میانمار و آفریقای‌جنوبی اضافه شدند؛ ایتالیا و برزیل حذف شدند
ریزش و رویش در ۲۰ مقصد صادراتی
بزرگ‌ترین خریداران کالای ایرانی در نیمه نخست امسال معرفی شدند. جدیدترین گزارش منتشر شده از سوی سازمان توسعه تجارت، حاکی از آن است که تجار ایرانی به دنبال بازارگشایی هستند و مقاصد جدیدی را برای فروش کالاهای خود مورد هدف قرار داده‌اند. افزایش ارزش صادرات کالا به کشورهای آفریقایی از یک‌سو و حضور میانمار به‌عنوان کشوری جدیدالورود به جمع ۲۰ مقصد صادراتی از سوی دیگر، دلیلی بر این ادعاست.
نفوذ ایران در بازارهای آفریقا در سال۱۴۰۰ رنگ دیگری به خود گرفت؛ به‌گونه‌ای که به‌تدریج شاهد حضور کشورهای آفریقایی در بین ۲۰ مقصد عمده صادراتی بودیم. رشد قابل‌توجه صدور کالا به آفریقای‌جنوبی و غنا بیانگر آن است که بازارهای آفریقا به یکی از بازارهای جذاب برای ایرانیان تبدیل شده است. بررسی مقاصد صادراتی ایران در ۵ماه منتهی به مرداد امسال و مقاصد نیمه نخست امسال نشان می‌دهد میانمار و آفریقای‌جنوبی توانسته‌اند به‌جای برزیل و ایتالیا در جمع ۲۰ مقصد صادراتی بنشینند. البته در آمارهای ماه‌های گذشته دیگر کشورهای آفریقایی (ساحل‌عاج و الجزایر) هم در جمع مقاصد عمده صادراتی دیده می‌شدند که در رقابت با کشورهای دیگر از لیست ۲۰ مقصد اول خارج شده و جای خود را به مقاصد دیگر دادند.
اما موضوع نگران‌کننده درباره ارقام منتشر شده در گزارش سازمان توسعه تجارت، سهم بالای این ۲۰کشور از کل ارزش صادرات نیمه نخست۱۴۰۰ است. صادرات ایران به ۲۰ مقصد نخست، سهم ۶/ ۹۲درصدی را از کل صادرات نیمه اول به خود اختصاص داده است و نشان از عدم‌تنوع در مقاصد صادراتی دارد. موضوعی که فعالان اقتصادی از آن به‌عنوان یکی از تهدیدهای صادرات کشور یاد می‌کنند. علاوه‌بر‌این بیشترین تمرکز صادرات، بر روی ۱۰ مقصد نخست است که بیش از ۸۵درصد از ارزش کل صادرات ایران را در اختیار گرفته‌اند.
۲۰ مقصد صادراتی نیمه نخست
بر اساس گزارش سازمان توسعه تجارت، ۲۰ مقصد نخست صادراتی کشور توانسته‌اند سهم ۶/ ۹۲درصدی را از کل صادرات نیمه نخست به خود اختصاص دهند. ارزش صادرات به این کشورها با افزایش ۸/ ۶۰درصدی به ۲۰ میلیارد و ۱۹۹ میلیون دلار رسیده و وزن کالاهای صادر شده به این ۲۰مقصد نیز با افزایش ۹/ ۳۱درصدی، ۵۴ میلیون و ۶۶۸ هزار تن رقم خورده است.
این گزارش می‌افزاید: «۱۰کشور نخست صادراتی ۳/ ۸۵درصد سهم ارزشی از کل صادرات این بازه زمانی را به خود اختصاص داده‌اند.»
کشور چین مهم‌ترین و استراتژیک‌ترین شریک تجاری ایران است و صدرنشین مقاصد صادراتی کشور در نیمه نخست. رشد صادرات به چین ۷۷درصد به لحاظ ارزشی و ۱۳درصد به لحاظ وزنی بوده است و سهم این کشور از کل صادرات ۶ ماهه امسال، به ۱/ ۳۰درصد رسیده است.
