در گفت‌وگو با نمایندگان بخش‌خصوصی مطرح شد
شیوه حل بیضرر اختلافات در اتاق
درمیان نسل قدیمی اتاق همچنان‌سنت ریشسفیدی و حکمیت روشی مطلوب برای حل اختلافات به‌شمار می‌آید؛ این اعضای قدیمی‌‌‌‌‌تر با این حال همچنان منتقد رویه‌‌‌‌‌های پیش گرفته‌شده توسط منتقدان در این دو دوره هستند. به گفته یکی از روسای اتاق‌های شهرستان، هرچند انتقاداتی وجود دارد و با توجه به شرکت‌نکردن ۴۰درصد از واجدین شرایط رای‌‌‌‌‌دهی در انتخابات هیات‌رئیسه، نمی‌توان کل این تعداد افراد را منتقد رویه‌‌‌‌‌های اتاق دانست. به گفته او اگر چنین بود این تعداد با شرکت در انتخابات می‌توانستند تغییر اساسی در نتیجه به‌وجود بیاورند و عدم‌شرکت این افراد را با همین استدلال می‌توان بیشتر ناشی از بی‌‌‌‌‌انگیزگی دانست. دیگر شرکت‌کننده در این گفت‌وگوها که پژوهشگر نهادهای مدنی است ریشسفیدی را پس نمی‌زند اما خواستار ایجاد تغییراتی ریشه‌‌‌‌‌ای‌‌‌‌‌تر در ۳حوزه است؛ حوزه تدوین استراتژی‌های کلان به واسطه نظرسنجی؛ تجدیدنظر و بازنگری در ساختار بر‌‌گزاری انتخابات ذیل نظر شورایی از هیات‌نمایندگان و تعیین کدهای اخلاقی و رفتاری برای اعضای اتاق که دو تای اول برای رسیدگی به‌نظر منتقدان است و سومی برای کنترل رفتار آنان. مشروح این گفت‌وگوها شاید نخستین قدم برای حل اختلافاتی باشد که حداقل می‌توان گفت هیچ‌یک از اعضای کنونی یا بیرون مانده اتاق از نتایج آن راضی نیستند.
انتقاد یا انتقام؟
مهدی طبیب‌‌‌‌‌زاده، رئیس اتاق کرمان در این زمینه می‌گوید: مساله این است که ممکن است اختلافاتی وجود داشته‌باشد؛ گاهی راه رسیدگی وجود ندارد، گاهی بر سر اختلافات منیت‌‌‌‌‌ها وارد می‌شود و مرام رسیدگی وجود ندارد. او ادامه می‌دهد: ممکن است عده‌ای بر سر برخی مسائل در اتاق انتقاداتی داشته باشند، اما نباید اتاق را خراب کنند. ما بعضا شاهد بوده‌ایم که انتقاد به انتقام تبدیل شده است. برای مثال شما نقد می‌کنید، آن‌هم مستدل و مستند. رای‌‌‌‌‌گیری می‌شود و انتقاد شما پذیرفته نمی‌شود. ادامه‌دادن روند انتقاد از اینجا به بعد دیگر منطقی نیست، چون حاصلی ندارد.
طبیب‌‌‌‌‌زاده بیان می‌کند: در سال‌های گذشته شاهد بودیم که برخی مسائل مطرح شد و به بیرون اتاق نیز رفت، اما چه دستاوردی داشت؟
او در پاسخ به این پرسش که آیا مساله این نبود که صدای آنها شنیده نمی‌شود، می‌گوید: حداقل من سراغ ندارم که حرفی در اتاق مطرح شده و شنیده نشود. منتقدان نه‌تنها در اتاق بلکه در رسانه‌های مختلف سخنان خود را مطرح کردند، اما نتیجه آن جز ایجاد بهانه برای ورود نهادهای خارج اتاق به مسائل درونی آیا حاصل دیگری داشته است؟
رئیس اتاق کرمان در پاسخ به این پرسش که آیا کمیته انضباطی اتاق در حالت کنونی کارآمد است و جایگزین آن چیست، به بخش نخست پاسخ نمی‌دهد اما می‌گوید: یک پیشنهاد میتواند این باشد که عده‌ای از ریش‌‌‌‌‌سفیدهای اتاق دور هم بنشینند که حتی شاید اکنون عضو اتاق هم نباشند؛ اشخاصی که چهره هستند و برای اتاق دلسوزی دارند و محترم درمیان همه هستند. جمعی از این افراد گردهم بیایند و مشکلات را حل وفصل کنند.
