در نخستین اجلاس تجارت محصولات کشاورزی و غذا مطرح شد
فرصت ۱۰ساله تا مرگ آب
معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران نیز با تایید سخنان شافعی در رابطه با آب گفت: در سال۹۳ حدود ۵میلیارد دلار آب‌مجازی صادر کردیم و ۷میلیارد دلار به‌دست آورده‌‌‌‌‌‌‌ایم، اما در سال۱۴۰۰ به میزان ۵میلیارد دلار آب صادر کرده‌‌‌‌‌‌‌ایم، اما ۳/ ۵میلیارد دلار پول به‌دست آورده‌‌‌‌‌‌‌ایم؛ یعنی۴۰درصد پول کمتری در سال۱۴۰۰ نسبت به سال۹۳ از صادرات آب به‌دست آورده‌‌‌‌‌‌‌ایم، بنابراین باید برای صادرات محصولات کشاورزی، خصوصا محصولات کشاورزی آب‌‌‌‌‌‌‌بر تصمیمات اساسی اتخاذ کرد. وزیر جهاد در این نشست، حمایت از تولید را موضوعی مهم و اساسی در راستای رشد بخش کشاورزی دانست و اظهار کرد: مهم‌ترین ابزار حمایت از کشاورزان و تولید در دنیا کشت قراردادی است و بهصورت متوسط در دنیا ۴۰درصد از محصولات کشاورزی از طریق کشت قراردادی و تامین‌مالی از این روش تولید می‌شود. این در حالی است که فقط یک‌درصد از محصولات تولیدی در حوزه کشاورزی کشورمان از این روش تولید می‌شود، به همین‌دلیل جهت حمایت از کشاورزان، بحث کشاورزی قراردادی در داخل کشور آغاز شده‌است. با بررسی‌‌‌‌‌‌‌هایی که سال‌گذشته انجام شد، امسال تقریبا در بخش غلات، کشاورزی قراردادی را آغاز کرده‌‌‌‌‌‌‌ایم و حدود ۱۵هزار میلیارد‌تومان نیز برای آن در‌نظر گرفته‌‌‌‌‌‌‌ایم.
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس نیز با اشاره به شرایط ویژه اقلیمی ایران گفت: اگر بر تولید خوب محصولات کشاورزی متمرکز شویم، اشتغال و امنیت و ارزآوری خوبی خواهیم داشت. مدیریت خوب در حوزه تولید محصولات کشاورزی ما را بی‌‌‌‌‌‌‌نیاز از هزینه مضاعف در بخش سلامت خواهد کرد؛ بنابراین باید اقدامات مناسبی در این راستا انجام داد. همچنین در کشاورزی با هربار سرمایه‌گذاری می‌توانیم سه‌برابر صنعت بازدهی داشته باشیم. با این اوصاف پس چرا از ظرفیت ایران در زمینه کشاورزی استفاده نمی‌شود و به کشورهای اطراف و استفاده از ظرفیت آنها بی‌‌‌‌‌‌‌توجه هستیم؟
افزایش ۱۸برابری چاه‌‌‌‌‌‌‌ها در ۴۰سال
روز گذشته نخستین اجلاس تجارت محصولات کشاورزی و غذا توسط کمیسیون کشاورزی اتاق ایران و همکاری کمیسیون کشاورزی مجلس، برگزار شد و چالش‌های بخش کشاورزی و امنیت غذایی در این نشست موردتوجه قرار گرفت. وزیر جهادکشاورزی، رئیس اتاق ایران، رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران و... از جمله حاضران در این نشست بودند.
شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران، در ابتدای این نشست گفت: موضوع کشاورزی و امنیت غذایی نه‌تنها برای ایران که برای تمام کشورها حائزاهمیت است؛ از ایران نیز باتوجه به شرایط خاص اقلیمی، تنوع غذایی و...، در تعبیرهای داخلی و خارجی به‌عنوان موقعیت استراتژیک در مساله کشاورزی و غذا یاد می‌شود.