در این گزارش آمده است: «از دلایل مهم رشد مثبت و تغییرات صورت گرفته در میزان رشد ارزش صادرات ایران به چین و واردات ایران از آن کشور را می‌توان عزم مقامات بلندپایه دو کشور در گسترش روابط و همکاری‌های تجاری- اقتصادی دو‌جانبه برشمرد. البته افزایش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی ناشی از افزایش قدرت خرید طبقه متوسط چینی و الزامات اجرای پروتکل‌های گیاهی و آبزیان نیز از دیگر دلایل این رشد است. از دیگر عوامل موثر در افزایش حجم تجارت دو کشور هم به خیز اقتصادی چین در ۶ ماهه اول ۲۰۲۱ برمی‌گردد.»
عراق دومین مقصد صادراتی کشور در نیمه نخست است که سهم ۶/ ۱۷ درصدی را از کل صادرات به خود اختصاص داده است. صادرات ایران به عراق از نظر ارزشی ۲۹درصد و از نظر وزنی ۴۹درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد کرده است.
صدور کالا به ترکیه با رشد ۲۴۷درصدی در ارزش و ۳۹۶درصدی در وزن روبه‌رو بوده و سهم این کشور از کل صادرات در این بازه زمانی ۶/ ۱۰درصد ثبت شده است. عمده اقلام صادراتی ایران به ترکیه در ۶ ماهه نخست سال۱۴۰۰ عبارتند از: آلومینیوم به‌صورت کارنشده، غیرممزوج، روی غیرممزوج محتوی ۹۵/ ۹۹تا۹۹/ ۹۹ درصد وزنی به‌صورت کارنشده، اوره حتی به‌صورت محلول در آب، کاتد و قطعات کاتد از مس تصفیه‌شده، پلی‌پروپیلن گرید نساجی، زیورآلات، جواهرات، صنایع‌دستی تزئینی، پلی‌اتیلن گرید فیلم با وزن مخصوص (چگالی) کمتر از ۹۴درصد، اتیلن‌گلیکول، سوسپانسیون پلی کلرور وینیل، هندوانه تازه.
در این گزارش عنوان شده است که دلیل اصلی روند افزایشی ارزش صادرات ایران به ترکیه در پنج‌ماه نخست سال‌جاری، بازگشایی مرزهای مشترک با ترکیه است که در بازه زمانی مشابه سال قبل به مدت ۱۰۳ روز مرز رسمی ایران و ترکیه به دلیل کنترل ویروس کووید-۱۹ مسدود شده بود.
پیش‌بینی می‌شود در صورت تکمیل واکسیناسیون دز دوم در هر دو کشور و آغاز ترددهای مسافری، به عادی‌سازی تجارت بین دو کشور و از سرگیری مبادلات تجاری خواهد انجامید.
امارات به‌عنوان چهارمین مقصد صادراتی ایران در نیمه نخست امسال است که سهم ۳/ ۱۰درصدی از کل صادرات را به خود اختصاص داده است. صادرات به این کشور اگرچه از نظر ارزشی رشد ۱۶درصدی داشته ولی از نظر وزنی با کاهش ۱۸درصدی روبه‌رو بوده است.
سهم ۶/ ۴درصدی افغانستان از صادرات ۶ ماهه نخست امسال، این کشور همسایه را در رده پنجم قرار داده است، اما صدور کالا به این کشور هم از نظر ارزشی و هم از نظر وزنی با افت ۱۰ و ۲۵درصدی روبه‌رو بوده است. در حقیقت افغانستان کشوری وارد‌کننده است و صادراتش محدود به محصولات کشاورزی و تولید محصولات دامی و سنگ‌های معدنی است. با توجه به تغییرات ایجاد‌شده در راس هرم حکومتی افغانستان و حضور نیروهای طالبان در آن کشور و درگیری و مباحث امنیتی پیش‌آمده مطمئنا تا عادی‌سازی شرایط به‌وجود آمده اقتصاد و تجارت این کشور و به‌تبع آن مراودات تجاری با جهان و به‌ویژه کشورهای همسایه تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت.