شورای حل و عقد
با این وجود ادامه می‌دهد: اما اگر منیت وجود داشته‌باشد، افراد به حکم شورایی این‌چنینی هم گردن نمی‌دهند، بااین‌حال من موافق تشکیل چنین شورایی هستم؛ حالا اسم آن را هرچه می‌خواهیم بگذاریم؛ شورای حل و عقد، شورای حل اختلاف یا هر نام دیگری. او یادآور می‌شود: اتاق میراث بزرگی است که به تجار رسیده است و همه باید این را به خود تذکر بدهند.
طبیب‌‌‌‌‌زاده در پاسخ به پرسش دیگری مبنی‌بر اینکه نزدیک به ۴۰درصد در انتخابات هیات‌رئیسه اتاق یا شرکت نکردند یا به رئیس رای ندادند، آیا نمی‌توان این را به وجود نارضایتی خاموش عده بیشتری در اتاق تفسیر کرد، مخالفت دارد و می‌گوید: نخیر! نمی‌شود گفت این ۴۰درصد همگی به‌نوعی مخالفت با رویه‌‌‌‌‌های اتاق دارند. پذیرفتن این مساله که تمامی این افراد منتقد اتاق باشند چندان عقلانی به‌نظر نمی‌رسد. در هر انتخاباتی، در هر سطحی و در هرکجای جهان که برگزار می‌شود، عده‌ای از افراد شرکت نمی‌کنند. این امر درباره بسیاری از این افراد میتواند به دلیل بی‌‌‌‌‌انگیزگی باشد، نه مخالفت با رویه بر‌‌گزاری آن انتخابات. او می‌گوید: انتخابات اصلا برای اعلام مخالفت است و این خاصیت یک مجموعه دموکراتیک است. اگر ۴۰درصد را به‌حساب مخالفان بگذاریم آنها می‌توانستند با شرکت در انتخابات اصلا نتیجه را به نفع خود تغییر جدی بدهند، اما این کار را نکردند. این راه مخالفت قانونی و صحیح است. او با درنظر گرفتن حالت دیگر می‌گوید: هنگامی هم هست که شما در اقلیت قرار دارید و انتخابات را واگذار می‌کنید؛ اگر پس از این به رویه انتخابات احترام نگذارید و به شیوه‌‌‌‌‌هایی ورای مکانیزم‌های پیش‌بینی‌شده روی بیاورید، به سختی می‌شود گفت صدای شما شنیده نشده و در رفتار خود محق هستید.
او اضافه می‌کند: این نمی‌شود که شما حتی اگر به خود مکانیزم هم انتقاد دارید، کنار گود بنشینید و هجمه رسانه‌‌‌‌‌ای درست کنید. خود مکانیزم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها نیز قابلیت تغییر دارند و می‌توان در صحن هیات‌نمایندگان آنها را به بحث گذاشت و با رأی‌گیری تغییر داد. او تاکید می‌کند: وقتی شما بحث را به بیرون می‌‌‌‌‌کشانید، مسائلی را برای کسانی مطرح می‌کنید که اصلا از سازوکارهای درون اتاق خبر ندارند، زمینه را برای تخریب افکار عمومی درباره این نهاد فراهم می‌کنید، چراکه همه مردم از ریز مسائل اتاق بازرگانی که خبر ندارند؛ از این جنجال و تخریب تنها این برداشت نادرست را می‌کنند که این مجموعه آلوده به فساد است و برداشت‌‌‌‌‌هایی نظیر این. او به نمونه‌‌‌‌‌هایی از تخریب شخصیت افراد اشاره می‌کند و می‌گوید: باید فکر کنید این‌ها چه تاثیری در اذهان مردمی دارد که از این طریق با اتاق آشنا می‌شوند؟
ریشسفیدی کارساز بود
اما علی‌‌‌‌‌اصغر جمعه‌‌‌‌‌ای، عضو هیات‌نمایندگان و از چهره‌‌‌‌‌های قدیمی اتاق که دستی نیز در امور مربوط به قضاوت داشته‌است در مورد کارکرد دو مکانیزم ریشسفیدی و کمیته انضباطی برای حل اختلاف می‌گوید: کمیته انضباطی و حکمیت دو مقوله جداگانه است. زمانی‌که فرد در کمیته انضباطی پرونده طرح می‌کند، مانند وقتی است که به دادگاه شکایت شده‌است و باید مراحل قانونی را طی کند. حکمیت به این معنا است که دو طرف فردی را مورد قبول می‌دانند و او با ریش سفیدی مساله را حل می‌کند.