وی بیان کرد: شاید بزرگ‌ترین چالش ما در کشور، آب است که کمتر از آن صحبت می‌شود و همواره منتظر می‌‌‌‌‌‌‌مانیم تا این چالش به وضعیت نامطلوب برسد و بعد ببینیم که چگونه آن را درمان می‌کنیم. در دهه ۵۰ کلا ۴۷هزار حلقه چاه عمیق در کشور وجود داشت، درحالی‌که در سال۹۸ این رقم به ۸۵۰هزار حلقه چاه عمیق رسیده است. این عدد در حالی است که قرار بود طرحی به‌نام فدک در مجلس شورای‌اسلامی تصویب شود که با همکاری اتاق از تصویب آن جلوگیری شد و اگر زودتر تصویب می‌‌‌‌‌‌‌شد، مشخص نبود الان چه تعداد چاه عمیق در کشور داشتیم.
مطالعات مختلفی در مورد وضعیت آب ایران و جهان انجام شده‌است. شافعی با اشاره به پژوهشی که در سازمان‌ملل انجام‌شده، گفت: نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که اگر ایران به همین منوال حرکت کند و اقدام جدی درخصوص مساله آب انجام ندهد، ۲۰ سال‌آینده تصور موجود زنده در کشور محال است، اما بر اساس همان پژوهش گفته شده که ایران ۱۰ سال‌فرصت دارد تا به مساله آب رسیدگی کند و جلوی بحران را بگیرد و میتواند.
وی ادامه داد: همه این شرایط در حالی است که در بخش کشاورزی نیز به مساله آب توجه نمی‌شود. مثلا شاهد هستیم که صادرکننده نمونه هندوانه در کشور معرفی می‌شود. اگر همین روند را ادامه دهیم، به بحران ۲۰ساله نزدیک خواهیم شد. اگر می‌‌‌‌‌‌‌خواهیم از امنیت غذایی و کشاورزی صحبت کنیم، پیش از هر چیز باید به مساله آب توجه شود. علاوه‌بر این، با وجود اینکه کشور در بحران آب به‌سر می‌‌‌‌‌‌‌برد، اما در مجموع الگوی مصرف در زمینه آب نداریم. اصلاح الگوی مصرف یکی از شعارهای سال، طی سال‌های اخیر در رابطه با اصلاح الگوی مصرف بوده، اما متاسفانه در این بخش توجه خاصی صورت نگرفته و شاهد دور ریز محصولات کشاورزی به‌عنوان ضایعات هستیم. کشورهای آسیای جنوب‌غربی از رفتار ما تعجب می‌کنند چراکه ما به الگوی مصرف در هیچ حوزه‌‌‌‌‌‌‌ای توجه نمی‌کنیم. به گفته شافعی، در بخش صنایع وابسته به کشاورزی و صنایع تبدیلی، تکثرگرایی را توسعه می‌‌‌‌‌‌‌دانند؛ تفکری اشتباه که باید اصلاح شود. مثلا در ایران ۶میلیون‌تن گوجه‌‌‌‌‌‌‌فرنگی تولید می‌شود. ۵/ ۳میلیون‌تن از این محصول تازه‌‌‌‌‌‌‌خوری می‌شود و ۵/ ۲میلیون تن برای صنایع تبدیلی استفاده می‌شود که از آن ۷۰۰هزار‌تن ربگوجهفرنگی تولید می‌شود. این درحالی است که تعداد واحدهای تاسیس‌‌‌‌‌‌‌شده برای تولید ربگوجهفرنگی ۴/ ۲میلیون تن است. این است که سرنوشت صنایع تبدیلی به اینجا می‌رسد و چالش‌هایی برای آنها ایجاد می‌شود. صنایع تبدیلی کنسانتره میوه هم وضعیت به‌مراتب بدتری دارند.
وی در پایان گفته‌‌‌‌‌‌‌های خود تاکید کرد: باید این نشست‌‌‌‌‌‌‌ها ادامه یابد تا زنگ خطر به‌صدا درآمده در حوزه کشاورزی به گوش مسوولان کشور برسد. باید مسیرهای درست برای آینده مهم و پرخطر تجارت کشاورزی منعکس شود. مساله آب، چالش بزرگ کشور است که باید موردنظر برنامه‌ریزان قرار گیرد.
