تهدید منافع ایران در سایه توسعه تعاملات همسایگان
پیشتر نیز «دنیای‌اقتصاد» درخصوص اینکه ایران نتوانسته از این بحران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه استفاده کند؛ اشاره کرده بود. حال پایش تحولات منطقه از سوی بازوی پژوهشی اتاق ایران نشان می‌دهد، اردوغان در پی بازی برد - برد با پوتین است. این درحالی که ترکیه عضو ناتو محسوب می‌شود، روابط تنگاتنگی با آمریکا و اتحادیه اروپا دارد، اما مرور تحولات منطقه نشان می‌دهد؛ این کشور آشکارا تحریم‌های روسیه را نادیده گرفته است. در همین راستا نیز آمریکا اخیرا به شرکت‌های ترک در این زمینه هشدار داده است. معاون وزارت خزانه‌‌‌‌‌داری آمریکا در نامه‌‌‌‌‌ای به اتاق بازرگانی ترکیه در مورد عواقب دورزدن تحریم‌های روسیه نوشت و درضمن صریحا بانک‌های ترکیه را به تحریم تهدید کرد، اما ظاهرا اردوغان این هشدارها را جدی نگرفته است.
هنوز روشن نیست که پوتین تا چه اندازه می‌تواند و می‌خواهد نجات‌دهنده اردوغان در انتخابات ۲۳-۲۰۲۲ باشد؛ اما آنچه روشن است اینکه ترکیه به‌طور فزاینده‌ای به جغرافیایی برای دورزدن تحریم‌های روسیه بدل می‌شود. این یعنی کاهش نقش ایران در تعاملات با این دو کشور به‌عنوان شرکای اصلی اقتصادی و تجاری. در این بین دیده می‌شود روسیه در جریان دورزدن تحریم‌های آمریکا علیه خود گذشته از اینکه بر ترکیه تمرکز کرده؛ بر امارات و هند نیز تکیه کرده است. براین اساس نیز دیده می‌شود؛ برخلاف تصورات اولیه، تحریم‌های روسیه، به اقتصاد این کشور آسیب نزده است. گزارش حاضر نشان می‌دهد؛ در این مقطع روسیه بر تلاش خود برای دورزدن تحریم‌ها افزوده و در این میان به‌ویژه بر متحدان آمریکا همچون ترکیه، امارات و هند تکیه کرده است. تکیه روسیه به این کشورها و امتیازاتی که به آنها می‌دهد شرایط را تا حدی برای دورزدن تحریم‌ها فراهم آورده و غرب را در موقعیت دشواری قرار داده است.
از یک‌سو تحریم‌ها، کارآیی لازم را ندارد و از طرف دیگر برای اعمال سفت و سخت تحریم‌ها، غرب باید با متحدان خود وارد چالش شود. این موضوع نیز در واقع بیش از پیش ایران را به حاشیه خواهد راند. گذشته از این موضوعات پیش‌بینی می‌شود؛ رشد همکاری‌های لجستیکی جمهوری‌آذربایجان و قزاقستان منافع ژئواکونومیک ایران را به‌خطر بیندازد. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، جمهوری‌آذربایجان در یک سال‌اخیر تلاش زیادی برای توسعه کریدور میانی و به‌ویژه مسیر زنگزور انجام داده و در این راستا کوشیده است تا همکاری کشورهای آسیای‌مرکزی برای تبدیل این مسیر به مسیر اصلی حمل‌ونقل کالا در اوراسیا را جلب کند. روشن است که پیشرفت این کریدور و تبدیل شدن آن به مسیر اصلی حمل‌ونقل کالا در پهنه اوراسیا علیه منافع ژئواکونومیک ایران است.
اردوغان در پی بازی برد - برد با پوتین
با وجود آنکه ترکیه تنها شریک گفت‌وگوی سازمان همکاری شانگهای است و حتی عضو ناظر نیز محسوب نمی‌شود، اما در اجلاس اخیر سازمان همکاری شانگهای در بالاترین سطح شرکت کرد. رجب‌طیب اردوغان از این اجلاس به‌عنوان فرصتی برای رایزنی با کشورها در جهت کاهش بحران اقتصادی این کشور بهره برد. تمرکز اردوغان در این اجلاس بر رایزنی با پوتین برای شکل‌دهی به قراردادهای جدید در حوزه انرژی با هدف کاهش کسری تراز تجاری این کشور بود. پس از دیدار دو رهبر، پوتین اعلام کرد که دو کشور اراده جدی برای حذف دلار از مبادلات خود را دارند. همچنین از موافقت روسیه برای پرداخت ۲۵درصد از مجموع گاز صادراتی این کشور به ترکیه به روبل خبر داد و تاکید کرد که این مکانیزم به‌زودی عملیاتی می‌شود.
برخی رسانه‌‌‌‌‌ها اعلام کردند که اردوغان در این دیدار خواستار تخفیف ۲۵درصدی در قیمت گاز صادراتی روسیه به ترکیه شده است. در یک سال منتهی به ژوئن ۲۰۲۲ در پیامد افزایش شدید قیمت حامل‌‌‌‌‌های انرژی، ترکیه ۵/ ۸۳میلیارد دلار برای واردات انرژی، هزینه کرده‌است. روسیه مهم‌ترین تامین‌کننده انرژی ترکیه محسوب می‌شود و اردوغان می‌کوشد با شکل‌دهی به نوعی بازی برد-برد با پوتین با تسهیل شرایط برای دورزدن تحریم‌ها توسط روسیه از مسیر ترکیه، امتیازاتی در راستای واردات انرژی از روسیه کسب کند و بحران ارزی و اقتصادی این کشور را کاهش دهد. اردوغان در سال۲۰۲۳ با انتخاباتی سرنوشت‌ساز مواجه بوده و به‌شدت نگران است که در آستانه انتخابات سقوط لیر تشدید شود و زمینه‌‌‌‌‌های شکست در انتخابات را فراهم کند.
روسیه به‌دنبال رشد تعامل با متحدان آمریکا
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، دفتر کنترل دارایی‌های وزارت خزانه‌‌‌‌‌داری آمریکا اعلام کرد که آماده است تا هر موسسه خارج از روسیه را که از سیستم پرداخت این کشور با هدف دورزدن تحریم‌های مسکو استفاده می‌کند، تحریم کند. از منظر وزارت خزانه‌‌‌‌‌داری آمریکا، موسسات مالی که قراردادهای جدید یا توسعه‌‌‌‌‌یافته‌‌‌‌‌ای با سیستم کارت پرداخت ملی روسیه منعقد می‌کنند، در خطر حمایت از تلاش‌های روسیه برای دورزدن تحریم‌های ایالات‌متحده از طریق استفاده گسترده از سیستم پرداخت ملی MIR در خارج از قلمرو فدراسیون روسیه هستند و با تحریم مواجه خواهند‌شد. البته از زمان معرفی سیستم پرداخت جدید، بانک‌های روسیه بیش از ۱۲۹میلیون کارت میر صادر کرده‌اند. این کارت‌ها در حال‌حاضر در ترکیه، ویتنام، ارمنستان، کره‌جنوبی، ازبکستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، اوستیای‌جنوبی و آبخازیا پذیرفته می‌شوند. درصورتی‌که ایالات‌متحده این تهدید خود را عملیاتی کند، در عمل تحریم‌های بانکی علیه روسیه وارد فاز ثانویه می‌شود، بدان معنا که ماهیت فراسرزمینی و جهانی پیدا می‌کند و هر موسسه مالی که با روسیه مبادلاتی انجام دهد را در برمی‌گیرد.
