱۵۲ کشور در سطح جهان انجام گرفته‌‌است. واردات این کشور نیز شامل بیش از ۳۴۰۰ نوع کالا است که از مبدا ۱۳۶ کشور مختلف در جهان به قطر واردشده‌است. عمده صادرات قطر در سال۲۰۲۱ میلادی شامل گاز طبیعی، مشتقات و روغن‌های نفتی و سولفور می‌شود. واردات این کشور نیز عمدتا از توربو جت‌‌‌‌‌‌ها و قطعات هواپیما، قطعات رادیویی، طلا و جواهرات تشکیل شده‌است. اتاق‌های بازرگانی قطر، نقش بسیار مهمی در توسعه‌تجارت قطر ایفا می‌کنند. این اتاق‌های بازرگانی به‌عنوان یک نهاد معتبر و نماینده کسب‌وکارهای محلی در سطح ملی و بین‌المللی فعالیت می‌کند.
شرکای شرقی و غربی
قطر به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادها در منطقه خاورمیانه، با بسیاری از کشورها روابط تجاری گسترده‌ای دارد. این کشور نه‌تنها یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز در جهان است، بلکه به‌عنوان یک مقصد جذاب برای تجارت و سرمایه‌گذاری در منطقه و جهان شناخته می‌شود. چین یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری قطر محسوب می‌شود. این دو کشور برای تبادل کالا و خدمات، همکاری‌های اقتصادی و توسعه پروژه‌های مشترک همواره در حال تبادل‌نظر هستند. در سال۲۰۲۱ میلادی، بیش از ۱۵درصد واردات قطر از مبدا جمهوری خلق چین انجام‌گرفته و ۱۶.۲درصد صادرات قطر نیز راهی این کشور شده‌است. ایالات‌متحده یکی دیگر از شرکای تجاری مهم این کشور است.
این دو کشور در زمینه‌‌‌‌‌‌های تجارت نفت، سلاح و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ، همکاری‌های گسترده‌ای با یکدیگر دارند. آمریکا بیش از ۱.۹۴درصد واردات و ۱۱درصدصادرات قطر در سال۲۰۲۱ میلادی را به خود اختصاص داده‌است. هند، کره‌جنوبی، امارات‌متحده‌عربی و کشورهای حوزه اتحادیه اروپا، دیگر شرکای مهم تجاری قطر هستند.
توسعه پس از بریتانیا
اتاق بازرگانی و صنعت قطر در سال1963 تاسیس شد. این تشکیلات تجاری و صنعتی به‌عنوان نماینده کسب‌وکارهای محلی و خارجی در قطر شکل‌گرفت. تاسیس این اتاق بازرگانی به برخی از تغییر و تحولات سیاسی در قطر مربوط می‌شود. دهه1960، دهه‌‌‌‌‌‌ای بود که قطر در تلاش برای استقلال یافتن از حاکمیت بریتانیا بود، پس از انتقال قدرت از حکومت بریتانیا به خاندان آل‌ثانی، توجه به توسعه اقتصادی و صنعتی قطر بیشتر شد. اتاق بازرگانی و صنعت قطر در این شرایط تاسیس شد تا کسب‌وکارهای محلی و خارجی را در قطر نمایندگی کند و فعالیت‌های تجاری و صنعتی را در کشور تشویق و ترویج کند.
این سازمان در زمان تاسیس به‌عنوان یک صدای قوی برای بخش‌خصوصی قطر در مذاکرات تجاری و توسعه اقتصادی عمل می‌کرد.
از آن زمان به بعد، اتاق بازرگانی و صنعت قطر نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و صنعتی قطر ایفا کرده‌است. این سازمان برنامه‌‌‌‌‌‌ها و فعالیت‌های متعددی را برای حمایت از بازارهای داخلی و خارجی، ترویج صنایع محلی و جلب سرمایه‌گذاری خارجی انجام می‌دهد. اتاق بازرگانی قطر به مرور زمان به یکی از سازمان‌های معتبر و تاثیرگذار در منطقه خلیج‌فارس تبدیل شده‌است و نقش مهمی در توسعه و رشد اقتصادی قطر ایفا می‌کند.