حل چالش آب و اشتغال؛ رمز پایداری
همچنین عباس کشاورز، معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران، با تایید گفته‌‌‌‌‌‌‌های شافعی در رابطه با آب اظهار کرد: از سال۱۳۹۳ تا سال۱۴۰۰ از حدود ۸/ ۵میلیون‌تن کالای صادراتی (بخش کشاورزی) به بیش از ۵/ ۸میلیون‌تن رسیده‌‌‌‌‌‌‌ایم، یعنی میزان صادرات افزایش یافته است اما ارزی که دریافت کرده‌‌‌‌‌‌‌ایم به ازای هر‌تن صادرات از ۲/ ۱دلار به ۶/ ۰دلار رسیده است، لذا کالای بیشتری صادر اما ارزآوری آن ۵۰درصد کمتر شده‌است. در مورد آب نیز در سال۹۳ حدود ۵میلیارد دلار آب صادر کردیم و ۷میلیارد دلار به‌دست آوردیم، اما در سال۱۴۰۰ به میزان ۵میلیارد دلار آب صادر کردیم، اما ۳/ ۵میلیارد دلار پول به‌دست آورده‌‌‌‌‌‌‌ایم و این بدان معناست که ۴۰درصد پول کمتری در سال۱۴۰۰ نسبت به سال۹۳ از صادرات آب به‌دست آورده‌‌‌‌‌‌‌ایم که این موضوع جای بحث دارد. وی ادامه داد: اگر بتوانیم نسبت به دو چالش آب و اشتغال، تا قبل از اینکه به بحران ورشکستگی تبدیل شوند، اقداماتی را انجام دهیم، می‌توانیم به پایداری و رشد در کشور امیدوار باشیم. ما راهحل مشکل آب را از سال۱۳۹۵ در کنفرانسی که پیرامون این موضوع در اتاق بازرگانی برگزار شد، مطرح کردیم و آخرین راه‌‌‌‌‌‌‌حلی که ارائه شد بین اتاق بازرگانی و دولت یعنی وزارت نیرو و وزارت جهادکشاورزی موردتایید قرار گرفت.
کشاورز گفت: برای حل مشکل آب دو روند در آن برنامه موردتوجه قرار گرفت؛ اولین راهحل برای تحقق پایداری این بود که باید نسبت به مصرف آب بخش کشاورزی تجدیدنظر کنیم. دومین راهحل نیز این بود که باید تمرکز ما بر بهره‌‌‌‌‌‌‌وری باشد و با تمام ابزارها و تکنولوژی‌‌‌‌‌‌‌ها و رویه‌‌‌‌‌‌‌های موجود در کشاورزی تلاش کنیم تا بهره‌‌‌‌‌‌‌وری را افزایش دهیم، زیرا در حال‌حاضر وضعیت آب نه پاسخگوی فعالان حوزه کشاورزی است و نه پاسخگوی سیاستگذاران برای تامین غذای موردنیاز کشور است. همچنین باید برای صادرات محصولات کشاورزی تصمیمات جدیدی گرفت. البته بحث برخی محصولات مانند زعفران، پسته و خرما که خاص هستند و نمی‌‌‌‌‌‌‌توان صادرات آنها را متوقف کرد، جداست، ولی در مورد بعضی از کالاهای کشاورزی دیگر و صادرات آن باید تجدیدنظر کنیم. اگرچند حوزه را کنار هم بگذاریم، اتاق و فعالان بخش‌خصوصی و دولت باید برای رشد صادرات تصمیم‌‌‌‌‌‌‌های جدیدی بگیرند. ما باید کالاهایی را صادر کنیم که حداقل آب را مصرف کنند؛ مثلا گوجه‌‌‌‌‌‌‌فرنگی و هندوانه گلخانه‌‌‌‌‌‌‌ای صادر کنیم. کشاورزی کشور باید رویکرد جدیدی را برای رونق صادرات اعمال کند.
