بررسی‌‌های آماری نشان می‌دهد، فراز و فرودهای تجارت خارجی کشور طی سه سال اخیر ناشی از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۷ و تشدید تحریم‌ها و همچنین شیوع ویروس کرونا از اواخر سال ۱۳۹۸ بیشتر متوجه بخش صادرات کشور بوده است. رشد ۳/ ۴۰ درصدی صادرات و دستیابی به ارزش ۱/ ۳۵ میلیارد دلار در ۹ ماه منتهی به آذر سال ۱۴۰۰ در حالی رقم خورده است که صادرات ۷/ ۳۳ میلیارد دلار کشور در مدت مشابه سال ۱۳۹۷ با کاهش ۵/ ۶ درصدی به ۵/ ۳۱ میلیارد دلار در ۹ ماه منتهی به آذر سال ۱۳۹۸ و همچنین با کاهش شدید ۵/ ۲۰ درصدی به ۲۵ میلیارد دلار در ۹ ماه منتهی به آذر سال ۱۳۹۹ رسیده بود، بنابراین با وجود کاهش مستمر دوساله صادرات، رشد قابل ملاحظه ۳/ ۴۰ درصدی ارزش صادرات کشور تا ماه نهم سال جاری سبب ارتقای صادرات به جایگاهی بالاتر از رقم سال ۱۳۹۷ به میزان ۴/ ۱ میلیارد دلار (معادل رشد ۲/ ۴ درصدی) شده است. علاوه بر این، تغییرات ارزش واردات کشور طی ۹ ماهه‌‌ منتهی به آذر سال‌های ۹۷ تا۱۴۰۰ کمتر از صادرات بوده است؛ به‌‌طوری که رشد ۹/ ۳۶ درصدی ارزش واردات کشور در ۹ ماه منتهی به آذر سال ۱۴۰۰ و دستیابی به ارزش ۹/ ۳۶ میلیارد دلار در حالی رقم خورده است که ارزش واردات از ۳۳ میلیارد دلار در ۹ ماهه منتهی به آذر سال ۱۳۹۷ با کاهش ۱/ ۳ درصدی به ۳۲ میلیارد دلار در ۹ ماه منتهی به آذر سال ۱۳۹۸ و با کاهش شدیدتر ۸/ ۱۵ درصدی به ۲۷ میلیارد دلار در ۹ ماه‌ منتهی به آذر سال ۱۳۹۹رسیده است.

افزایش نسبی کیفیت کالاها

صادرات ارزان و واردات گران همچنان از ویژ‌‌گی‌‌ها و جزء لاینفک تجارت ایران است. زیرا هنوز تمرکز بر صادرات کالاهای خام و مواد اولیه با ارزش افزوده پایین از دستور کار خارج نشده است. در ضمن واردات کالاهای واسطه‌‌ای و سرمایه‌‌ای که دارای ارزش افزوده بالاتری هستند و همچنین واردات کالاهای اساسی مانند غلات با ارزش و قیمت‌‌های جهانی قابل توجه، در لیست خریدهای ایران قرار دارد. در ۹ماه منتهی به آذر سال جاری صادرات کشور رشد ۳۰درصدی در ارزش واحد صادراتی و واردات کالا نیز رشد ۱۵درصدی را در ارزش واحد وارداتی تجربه کرده است، اما در نهایت ارزش هر تن کالای صادراتی ۳۸۱دلار و ارزش هر تن کالای وارداتی هزار و ۲۲۷ دلار بوده است که همچنان وجود شکاف زیاد بین ارزش واحد صادراتی و وارداتی را نشان می‌دهد. بررسی آماری نشان می‌دهد اگر ارزش هر تن کالای صادراتی معادل ارزش واحد وارداتی و با فرآوری و ارزش افزوده بالاتر بود، کل ارزش صادرات کشور طی ۹ ماه‌ منتهی به آذر می‌توانست معادل ۴/ ۷۲ میلیارد دلار باشد.

کاهش نسبی تمرکز مقاصد صادراتی

در ۹ ماه‌ منتهی به آذر سال جاری، عمده‌‌ترین مقاصد صادراتی ایران به ترتیب کشورهای چین ۲۹ درصد، عراق ۳/ ۱۹ درصد، ترکیه ۷/ ۱۱ درصد، امارات متحده عربی ۸/ ۹درصد و افغانستان ۴ درصد بوده است. اما عمده‌‌ترین مبادی وارداتی به ترتیب کشورهای امارات متحده عربی ۱/ ۳۱درصد، چین ۸/ ۲۲ درصد، ترکیه ۱۰ درصد، آلمان ۷/ ۳درصد و سوئیس ۴/ ۳ درصد گزارش شده است. به‌‌طور کلی، تمرکز مقاصد صادراتی کشور بیش از مبادی وارداتی است، اما طی ۹ ماه منتهی به آذر سال ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال‌های گذشته تمرکز بازارهای صادراتی ایران اندکی کاهشی بوده و در مقابل تمرکز مبادی وارداتی کاهش نامحسوسی داشته است. مطابق گزارش‌های آماری سازمان توسعه تجارت کشور، سهم پنج مقصد مهم صادراتی به ۸/ ۷۳ رسیده است، این سهم در مدت مشابه سال ۱۳۹۹ معادل ۵/ ۷۶ درصد و در سال ۱۳۹۸ معادل ۹/ ۷۳ درصد بوده است. در خصوص مبادی وارداتی نیز مشاهده می‌شود که سهم پنج مبدا مهم وارداتی کشور در ۹ ماه منتهی به آذر سال جاری به ۷۱ درصد رسیده است، در حالی که در مدت مشابه سال ۱۳۹۹ معادل ۶/ ۷۱ درصد و برای سال ۱۳۹۸ معادل ۷۰ درصد بوده است.