مدل قاره‌‌‌‌‌‌ای
شیوه فعالیت و مدیریت اتاق بازرگانی و صنعت قطر، مبتنی بر مدلی به‌نام مدل قاره‌‌‌‌‌‌ای یا کانتیننتال است. این مدل تحت‌قوانین ملی و برپایه صیانت از منافع عمومی و همچنین توجه به منافع کارفرمایان ایجاد می‌شود. تفاوت این نوع فعالیت با مدل دولتی، در بر‌‌گزاری انتخابات برای تعیین بدنه اجرایی اتاق از جمله رئیس، دبیر و... است. البته انتخاب مسوولان اتاق، در حضور مقامات دولتی و با نظارت آنها انجام می‌گیرد اما به هر حال اعضای اتاق، خود به‌طور مستقیم، هیات اجرایی اتاق را انتخاب می‌کنند. برخلاف مدل عمومی، در مدل قاره‌‌‌‌‌‌ای، اتاق تا حدودی از استقلال برخوردار است و حق انتخاب هیات‌رئیسه خود را دارد اما در عین‌حال تاثیر دولت بر فعالیت‌های اتاق عامل تعیین‌کننده‌ای است. در این شیوه، اتاق به‌عنوان مشاور دولت در اموری که بر تجارت و صنعت تاثیر می‌گذارد، عمل می‌کند و در اتخاذ سیاست‌های مناسب، بسیار موثر است. اتاق‌های قاره‌‌‌‌‌‌ای، مانند اتاق قطر، در استاندارد‌سازی و ارائه اطلاعات اقتصادی و کمک‌های فنی، به دولت یاری می‌‌‌‌‌‌رسانند.
از آنجا که اتاق‌ها در مدل کانتیننتال، تحت‌قوانین ملی هستند و فعالیت‌های اتاق در این مدل، تحت‌نظارت چند وزارتخانه به‌طور همزمان است، حقوق و تعهدات آنها در مقابل دولت و جامعه به‌طور واضح تعریف شده‌است و این امر موجب بالا رفتن میزان مسوولیت‌‌‌‌‌‌پذیری اتاق در قبال جامعه شده‌است. از سوی دیگر، به دلیل حفاظت دولت از نام اتاق، امکان سوءاستفاده و تشکیل اتاق‌های مشابه از بین می‌رود؛ گرچه نظارت دولت می‌تواند موجب دخالت در امور اتاق و کاهش استقلال آن شود.
همچنین قوانین اتاق، محدوده عمل آن را تعیین می‌کند، یعنی مشخص است که اتاق باید در کدام منطقه جغرافیایی عمل کند که همین موضوع باعث محدودیت در حوزه اختیارات سرزمینی آن می‌شود و از طرف دیگر، موجب محدودیت در آزادی انتخاب ماموریت و خدمات، به دلیل وظایف عمومی محول شده از سوی قانون می‌شود.
در مدل قاره‌‌‌‌‌‌ای، اتاق‌ها به‌صورت سلسله‌مراتبی اداره می‌شوند، یعنی اتاق منطقه‌ای، زیرمجموعه اتاق استانی و اتاق استانی، زیرمجموعه اتاق ملی است. سیستم اتاق ملی به‌عنوان حاکم، ساختارهای منطقه‌ای و مدیریتی کشوری را هماهنگ با سطوح حکومتی، در اتاق‌ها تکرار می‌کند. در این مدل قانون، این فرصت را در اختیار اتاق‌ها قرار می‌دهد که به اتاق‌های بخشی با حوزه فعالیت خاص، به‌طور مثال اتاق بازرگانی، صنعت، کشاورزی یا صنایع‌دستی تقسیم شوند. سلسله‌مراتبی بودن اتاق و تعامل متناسب اتاق با سطوح مدیریتی دولتی، باعث ایجاد ظرفیت بالقوه مناسب، برای تماس مستقیم اعضای اتاق با مسوولان دولتی در هر سطح از حاکمیت می‌شود.
عضویت و ساختار
طبق قانون، اتاق تجارت و صنعت قطر یک موسسه عمومی است. ارکان اتاق شامل مجمع‌عمومی، هیات‌رئیسه و دفتر اجرایی است. مجمع‌عمومی این اتاق مرکب از کلیه اعضای اتاق است که حق‌عضویت خود را پرداخت کرده‌‌‌‌‌‌اند. مجمع‌عمومی به دعوت رئیس اتاق، سالی یک‌بار تشکیل جلسه داده و در این جلسه در مورد بودجه، گزارش حسابرسی نهایی و گزارش سالانه اتاق بحث می‌شود.