تخصیص اعتبار ۱۵هزار میلیاردی برای کشت قراردادی
وزیر جهادکشاورزی نیز ضمن تاکید بر حمایت از تولید گفت: مهم‌ترین ابزار حمایت از کشاورزان و تولید در دنیا کشت قراردادی است و بهصورت متوسط در دنیا ۴۰درصد از محصولات کشاورزی از طریق کشت قراردادی و تامین‌مالی از این روش تولید می‌شود و این در حالی است که فقط یک‌درصد از محصولات تولیدی در بخش کشاورزی در کشورمان از این روش تولید می‌شود، به همین‌دلیل، جهت حمایت از کشاورزان، بحث کشاورزی قراردادی در داخل کشور آغاز شده‌است. در سال‌جاری این نوع کشت به‌‌‌‌‌‌‌ویژه در بخش غلات موردتوجه قرار گرفته است و حمایت‌های مالی آن توسط بانک‌مرکزی و بانک‌های عامل صورت می‌گیرد. با بررسی‌‌‌‌‌‌‌هایی که سال‌گذشته انجام شد، امسال تقریبا در بخش غلات، کشاورزی قراردادی را آغاز کرده‌‌‌‌‌‌‌ایم و حدود ۱۵هزار میلیارد‌تومان نیز برای آن در‌نظر گرفته‌‌‌‌‌‌‌ایم. وی ادامه داد: موضوع دیگر، مساله الگوی کشت است؛ ما باید به سمتی برویم که تولیدمان، متناسب با اقلیم باشد. الگوی کشت در کشور ما سابقه ۵۰ساله دارد. در این بخش الزاماتی نیاز بود که آنها را شناسایی کردیم و در تلاشیم از این طریق از تولید محصولات کشاورزی خود صیانت و حمایت کنیم. وزیر نیرو قول کمک به ما در این حوزه را داده است.
وزیر کشاورزی، سلامتی محصولات کشاورزی را یکی از مهم‌ترین اولویت‌های وزارتخانه دانست و شناسنامه‌‌‌‌‌‌‌دار کردن باغ‌ها و محصولات را از برنامه‌های اصلی عنوان کرد که روند آن شروع شده و به‌جد دنبال می‌شود. وی افزود: حوزه کشاورزی، خصوصی‌‌‌‌‌‌‌ترین بخش اقتصاد ایران است و خوشبختانه تکمیل کل زنجیره کشاورزی از تولید تا صادرات در چارچوب یک وزارتخانه اقدام مفیدی بود که انجام شد. او در ادامه تعدد تشکل‌ها را اختلال‌‌‌‌‌‌‌گر و چالش‌زا ارزیابی کرد که موجب نابسامانی در بازار شده‌است و اظهارکرد: امروز اتاق ایران، اتاق تعاون، وزارت کشور و... اقدام به‌ثبت تشکل می‌کنند که موجب ضعف در سیاستگذاری و اجرای سیاست‌ها شده‌است، بنابراین باید به ساماندهی تشکل‌ها توجه شود.
ارزآوری در پی تولید مطلوب کشاورزی
عسگری رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس با اشاره به اینکه امنیت غذایی موضوع بااهمیتی است که به امنیت ملی گره خورده، اظهار کرد: در حوزه اقلیم، ایران کشوری منحصربه‌فرد است و از ۱۳ اقلیم دنیا بیشترین اقلیم در کشور ما وجود دارد. در حوزه تولید متنوع کشاورزی نیز فضای مطلوبی داریم. اگر در حوزه تولید مدیریت خوبی اعمال کنیم و هزینه مطلوبی انجام دهیم قطعا در حوزه سلامت نیاز به هزینه بیشتر نیست. در کشاورزی با هربار سرمایه‌گذاری می‌توانیم سه‌برابر صنعت بازدهی داشته باشیم. وی در ادامه گفت: اگر بر تولید خوب محصولات کشاورزی متمرکز شویم، اشتغال و امنیت و ارزآوری خوبی خواهیم داشت. در مورد اینکه چرا تا به امروز ارزآوری و اشتغال مدنظر اتفاق نیفتاده است، همه مقصر هستند. باید بسترسازی کنیم تا بازارهای منطقه را از دست ندهیم. بخش کشاورزی ما با توجه به فرصت جنگ روسیه و اوکراین باید فعال‌تر وارد شود. کشت فراسرزمینی مساله مهمی است. چرا ما نتوانستیم از ظرفیت کشورهای اطراف خود استفاده کنیم؟ باید قوانین کهنه به‌‌‌‌‌‌‌روزرسانی شود. ما آماده هستیم در قالب یک نقشه‌راه در راستای سهل‌‌‌‌‌‌‌الوصول شدن مسیر صادرات محصولات کشاورزی اقدامات تقنینی موردنیاز را دنبال کنیم.