ترکیه در صدر

ترکیه در سال‌های اخیر مقصد بیش از ۱۰درصد از صادرات کالاهای غیرنفتی کشور بوده و از این بابت شریک مهم تجاری ایران محسوب می‌شود. در سال گذشته به دلیل مسائل و مشکلات مختلف از جمله انسداد مرزها، سهم این کشور در صادرات غیرنفتی ایران تا پایان ۹ ماهه منتهی به آذر سال ۱۳۹۹به حدود ۵/ ۷درصد کاهش یافت و با صادراتی به ارزش ۸/ ۱میلیارد دلار در جایگاه چهارم مقاصد صادراتی قرار گرفت. اما در ۹ ماه منتهی به آذر سال جاری با افزایش بیش از دو برابری و دستیابی به صادرات بیش از ۴ میلیارد دلاری و سهم ۷/ ۱۱ درصدی به جایگاه سوم در بین مقاصد صادراتی ایران رسیده است. در این میان، امارات متحده عربی که مقصد بیش از ۵ میلیارد دلار در ۹ ماهه منتهی به آذر سال ۱۳۹۸ بوده است، در ۹ ماهه سال جاری به ۴/ ۳ میلیارد دلار کاهش یافته و رتبه چهارم پس از ترکیه را به خود اختصاص داده است.

 افزایش واردات از شرکای عمده

از نکات بارز و قابل توجه بخش واردات کشور در ۶ ماهه اول سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، افزایش واردات از کشورهای امارات متحده عربی ۸۲ درصد، چین ۲۰ درصد، ترکیه ۲۴ درصد، آلمان ۴ درصد و سوئیس ۱۳۱ درصد است. با توجه به افزایش رشد ارزشی و کاهش رشد وزنی واردات به جز مورد امارات متحده عربی در خصوص واردات از چین، ترکیه و آلمان با افزایش نسبی کیفیت اقلام وارداتی نیز همراه بوده است.

کالاهای واسطه‌‌ای و سرمایه‌‌ای در صدر تامین نهاده‌ها و مواد اولیه مورد نیاز صنایع کشور همواره محرک رشد تولید و صادرات بوده است. در ۹ ماه‌ منتهی به آذر سال جاری ارزش واردات کالاهای واسطه‌‌ای به۲/ ۲۶میلیارد دلار و کالاهای سرمایه‌‌ای به ۹/ ۴میلیارد دلار رسیده است. ارزش واردات این کالاها که در مدت مشابه سال گذشته به ترتیب به ۶/ ۱۹ میلیارد دلار و ۸/ ۳ میلیارد دلار بود با افزایش ۳۷ و ۳۵ درصدی مواجه شد. اگرچه ارزش واردات کالاهای واسطه‌‌ای نسبت به سال ۱۳۹۷ معادل ۶/ ۲۱ میلیارد دلار افزایش را نشان می‌دهد، اما هنوز ارزش واردات کالاهای سرمایه‌‌ای به ارزش سه سال قبل یعنی سال ۱۳۹۷معادل ۲/ ۵میلیارد دلار نرسیده است. در مجموع اگرچه رشد تجارت ایران در نیمه اول سال ۱۴۰۰ قابل توجه بوده، اما این رشد به دلیل آسیب‌‌های ناشی از همه‌‌گیری و محدودیت‌‌های ناشی از تحریم در دو سال گذشته، هنوز به سطوح آمار ثبت شده در سال ۱۳۹۷ دست پیدا نکرده بود؛ اما تحولات مثبت تجارت کشور طی ۹ماه‌ منتهی به آذر سال جاری از جمله کاهش محدودیت‌‌های کرونایی، پیگیری برنامه توسعه صادرات و ایجاد هماهنگی در مرزها با کشورهای مقصد تجاری، رشد ۸درصدی ارزش تجارت ایران نسبت به سال ۱۳۹۷، همچنین رشد ۴/ ۱۳ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۸ با وجود افت مستمر دوساله را به‌‌دنبال داشت.

 

اخبار مرتبط