بازوی پژوهشی «صمت» به نقل از داده‌های بینالمللی تحلیل کرد
دو نیمه متفاوت تجارت ۲۰۲۲
تجارت‌جهانی در سال۲۰۲۲ دو نیمه متفاوت از خود به نمایش می‌‌‌‌‌‌‌‌گذارد. جدیدترین پیشبینیها از وضعیت تجارت در سال‌جاری میلادی نشان می‌دهد، اگرچه در نیمه اول سال۶ ریسک بر جهان تجارت سایه افکنده است، اما پیشبینی می‌شود در نیمه دوم سال‌شاهد شرایط مطلوب‌‌‌‌‌‌‌‌تری برای تجارت در جهان خواهیم بود. «دنیایاقتصاد» پیشتر بر مبنای تحلیل «آنکتاد» از نگرانی‌ها برای افت منحنی تجارت برمبنای همین ۶ ریسک گزارش کرده بود که شامل «کندی بهبود اقتصاد»، «اختلال در شبکه‌‌‌‌‌‌‌‌های لجستیک و افزایش هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌های حمل‌ونقل»، «کمبود جهانی نیمه‌هادی‌‌‌‌‌‌‌‌ها»، «عوامل ژئوپلیتیکی و منطقه‌‌‌‌‌‌‌‌ای‌شدن جریان‌‌‌‌‌‌‌‌های تجاری»، «سیاست‌های دولتی موثر بر تجارت بینالمللی» و «بار بدهی‌ها به دلیل استقراض اضافی دولت‌ها برای حفظ اقتصادشان در طول بحران کرونا» بود.
پایش تحولات تجاری از سوی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی نشان می‌دهد، در نیمه اول سال۲۰۲۲ همچنان اختلالات زنجیره تامین جهانی به دلیل شیوع مجدد کووید- ۱۹ در سطح جهان، نوسانات تقاضا و چالش‌های لجستیکی قابل‌توجه است، اما سه عامل می‌تواند در نیمه دوم سال‌منجر عادی‌سازی روند تجارت شود. یکی از این عوامل، «افزایش هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌های مصرف‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان برای کالاهای بادوام و تغییر به سمت رفتارهای مصرفی پایدارتر» است. دومین عامل «کاهش محدودیت‌های شدید در نهادههای تولید و تجدید موجودی انبارها» است. برمبنای این تحلیل کاهش محدودیت‌های شدید در نهادههای تولیدی و تجدید موجودی انبارها در اکثر بخش‌های به سطح قبل از بحران یا حتی فراتر از آن می‌رسد. این شرایط در بخش‌های الکترونیک، کامپیوتر و مخابرات و تجهیزات خانگی بیشتر دیده می‌شود؛ به‌طوری که این بخش‌ها توانستند موجودی‌‌‌‌‌‌‌‌های خود را به‌رغم کمبود نیمه‌هادی‌‌‌‌‌‌‌‌ها به میزان قابل‌توجهی افزایش دهند. بخش خودرو نیز موفق به اضافه‌کردن موجودی‌‌‌‌‌‌‌‌ها شده است. اگرچه به دلیل مشکلات بیشتر در دسترسی به نیمه‌هادی‌‌‌‌‌‌‌‌ها و هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌های بالاتر در انباشت کالاهای تولید شده، موفقیت کمتری کسب کرده است. در این بین عامل سومی که منجر به تحول در تجارت جهان در نیمه دوم سال‌میلادی می‌شود، «افزایش ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌‌های لجستیکی و کاهش ازدحام در بخش حمل‌ونقل» است، زیرا ظرفیت حمل‌ونقل به‌سرعت درحال رشد است و تا پایان سال۲۰۲۲ عملیاتی خواهد شد. تخمین زده شده است که این افزایش ظرفیت حدود ۴درصد از حجم تجارت‌جهانی که در حال‌حاضر به دلیل محدودیت‌های لجستیکی مسدود شده است را آزاد کند.
بازگشت به رشد جهانی
روند تجارت‌جهانی در فاصله سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ چه چشم‌اندازی خواهد داشت؟ براساس تحلیل داده‌های تجاری انتظار می‌رود که حجم تجارت‌جهانی پس از تخمین رشدی بیش از ۳/ ۸درصد، رشدی ۴/ ۵درصدی در سال۲۰۲۲ و رشدی ۴درصدی را در سال۲۰۲۳ تجربه کند.
