ضربه تحریم به تجارت ایران و هندوستان
تنزل تجارت با تحریم ایران: بررسی اطلاعات و آمار در دوره زمانی ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ تجارت ایران با هندوستان نشان می‌دهد که تجارت با هند در سال۱۴۰۰ معادل ۹/ ۲میلیارد دلار است. این رقم در مقایسه با کل تجارت کشور سهم ۳/ ۳درصدی دارد. بررسی‌‌‌‌ها نشان می‌دهد که سهم ارزش تجارت با هندوستان از کل تجارت ایران از سال۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰کاهش یافته‌است. براســاس اطلاعات این پژوهش، رشــد تجارت ایران با هندوستان در سال‌های اخیر کاهش یافته است؛ به‌طوری‌که در سال۱۴۰۰ رشــد تجارت ایران با هند معادل ۱۶درصد در مقایسه با سال‌قبل به دلیل کاهش شدید واردات تنزل یافته‌است. عمده‌‌‌‌ترین دلیل کاهش تجارت ایران با هند را می‌توان به تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران و فشار این کشور به هندوستان و سایر شرکای تجاری ایران برای کاهش مبادله با ایران نسبت داد. یافته‌‌‌‌ها نشان می‌دهد که ترکیب محصولات صادراتی از ایران به هند در سال‌های مورد مطالعه یعنی سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۰ تغییر یافته‌است، به‌طوری‌که میوه خوراکی؛ پوست مرکبات یا خربزه از سهمی معادل ۹/ ۷درصد ۲۰۱۸ به ۲/ ۲۶درصد رسیده‌است. سهم صادراتی پلاستیک و مصنوعات از آن و مس و مصنوعات آن نیز در سال۲۰۲۰ افزایش یافته‌است.
شاخص اکمال تجاری: این شاخص یکی از اصلی‌ترین شاخص‌‌‌‌ها برای بررســی امکان گسترش همکاری‌های تجاری است که نشان می‌دهد تا چه اندازه ترکیب کالاهای صادراتی یک کشور با ترکیب کالاهای وارداتی کشور شریک تجاری مطابقت دارد یا مکمل آن است. مقادیر بالا برای این شاخص، نشان می‌دهد دو کشور از افزایش تجارت سود می‌برند و به‌این ترتیب نشان‌دهنده پتانسیل بالای همکاری تجاری میان دو کشور است. این شاخص به‌ویژه در ارزیابی موافقت‌نامه‌‌‌‌های تجاری دوجانبه یا منطقه‌ای سودمند است. شاخص اکمال تجاری همواره بزرگتر از صفر بوده و مقادیر بزرگتر از یک نشان‌دهنده تشابه در الگوی صادراتی کشور الف با واردات کشور ب و مقادیر کمتر از یک نشان‌دهنده نبود تشابه صادراتی کشور الف با الگوی وارداتی کشور ب است.
در بررسی روند اکمال تجاری درخصوص کشور هند مشاهده می‌شود که مقادیر‌عددی شاخص بیانگر سطح پایین اکمال تجاری بین ایران و هند طی سال‌های موردبررسی به‌جز سال۲۰۱۹ بوده‌است، به‌عبارتی چنانچه عــدد ۱۰۰، نمره ایده‌آل اکمال تجاری باشــد، می‌توان عنوان‌کرد در سال۲۰۱۹ اکمال تجاری بین صادرات ایران و واردات هند حدود ۵۰درصد بوده‌است که رقم قابل‌توجهی به‌شمار می‌رود. البته مشاهده روند شاخص طی سال‌های ۲۰۰۱-۲۰۲۰ در مقایسه با سایر کشورهای همسایه نشان می‌دهد به‌رغم بالا‌بودن رقم میزان تکمیل‌‌‌‌کنندگی تجاری بین صادرات ایران و هند طی سال‌های فوق، نسبت تجارت بین ایران و هند حاکی از آن است که روند مناسب و رضایت‌بخشی در جهت افزایش میزان تطابق مستمر کالاهای متنوع صادراتی ایران با نیازهای متنوع وارداتی کشور هند طی سال‌های موردبررسی شکل نگرفته که نیازمند توجه بیشتر برای افزایش مبادلات تجاری است. انعقاد موافقت‌نامه‌‌‌‌ای نظیر «موافقت‌نامه معاضدت حقوقی متقابل در امور مدنی وتجاری بین دولت ایران ودولت جمهوری هند» که در تاریخ ۴/ ۸/ ۱۴۰۱ به تصویب هیات‌وزیران رسیده‌است، در تاریخ ۸/ ۹/ ۱۴۰۱ ازسوی مجلس شورای‌اسلامی اعلام وصول شده‌است. براساس نظر شورای محترم نگهبان، درموارد مشابه، پذیرش این نوع موافقت‌نامه‌‌‌‌ها، می‌تواند مستلزم پذیرش احکام مغایر با شرع باشد. این وضعیت درخصوص موافقت‌نامه‌‌‌‌حاضر نیزصادق است؛ اما بنا به‌نظر گزارش مرکز پژوهش‌ها چنین موافقت‌نامه‌‌‌‌ای می‌تواند در راستای تسهیل تجارت بین دو کشور باشد، هرچند در نهایت مصلحت کلی کشور ارجح است.