او گریزی به تاریخ اتاق می‌زند و می‌گوید: باید به‌خاطر داشته باشیم که در گذشته بسیاری از مسائل با ریشسفیدی حل می‌‌‌‌‌شد؛ نه فقط در اتاق بلکه بسیاری از مسائل جامعه نیز راه‌‌‌‌‌حل‌‌‌‌‌هایی بر اساس احترام و اعتماد داشت. این عضو اتاق ایران ادامه می‌دهد: اگر این مسائل در اتاق رعایت می‌‌‌‌‌شد و سنت بزرگ و کوچک، نه به‌معنای سنتی و ظاهری، بلکه به‌معنای باطنی و معنوی زنده بود، خیلی کارها را همین امروز هم می‌توانستیم حل کنیم.
او یادآور می‌شود: این رویه حسنه‌‌‌‌‌ای بود که جای آن چند سال‌است که در اتاق خالی است. حل اختلاف اتاق‌های مختلف با یکدیگر، اختلافات میان اعضای هیات‌نمایندگان و نیز اختلافات اتاق با مقامات اجرایی استانی را پیش از این کسانی که مرد حل اختلاف بودند، حل می‌کردند.
او در پاسخ به این پرسش که آیا کسانی که منتقد هستند شاید احساس می‌کنند مکانیزمی برای حل مشکلات آنها وجود ندارد یا صدای آنها شنیده نمی‌شود، گفت: به‌نظر من اگر جریان منتقد کنونی را ارزیابی منصفانه بکنیم، با اما و اگرهای جدی مواجه خواهیم شد. شما مطمئن باشید که بسیاری از این عزیزان اگر در انتخابات رای می‌آوردند، به همین مکانیزم‌های موجود هیچ انتقادی نداشتند. اصولا این را باید مسلم بگیریم که اگر فردی به سازمان و مسائل سازمان خود حساسیت و دلبستگی دارد به موجودیت آن‌هم دلبستگی دارد و برای حل مشکلات مستمسک خارج از آن پیدا نخواهد کرد. کدام‌یک از ما این کار را کردیم که خود را کنار بگذاریم تا اتاق به هر نحوی سر پا بماند؟
او در پاسخ به این پرسش که پیشنهاد به هیات‌رئیسه کنونی برای ایجاد رویه‌‌‌‌‌ای همگان‌‌‌‌‌پذیر درباره حل اختلاف چه میتواند باشد، می‌گوید: پیشنهاد من به عزیزان هیات‌رئیسه این است که کمیته‌‌‌‌‌ای از افراد آگاه به مسائل اتاق، حتی کسانی که اکنون عضو هیات‌نمایندگان نیستند اما مورد قبول عموم هستند، تشکیل دهند و برای حل اختلافات از آن استفاده کنند، به این ترتیب رویه‌‌‌‌‌ای حسنه را احیا کرده‌‌‌‌‌اند. او با ذکر خصوصیات این افراد می‌گوید: این افراد می‌توانند از میان کسانی باشند که جدا خبث طینت ندارند، جدا مواضعی له یا علیه کسی به ناحق نگرفته‌‌‌‌‌اند و توانایی دارند. او تاکید می‌کند: این‌چنین کاری نه‌تنها برای مسائل کنونی مفید است، بلکه به شکل کلی برای حل هر اختلافی در آینده اتاق نیز سودمند است. جمعه‌‌‌‌‌ای با ذکر خاطره‌‌‌‌‌ای از دوران گذشته اتاق می‌گوید: در زمان ریاست آقای خاموشی، ما هیات ۵نفره‌‌‌‌‌ای را از میان افراد شورای روسا انتخاب کردیم و این شورا عملا با ریشسفیدی مسائل حتی شهرستان‌ها را حل می‌کردند؛ اعضای آن نیز بنده بودم و مرحوم امیری، دستمالچی و صادقیان بودند و مسائل را حل و فصل می‌کردند، بنابراین چنین شوراهایی باید متشکل از کسانی باشد که ثابت شده صرفا به‌دنبال پوزیشن و جایگاه نیستند.