همچنین با لحاظ شرایط وارده و احتیاط تجار، در‌ماه‌های آتی صادرات به افغانستان با کاهش روبه‌رو خواهد شد. مهم‌ترین اقلام صادراتی به افغانستان شامل مواد ساختمانی به‌ویژه سنگ و گچ، فرش، تجهیزات ساختمانی کابل، سیم و مفتول، مواد خوراکی مانند شیرینی‌جات، انواع نان، رب‌گوجه فرنگی وغیره، وسایل الکترونیک و شوینده‌ها است.
هند و پاکستان به ترتیب در رده‌های ششم و هفتم مقاصد عمده صادراتی قرار گرفته‌اند. هندی‌ها در نیمه نخست امسال توانسته‌اند سهم ۸/ ۳درصدی را از کل صادرات ایران در این بازه زمانی از آن خود کنند. فروش کالا به هند از نظر ارزشی ۱۱۵درصد و ازنظر وزنی ۳۷درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته است.
در این گزارش آمده است: «بهبود وضعیت اقتصادی هند (پس از دوره طولانی رکود اقتصادی در هند به‌خاطر شیوع ویروس‌کرونا)، در افزایش صادرات ایران به هند تاثیرات مثبتی داشته است.»
در عین حال پاکستان با سهم ۵/ ۲درصدی و رشد ارزشی ۳۸درصدی و رشد وزنی ۴۰درصدی در رده بعدی قرار گرفته است. بر اساس این گزارش، «از دلایل افزایش صادرات می‌توان به بهبود مناسبات سیاسی و روابط اقتصادی و بازرگانی دو کشور و فراهم‌شدن بهتر بسترهای قانونی و مقرراتی در اجرای موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی و هم‌گرایی بین سازمان توسعه تجارت با دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط، فعال‌تر شدن سازمان صنعت، معدن و تجارت استان سیستان و بلوچستان، اتاق مشترک ایران و پاکستان و اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی، برای تسهیل و رفع موانع تجارت با پاکستان اشاره کرد.» هشتمین مقصد عمده صادرات ایران، اندونزی با سهم ۳/ ۲درصدی از کل صادرات ایران در نیمه نخست امسال است. صدور کالا به این کشور ۱۱۸درصد از نظر ارزشی و ۱۴درصد از نظر وزنی افزایش داشته است.
در این گزارش آمده است: «از دلایل افزایش صادرات به‌اندونزی، افزایش صادرات محصولات نیمه‌تمام از آهن یا فولاد به میزان ۵۳ میلیون دلار و همچنین کربنات دی‌سدیم به میزان ۴میلیون دلار می‌توان اشاره کرد.»
تایلند با سهم ۲/ ۲درصدی از کل ارزش صادرات ۶ماهه کشور نهمین مقصد صادراتی ایران است که رشد ارزشی ۱۶۱درصدی و رشد وزنی ۴۸درصدی را تجربه کرده است. از دلایل افزایش صادرات به تایلند نیز می‌توان به افزایش صادرات محصولات نیمه‌تمام از آهن و فولاد به میزان ۱۷۰ میلیون دلار، افزایش صادرات شمش از آهن و فولاد به میزان ۲میلیون دلار و همچنین افزایش صادرات روی غیرممزوج به میزان یک‌میلیون دلار اشاره کرد.