هدررفت تولید کشاورزی با الگوی مصرف نادرست
در ادامه محمد خزاعی، دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل گفت: نه فقط در ایران که موضوع کشاورزی، غذا و آب به یک بحران جدی جهانی تبدیل شده‌است. در این بین نقش بخش کشاورزی در اقتصاد بین‌الملل غیرقابل‌انکار است؛ به‌صورتی‌که ۱۲درصد تولید ناخالص جهان به این حوزه اختصاص دارد و ارزش‌‌‌‌‌‌‌افزوده بسیار بالایی را شامل می‌شود و تولیدات جهانی در این حوزه در نیم‌‌‌‌‌‌‌قرن اخیر سه‌برابر شده است. در جهان ۸۰۰میلیون نفر در دنیا با سوءتغذیه مواجه هستند و حجم زیادی از تولیدات کشاورزی با توجه به الگوی مصرف نادرست به هدر می‌‌‌‌‌‌‌رود. از طرفی با تغییر اقلیم و شرایط آب‌وهوایی روبه‌‌‌‌‌‌‌رو هستیم. این وضعیت، امنیت غذایی جهانی را تهدید می‌کند. وی ادامه داد: از حدود دو سال قبل نهادهای وابسته به سازمان‌ملل به‌‌‌‌‌‌‌طورجدی برای حل مشکلات حوزه کشاورزی وارد عمل شدند. اتاق بازرگانی بین‌المللی نیز در این رابطه فعال شد و گردهمایی تشکیل داد و با نهادهای بین‌المللی تفاهم‌نامه‌‌‌‌‌‌‌هایی را امضا کرد تا به‌عنوان نماینده بخش‌خصوصی جهان، کاری برای حل این مشکل انجام دهد. حدود یک سال‌قبل بعد از هماهنگی‌‌‌‌‌‌‌ها، ستادی در ایتالیا برای مدیریت موضوع و ایجاد مراکز جهانی کشاورزی و غذا در نقاط مختلف جهان تاسیس شد. خزاعی گفت: این مراکز باید با همکاری سایر نهادها و بخش‌خصوصی دنیا در راستای استفاده از تکنولوژی جدید، هوشمندسازی و قواعد حقوقی به‌‌‌‌‌‌‌روز و... با این مشکل برخورد کنند. در نهایت اتاق بین‌الملل بعد از ایجاد این ستاد با کمیته‌‌‌‌‌‌‌های ملی در همه کشورها مکاتبه کرد و قرار شد ۵ تا ۱۰ هاب کشاورزی در دنیا ایجاد شود. در سال‌گذشته بلافاصله با کمیسیون کشاورزی اتاق ایران وارد مذاکره شدیم و به همت این کمیسیون و متخصصان حوزه به پیگیری پرداختیم و در نهایت ایران به‌عنوان یکی از هاب‌‌‌‌‌‌‌های اگرو‌‌‌‌‌‌‌فود در دنیا منظور شد. دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بین‌الملل تدوین استراتژی کشاورزی و غذا از سوی مراکز تحقیقات و شرکت‌های فعال در بخش کشاورزی ایران به‌عنوان یکی از هاب‌‌‌‌‌‌‌های جهانی را وظیفه ایران دانست و ادامه داد: قرار است در ایران جلسه‌‌‌‌‌‌‌ای تشکیل شود و اعضای سایر هاب‌‌‌‌‌‌‌های انتخاب‌شده در دنیا دور هم جمع شده و زمینه همکاری بین آنها فراهم شود و مقرر شد اوایل سال۲۰۲۳ تشکیل این هاب در ایران بهصورت رسمی اعلام شود.
صادرات هدفمند؛ مهم‌ترین عامل رشد اقتصاد
محسن امینی، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران، نیز در این نشست به‌جایگاه و اهمیت امنیت غذایی اشاره و تصریح کرد: نقش کشاورزی بر ایجاد امنیت پایدار در سال‌های اخیر و خصوصا در دوره کرونا، برکسی پوشیده نیست. ما صادرات هدفمند را یکی از مهم‌ترین عوامل رشد اقتصاد کشور می‌دانیم. برای تحقق اهداف در تولید و صادرات باید از زیرساخت‌های به‌‌‌‌‌‌‌روز حمل‌ونقلی و امور گمرکی، اصلاح فرآیندهای بانکی، تدوین سیاست‌های انگیزشی و معافیتی، ایجاد کنسرسیوم‌‌‌‌‌‌‌های کشاورزی، انتخاب رایزن‌های بازرگانی برای کشورهای هدف، استفاده از برنامه‌های هدفمند صادراتی و بر‌گزاری نمایشگاه‌‌‌‌‌‌‌های تخصصی بهره ببریم.