از سوی دیگر، عضویت اشخاص عادی و حقوقی که در فعالیت‌های صنعتی، بازرگانی و کشاورزی مشارکت دارند و شرکت یا شعبه آن در قطر واقع شده باشد، می‌توانند برای عضویت در اتاق قطر ثبت‌نام کرده و در گروه‌های مرتبط طبقه‌‌‌‌‌‌بندی شوند. برای عضویت، شخص باید حداقل 21سال سن و تابعیت قطری یا مجوز فعالیت افراد خارجی را داشته‌باشد. علاوه‌بر این، شخص باید حداقل تا سه سال‌قبل از ثبت‌نام محکوم نشده باشد و همچنین، ثبت تجاری انجام داده باشد.
هیات‌رئیسه اتاق متشکل از هفده عضو است که توسط مجمع‌عمومی انتخاب می‌شوند و نمایندگان بخش‌های مختلف اقتصادی هستند. وزارت دارایی، اقتصاد و بازرگانی پس از درنظرگرفتن نظرات وزرای مربوطه، برای تعیین‌درصد اعضای نماینده این بخش‌ها مصوبه صادر می‌کند. مدت تصدی هیات‌رئیسه چهار سال‌است.
با دستور وزیر دارایی، اقتصاد و بازرگانی یا دستورالعمل هیات‌رئیسه اتاق، عضویت یک عضو اتاق لغو می‌شود. تصمیم لغو عضویت، توسط کمیته‌‌‌‌‌‌ای به ریاست قاضی منصوب‌شده توسط وزیر و دو عضو دیگر اتاق که توسط هیات‌رئیسه منصوب شده، صادر می‌شود. همچنین دفتر اجرایی، شامل رئیس هیات‌مدیره، معاون او و دبیر افتخاری صندوق است.
دفتر اجرایی بر اجرای مصوبات هیات‌رئیسه و دستگاه‌های اداری و مالی اتاق نظارت دارد.
کارکردها و عملکرد
منابع درآمدی اتاق قطر از حق‌عضویت‌‌‌‌‌‌ها و خدماتی که به اعضا یا دولت ارائه می‌دهد به‌دست می‌آید.از جمله این درآمدها می‌توان به حق تایید گواهی‌‌‌‌‌‌ها و مدارک، درآمد ناشی از فروش کتاب‌‌‌‌‌‌ها و مجلات اتاق، درآمدهای داوری تجاری و درآمدهای بررسی کالا و تهیه گزارش‌های مربوطه اشاره کرد. اتاق بازرگانی قطر اطلاعات بازار و آمارهای تجاری را به شرکت‌ها ارائه می‌دهد. این اطلاعات می‌تواند شامل آمارهای اقتصادی، قوانین و مقررات تجاری، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و سایر اطلاعات مربوط به بازار قطر باشد. علاوه‌بر این، اتاق بازرگانی قطر فرصت‌های شبکه‌‌‌‌‌‌سازی را برای شرکت‌ها و کسب‌وکارها فراهم می‌کند. این اتاق بازرگانی رویدادها، کنفرانس‌‌‌‌‌‌ها، نشست‌‌‌‌‌‌ها و جلساتی را برگزار می‌کند که اعضای خود را با یکدیگر و با نهادهای دیگری که در قطر فعالیت می‌کنند، متصل می‌کند. اتاق همچنین با دولت قطر همکاری می‌کند تا قوانین و مقررات تجاری را تعیین کند و بهبود بخشد. این اتاق بازرگانی نقش مشاوره‌‌‌‌‌‌ای در تدوین قوانین و مقررات تجاری دارد و می‌کوشد تا محیط کسب‌وکار را برای شرکت‌ها در قطر بهبود بخشد. این نهاد اقتصادی، خدمات حل اختلافات تجاری را نیز ارائه می‌دهد.اتاق می‌تواند به‌عنوان مرجعی برای حل اختلافات تجاری عمل کند و با میانجیگری و داوری به شرکت‌ها کمک کند.
زندگی‌نامه رئیس اتاق
شیخ خلیفه بن‌جاسم آل‌ثانی، فعال حوزه تجارت و رئیس اتاق بازرگانی قطر است.
وی از سال2006 میلادی فعالیت خود را در زمینه بازرگانی و از عضویت در اتاق‌های بازرگانی عربی-فرانسوی، ایتالیایی، بریتانیایی و آلمانی آغاز کرد. وی از سال2008 تاکنون ریاست کمیته حفاظت از رقابت و ضد‌انحصار قطر را برعهده دارد. خلیفه بن‌جاسم همچنین بین سال‌های 2014 تا 2016 نیز ریاست اتاق بازرگانی خلیج‌فارس را برعهده داشته‌است.