عمان نیز دهمین کشور خریدار کالاهای ایرانی است که سهم آن از کل صادرات نیمه نخست به ۳/ ۱درصد می‌رسد. صادرات به این کشور از نظر ارزشی ۶۶درصد و از نظر وزنی ۴۱درصد رشد داشته است. یازدهمین مقصد صادرات ایران در نیمه نخست امسال را روسیه با سهم ۲/ ۱درصدی در اختیار گرفته است. صدور کالا به این کشور از نظر وزنی رشد ۸درصدی و از نظر ارزشی رشد ۳۴درصدی داشته است. غنا و ازبکستان با سهم یک‌درصدی از کل ارزش صادرات در نیمه نخست، دوازدهمین و سیزدهمین مقاصد صادراتی ایران در این بازه زمانی هستند. صادرات به غنا در ۶ ماهه منتهی به شهریور امسال ۳۹۱درصد از نظر ارزشی و ۱۸۹درصد از نظر وزنی رشد کرده است. صدور کالا به ازبکستان هم لحاظ ارزشی رشد ۳۲۷درصدی و از لحاظ وزنی رشد ۴۳۷درصدی داشته است.
صدور کالا به جمهوری‌آذربایجان در نیمه نخست امسال سهم ۸/ ۰درصدی از کل ارزش صادرات کشور در این بازه را به خود اختصاص داده و این کشور به چهاردهمین مقصد صادراتی ایران تبدیل شده است. صدور کالا به این کشور رشد ارزشی ۲۵درصدی و رشد وزنی ۲۲درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده است.
ارمنستان و ترکمنستان با سهم ۷/ ۰درصدی از کل صادرات کشور پانزدهمین و شانزدهمین مقاصد صادراتی ایران در نیمه نخست امسال هستند. صدور کالا به ارمنستان رشد ارزشی ۶۳درصدی و رشد وزنی ۲۳درصدی داشته است. همچنین ارزش صدور کالا به ترکمنستان در این مدت زمان نسبت به بازه مشابه سال قبل ۱۹۴درصد و وزن این کالاها ۲۱۷درصد رشد داشته است.
آلمان با سهم ۶/ ۰درصدی از کل ارزش صادرات ایران در نیمه نخست، هفدهمین مقصد صادراتی است و صدور کالا به این کشور رشد ۴۰درصدی ارزشی و افزایش ۱۲۰درصدی وزنی را به ثبت رسانده است.
در عین حال کشور میانمار (برمه) برای نخستین‌بار در جمع عمده مقاصد صادراتی جای گرفته و توانسته سهم ۵/ ۰درصدی را از کل صادرات ایران در نیمه نخست به خود اختصاص دهد و به هجدهمین مقصد صادراتی ایران در این بازه زمانی تبدیل شود. صادرات به این کشور از نظر وزنی رشد ۷۷درصدی داشته اما وزن کالاهای صادرشده به این کشور افت ۵درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده است. کشور میانمار از کشورهای جدید بازار هدف صادراتی ایران بوده و از چشم‌انداز رشد میزان صادراتی بسیار مطلوبی برای تجار ایرانی برخوردار است.
عمده محصولات صادراتی ایران به کشور میانمار عبارتند از: انواع شمش و میلگرد فولادی، کود اوره و قیر. البته زمینه صادرات کالاهای پتروشیمی، محصولات کشاورزی و مواد غذایی ایران از جمله انواع خشکبار و میوه‌های تازه به آن کشور نیز وجود دارد.
آفریقای‌جنوبی و سوریه نیز هر‌یک نیم‌درصد از ارزش کل صادرات ۶ ماهه ایران سهم دارند و به ترتیب جایگاه نوزدهم و بیستم را به خود اختصاص داده‌اند، اما رشد چشمگیر ارزش صادرات به آفریقای‌جنوبی (۴۸۹درصد) و افزایش قابل‌توجه وزن کالاهای صادر شده به این کشور (۲۴۲ درصد) نشان می‌دهد که ایران قصد دارد به کشورهای آفریقایی نفوذ کند. این کشور در نیمه نخست امسال در جمع ۲۰ مقصد صادراتی ایران جای گرفته است. صدور کالا به سوریه نیز از نظر ارزشی رشد ۶۰درصدی و از نظر وزنی رشد ۲درصدی داشته است.