درضمن به‌نظر می‌رسد که عدم‌تعادل جهانی درحال افزایش باشد؛ پیشبینی می‌شود ایالات‌متحده کسری‌تجاری بی‌سابقه‌ای (حدود ۳/ ۱تریلیون دلار) را طی سال‌های ۲۰۲۳ -۲۰۲۲ ثبت خواهد کرد که با مازاد تجاری بی‌سابقه در چین (به‌طور متوسط ۷۶۰میلیارد دلار) قابل توضیح است. طبق این پیشبینیها، منطقه یورو نیز شاهد مازادی بالاتر از حد متوسط، در حدود ۳۳۰میلیارد دلار خواهد بود. درضمن به‌نظر می‌رسد از نظر دستاوردهای صادراتی نیز آسیا و اقیانوسیه همچنان برنده اصلی در چند سال‌آینده خواهند بود. طبق این پیشبینی ارزش صادراتی آسیا و اقیانوسیه درسال‌های ۲۰۲۳- ۲۰۲۱ رقمی بیش از ۳ تریلیون دلار خواهد بود. بر اساس تحلیل‌‌‌‌‌‌‌‌های بخشی نیز پیشبینی شده است که بخش‌های انرژی، الکترونیک و ماشین‌آلات و تجهیزات در سال۲۰۲۲ عملکرد بهتری خواهند داشت؛ اما پیشرو اصلی صادرات جهانی در سال۲۰۲۳، به علت کار عقب‌افتاده و سرمایه پایین‌تر در سال۲۰۲۱، بخش خودرو خواهد بود.
رشد صعودی ۲۰۲۱
نگاهی به تحولات تجاری جهان در سال‌گذشته میلادی نشان می‌دهد؛ به‌رغم اینکه جهان کماکان با بیماری کرونا در ابعاد گسترده دست به گریبان بوده، تجارت‌جهانی رشدی مستمر را تجربه کرده است. هرچند که حجم تجارت‌جهانی کالا در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۱ پس از چهار فصل متوالی رشد سالانه قابل‌ملاحظه، به علت اختلالات زنجیره تامین، کمبود نهادههای تولید و افزایش موارد ابتلا به کرونا، کاهش فصلی ۸/ ۰درصدی را ثبت کرده است، اما ارزش تجارت در این دوره رشد ۲۴درصدی داشته است. البته این رشد مستمر برای تجارت خدمات در سطحی کمتر از
۲۰۱۹ باقی‌مانده است. رشد ارزش تجارت‌جهانی کالا و خدمات در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۱ نسبت به سه‌ماهه دوم یک‌درصد و نسبت به سال۲۰۲۰ حدود ۲۴درصد بوده؛ البته این رشد، ضعیف‌‌‌‌‌‌‌‌تر از جهش ۴۶درصدی در فصل دوم، اما قوی‌‌‌‌‌‌‌‌تر از افزایش ۱۵درصدی در فصل اول بوده است. این میزان از رشد به‌طور قابل‌توجهی بالاتر از سطوح قبل از همهگیری قرار گرفت و افزایش حدود ۱۳درصدی نسبت به فصل سوم ۲۰۱۹ را ثبت کرد. این بررسی نشان می‌دهد، در سال۲۰۲۱رشد سالانه تجارت کالا نیز نسبت به خدمات قابل‌توجه بوده است. در سال۲۰۲۱ نرخ رشد سالانه تجارت کالا ۲۲درصد بوده که در مقایسه با رشد ۶درصدی خدمات از رشد قابل‌توجه در حوزه کالا خبر می‌دهد. البته در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۱ رشد فصلی تجارت خدمات با نرخ ۵/ ۲درصد بالاتر از تجارت کالا با نرخ ۷/ ۰درصد بوده است. مطالعه حاضر نشان می‌دهد، رشد ماهانه ۶/ ۱درصدی تجارت‌جهانی در اکتبر سال۲۰۲۱ متاثر از رشد صادرات آمریکا و واردات چین بوده است. تحلیلگران براین باورند که سهم قابل‌توجهی از این افزایش ۶/ ۱درصدی ناشی از رشد ۳/ ۹درصد صادرات ایالات‌متحده