مهمانی تجارت با هند در سازمان توسعه‌تجارت
مصادف با انتشار این گزارش، سازمان توسعه‌تجارت از بر‌‌گزاری همایش معرفی فرصت‌های بازار هند برای تجار ایرانی خبر داد. هادی طالبیان‌‌‌‌مقدم، مدیرکل شبه‌قاره هند سازمان توسعه‌تجارت با اشاره به بر‌‌گزاری همایش معرفی فرصت‌ها و ظرفیت‌های حضور در بازار هند برای شرکت‌ها و بازرگانان ایرانی، بر‌‌گزاری این همایش را گامی در جهت توسعه‌تجارت ایران و افزایش روابط تجاری برد- برد دو کشور دانست.
طالبیان‌‌‌‌مقدم با اشاره به اینکه حجم مبادلات تجاری با هند در سال۱۴۰۱ نزدیک به ۵میلیارد دلار بوده‌است، گفت: با وجود پتانسیل‌های بالای دو کشور برای توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری لازم است تجار ایرانی با فرصت‌ها و ظرفیت‌های این بازار آشنا شوند و بر‌‌گزاری این همایش می‌تواند به شناساندن این بازار کمک زیادی کند.
مدیرکل دفتر شبه‌قاره هند با اشاره به رویکرد و نگاه به شرق دولت سیزدهم، روند قابل‌توجه و روبه‌رشد بازار هند، روابط دیرینه فرهنگی و تجاری بین ایران و هند، جمعیت بیش از ۴/ ۱میلیارد نفری هند، واردات ۷۲۳میلیارد دلاری هند از جهان و مختصات دیگر افزود: هند بازار خوبی برای صادرات محصولات مصرفی از سوی ایران است و از این‌رو امکان توسعه صادرات ایران به این کشور و توجه ویژه و تلاش برای افزایش حضور در این بازار هدفی ممکن و سودآور است. طالبیان‌‌‌‌مقدم عضویت هند در سازمان‌های چندجانبه بین‌المللی مهم از جمله بریکس، برخورداری از بازاری بزرگ و متنوع و رشد بالای اقتصادی و صنایع این کشور را از جمله مزیت‌های دهلی‌نو برای روابط تجاری با تهران دانست و ادامه داد: از سوی دیگر می‌توان به‌موقعیت استثنایی ژئوپلیتیک ایران و استقرار کشورمان در مسیر کریدورهای بین‌المللی از جمله کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال- جنوب، وجود منابع عظیم انرژی و نفت و گاز و وجود بنادر مناسب و مطلوب در شمال و جنوب کشور برای ترانزیت کالا و همچنین وجود شرکت‌های فنی‌مهندسی و دانش‌‌‌‌بنیان با استانداردهای بالا برای اجرای پروژه‌های مشترک فنی‌مهندسی اشاره کرد که به‌عنوان مزایای ایران برای گسترش روابط اقتصادی و تجاری با هند محسوب می‌شوند.
در تجارت دوجانبه هند و ایران، نفت و سوخت بیشترین سهم را به خود اختصاص می‌داد، اما از ماه مه۲۰۱۹ و پس از پایان معافیت تحریم نفتی میزان نفت و سوخت صادرشده به هند کاهشی شد و ریزش کرد و در نتیجه حجم واردات از هند نزولی شد، لذا در سال۱۴۰۰ تراز تجاری به نفع ایران مثبت شد. در سال۱۴۰۱ صادرات ایران به هند به ۲میلیارد و ۱۴۶میلیون دلار رسید که نسبت به سال‌قبل با رشد ۱۸درصدی روبه‌رو بوده‌است، در مقابل واردات ایران از هند نیز با رشد ۸۰درصدی مواجه شد و به ۲میلیارد و ۸۴۹میلیون دلار رسید. همچنین حجم مبادلات تجاری با هند در سال۱۴۰۱ نزدیک به ۵میلیارد دلار بوده‌است.
عمده کالاهای صادرشده ایران به هند در سال۱۴۰۱ شامل قیر نفت، متانول، آمونیاک بدون آب، محصولات آهنی اسفنجی، تولوئن، پلی‌اتیلن، روغن پایه معدنی و عمده کالاهای واردشده از هند در سال۱۴۰۱ شامل برنج کامل سفید‌شده، چای سیاه، اکسید‌آلومینیوم، موز سبز و تازه، فرومنگنز، سایر فرآورده‌ها از مواد معطر مورد مصرف در صنایع غذایی. زغال‌سنگ‌‌‌‌ها، شکر تصفیه نشده و بادام‌زمینی بوده‌است.