تغییر ساختاری
هادی حدادی، از نسلی دیگر و مشغول به شغلی دیگر، یعنی پژوهشگر نهادهای مدنی می‌گوید: به‌نظر می‌رسد بسیاری از مسائلی که در دوسال گذشته در اتاق بازرگانی، در روابط آن با دولت به‌معنای اهم کلمه رخ‌داده‌است، ناشی از اخبار، شایعات و تفسیرهای درست و غلطی بوده‌است که به هر صورت در داخل بخش‌خصوصی طرح شده، حل نشده، استمرار پیدا کرده و به بیرون کشیده شده‌است؛ چه آن مواردی که در مجلس مطرح بوده، چه در قوه‌قضائیه به شکایت‌کشیده شده و چه آنچه که به رسانه‌‌‌‌‌‌‌ها کشیده شده؛ پس ابتدا باید بدانیم آن چیزی که اتفاق‌افتاده است، ریشه در خود اتاق دارد.
او در ادامه توضیح می‌دهد: موضوع این است که اگر از مساله عبور کنیم و به تحلیل برسیم، باید ببینیم که این نقدها از چه جنسی هستند و بتوانیم آنها را دسته‌بندی کنیم و پیشنهاد ما باید ریشه‌‌‌‌‌‌‌یابی مسائل را داشته‌باشد. یک دسته از نقدها مربوط به اداره اتاق است؛ مثلا کسی می‌گوید اتاق خوب اداره نمی‌شود و پیشنهاد ما طریق دیگری از اداره اتاق را می‌طلبد.
او بیان می‌کند: اگر این نظر را بپذیریم، به‌نظر بهتر می‌رسد که رئیس اتاق بازرگانی به‌عنوان رهبر پارلمان بخش‌خصوصی میتواند دپارتمانی زیرنظر خود برای طراحی برنامه‌‌‌‌‌‌‌ها و استراتژی‌های بلندمدت اتاق ایجاد کند و این بخش شروع کند به تدوین وطراحی و بر‌‌گزاری نظرسنجی و اجماع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی برای برنامه‌های اتاق. از جمله، این بخش از تعارضات فرموله شود تا همه احساس کنند که در پیشبرد بخش خصوصی در کشور صاحب نقش هستند و افکار و نظرات آنها مدنظر قرارداده می‌شود.
او در ادامه توضیح می‌دهد: نقدهای دسته دوم، نقدهای ساختاری است؛ برای نمونه نقدهایی که به انتخابات اتاق، رقابت‌‌‌‌‌‌‌ها، لیست‌بستن‌‌‌‌‌‌‌ها و نظایر این مربوط است. این دست موضوعات حساس‌‌‌‌‌‌‌تر است و نمی‌توان بحث آن را به تعویق انداخت. یک‌بار برای همیشه باید اصلاح شود و زمینه رقابت آزاد همه در آن مهیا شود. این بحثی است که درون اتاق مکانیزم‌های آن باید اصلاح شود.