آمریکا و واردات ۸/ ۶درصدی چین است. درضمن برآوردها نشان می‌دهد، افزایش ارزش تجارت‌جهانی در سه‌ماهه سوم به دلیل افزایش قیمت کالاهای عمده تجاری به‌رغم کاهش تناژ بوده است. در سه‌ماهه سوم سال۲۰۲۱، قیمت کالاهای عمده تجاری مانند نفت‌خام، قلع، نیکل، سویا، ذرت و گندم در مقایسه با مدت مشابه سال۲۰۲۰ به بیش از دوبرابر افزایش یافت. بازیابی تجارت اقتصادهای بزرگ در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۱ نسبت به مدت مشابه سال۲۰۱۹ نشان می‌دهد؛ در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۱ تجارت کالا در همه اقتصادهای بزرگ بالاتر از سطح سال۲۰۱۹ بود. البته به استثنای صادرات چین و کره‌جنوبی. درضمن تجارت خدمات در بیشتر اقتصادهای بزرگ کمتر از سطح سال۲۰۱۹ یا در همان حدود باقی‌مانده است. البته بسیاری از اقتصادهای بزرگ شاهد تثبیت نرخ رشد برای تجارت کالا در سه‌ماهه سوم ۲۰۲۱ بودند. تحلیل حاضر نشان از نقش قابل‌توجه تجارت سوخت در روند رشد تجارت بخش‌های مختلف طی سه‌ماهه سوم ۲۰۲۱ می‌دهد. جریان تجارت کالاهای تولیدی و محصولات خام کشاورزی در سه‌ماهه سوم به ترتیب ۱۸ و ۲۱درصد نسبت به مدت مشابه در سال‌قبل رشد داشته است. تجارت سوخت و محصولات معدنی نیز در این بازه زمانی ۷۱درصد افزایش داشته است که با افزایش چهار برابری قیمت گاز طبیعی تقویت شده است.
نوسانات تجارت‌جهانی
پایش تحولات تجاری جهان نشان می‌دهد، در سال‌های اخیر همهگیری کرونا اگرچه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل مخرب زنجیره تامین منجر به سقوط تجارت در یک دوره شد، اما جهان تجارت مجددا بازیابی شده و در آینده شاهد صعود تجارت خواهیم بود. بدین ترتیب اگرچه رشد قابل‌توجه در نیمه اول سال۲۰۲۱، ناشی از افت شدید و ناگهانی تجارت در سال۲۰۲۰ به واسطه محدودیتها و موانع تجاری در دوره همهگیری بوده است و بر مبنای سال۲۰۱۹، بازیابی تجارت بینالمللی صورت نگرفته بود؛ اما آمارها درسه‌ماهه سوم سال۲۰۲۰ نشان از بهبود آسیب‌‌‌‌‌‌‌‌های ناشی از همهگیری و ثبت رشدی بالاتر از سطوح قبل از همهگیری و افزایش حدود ۱۳درصدی تجارت بین‌الملل نسبت به سه‌ماهه سوم ۲۰۱۹ دارد. این مساله در ارتباط با تجارت ایران نیز صادق بوده است؛ اگرچه رشد تجارت ایران در ۶ماه نخست سال۱۴۰۰ قابل‌توجه بوده است، اما این رشد، به دلیل آسیب‌‌‌‌‌‌‌‌های ناشی از همهگیری و محدودیت‌های ناشی از تحریم در دو سال‌گذشته، هنوز به سطوح آمار ثبت‌شده در سال۱۳۹۷دست پیدا نکرده بود؛ اما تحولات مثبت تجارت کشور طی دهه‌ماهه سال‌جاری از جمله کاهش محدودیت‌های کرونایی، پیگیری برنامه توسعه صادرات و ایجاد هماهنگی در مرزها با کشورهای مقصد تجاری، رشد حدود ۸درصدی ارزش تجارت ایران نسبت به سال۱۳۹۷ و همچنین رشد ۴/ ۱۳درصدی را نسبت به سال۱۳۹۸ به‌رغم افت مستمر دوساله به‌دنبال داشت.