به گفته او هرکسی که رای می‌آورد براساس اهداف خود اتاق را اداره می‌کند. در سازمان‌های جمعی باید وضعیت به‌گونه‌ای باشد که نظرات آنها قابلیت طرح و بحث داشته‌باشد و به‌کار گرفته شود، یا اینکه به دلیل سازمان‌یافته‌‌‌‌‌‌‌ای بگویند به چه دلیلی با آن مخالفت می‌شود. او دسته سوم را نقدهایی می‌داند که گروه‌های منتقد به اتاق داشتهاند، از جنس این دو نیست، از جنس سلیقه و رفتار است و تصریح می‌کند: شاید خیلی استدلال پشت آن نباشد و شیوه بیان آن به‌گونه‌ای است که به اختلافات بیشتر دامن بزند. این مساله باید به این نحو باشد که تعهداتی از همه افراد اخذ شود که بر اساس کدهای مشخص رفتاری فعالیت کنند و در غیر‌این‌صورت طبق شیوه‌‌‌‌‌‌‌ای معین رسیدگی به تخطی از آن انجام شود.
کدهای رفتاری
حدادی می‌گوید: حالا باید دید اتاق چگونه میتواند این ۳ دسته مساله را هدایت کند. اتاق چون نماینده طیف‌‌‌‌‌‌‌های متنوعی است، مثل اتاق‌های بسیاری جاهای دنیا در تدوین استراتژی از دل مشارکت جمعی و نظرسنجی به تدوین استراتژی‌ها بپردازد. به‌نظر من کار دشواری هم نیست و می‌توان با یک طرح ساده آن را پیاده‌‌‌‌‌‌‌سازی و اجرا کرد. به باور این پژوهشگر در بخش دوم که مربوط به اشکالات ساختاری اتاق است، چند اقدام باید انجام شود و اولویت‌‌‌‌‌‌‌بندی هم دارد. نخست اینکه قانون انتخابات اتاق در راستای نظارت‌‌‌‌‌‌‌پذیرتر‌کردن و افزایش مشروعیت اتاق ذیل تیمی تحت رهبری خود هیات‌نمایندگان اتاق میتواند انجام شود و افرادی تعیین شوند و بازنگری کنند و با نگاه بخش‌خصوصی و بدون دخالت دستگاه‌های حاکمیتی، آن را پیش ببرند و به‌گونه‌ای طراحی کنند که شائبه‌‌‌‌‌‌‌ها برطرف شود و افراد منتقد در دوره‌‌‌‌‌‌‌های بعد احساس کنند صدای آنها شنیده می‌شود. او همچنین می‌افزاید: بحث دیگر کدهای مربوط به رفتار در اتاق است که آن‌هم میتواند ذیل هدایت بخشی از هیات‌نمایندگان بررسی شود. مرکز بررسی‌‌‌‌‌‌‌های اتاق برای افراد مختلف در اتاق‌های مشترک، اتاق‌های استانی و دیگر بخش‌های اتاق تعریف شود و کاملا مشخص باشد که هر فرد چه کارهایی را باید بکند و چه کارهایی را نباید انجام دهد؛ در جلسات چه حرف‌‌‌‌‌‌‌هایی بزند، در رسانه‌‌‌‌‌‌‌ها چه رفتاری داشته‌باشد و منشور اخلاقی طراحی و در هیات‌نمایندگان تصویب شود و همه به آن متعهد باشند، در غیر این‌صورت در کمیته انضباطی که ذیل هیات‌نمایندگان تعریف شده‌است بررسی شود. هرکسی که شکایتی از مدیران اتاق دارد نیز در آن مطرح شود. این امور مسبوق به‌سابقه نیز هست و در دنیا تست شده و با اجرای آن در اتاق میتواند یک نهاد مدنی استاندارد جهانی در ایران به‌وجود آورد.
او در نهایت ریشسفیدی را نیز بیرون نمی‌گذارد و یادآورد می‌شود: موضوع دیگر آن است که اتاق در دوره‌‌‌‌‌‌‌های مختلف رهبرانی داشته‌است و در دوره‌‌‌‌‌‌‌های مختلف هرکدام تجربیاتی از روابط با دولت، مجلس و دیگر نهادها داشتهاند. می‌شود شورایی ذیل هیات‌رئیسه، با عنوان شورای پیشکسوتان دعوت شوند و به شکل فصلی نظرات آنها اخذ شده و به‌کار گرفته شود. خود این فرآیند جلوی رادیکال‌شدن را گرفته و استفاده از ریشسفیدی را تقویت می‌کند. این رویه میتواند در بخش سوم و کنترل رفتارها مفید واقع شود و از این راه آن را کنترل کرد.
