کارنامه صادرات و واردات محصولات کشاورزی در یک دوره ۸ساله بررسی شد

سایه روشن تجارت غذا

دنیای‌اقتصاد : مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران، آمار تجارت خارجی بخش کشاورزی و صنایع غذایی در سه ماهه نخست سال ۱۴۰۰ و مقایسه آن با مدت مشابه سال‌های قبل را منتشر کرد. آماری که نشان می‌دهد تراز تجاری ایران همچنان در این بخش منفی است. واردات ۳ میلیارد و ۵۳۷ میلیون دلاری بخش کشاورزی و صنایع غذایی و صادرات یک‌میلیارد و ۲۲۷ میلیون دلاری این بخش، تراز منفی تجاری ۲ میلیارد و ۳۱۱ میلیون دلاری را در بهار امسال ثبت کرده است.

البته این گزارش، حاوی هشداری درباره کمبود برخی از کالاهای وارداتی نیز هست. کاهش مقدار واردات محصولاتی مانند گوشت‌قرمز، ‌گندم، ‌حیوانات زنده، برنج، ذرت، قند و شکر و کره، در کنار عدم‌تدارک نامناسب نهاده‌های کشاورزی با توجه به‌نزدیک شدن به‌فصل زراعی جدید (از اول مهر 1400 تا پایان شهریور سال 1401) زنگ خطر را برای آشفتگی بازار به‌صدا در‌آورده است. البته روند افزایشی واردات کالاهایی مانند جو (بیش از 55درصد) نیز برای صنعت دام امیدبخش است و افزایش واردات کنجاله (بیش از 41درصد) نوید ثبات بازار مرغ و تخم‌مرغ را می‌دهد. افزایش واردات روغن‌نباتی (182درصد) به‌شرط تداوم در این موضوع در‌ماه‌های آتی می‌تواند قیمت این کالای اساسی را در بازار تعدیل کند. افزایش حدود 300درصدی واردات پنبه می‌تواند قدم مثبتی در حمایت از توسعه کارخانه‌های ریسندگی و در نهایت تولید پوشاک در کشور باشد. افزایش آمارهای صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی نیز نشان می‌دهد به‌رغم تحریم‌ها و موانعی که ایجاد شده، صدور کالاهای مربوط به‌این بخش ارزآوری خوبی برای کشور داشته است. عراق، افغانستان، امارات، فدراسیون‌روسیه، پاکستان، هند، ترکیه، آلمان، قزاقستان‌ و جمهوری‌آذربایجان 10مشتری اول محصولات کشاورزی و غذایی ایران هستند.

  واردات محصولات کشاورزی

مقدار واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در سه‌ماه نخست سال، 6398 هزار تن به ارزش 3537 میلیون دلار  بوده که به‌ترتیب از نظر وزن 75 درصد و از نظر ارزش 34 درصد کل واردات کشور را شامل می‌شود. ارزش واردات در این مدت 3/ 35درصد بیشتر از سال قبل بوده است. اقلام عمده وارداتی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در سه ماهه نخست سال 1400، شامل روغن‌نباتی به‌ارزش 770میلیون دلار با سهم 8/ 21درصد، ذرت دامی به‌ارزش 644‌میلیون دلار با سهم 2/ 18درصد، دانه سویا به‌ارزش 1/ 429میلیون دلار با سهم 1/ 12‌درصد، گندم به‌ارزش 8/ 274میلیون دلار با سهم 8/ 7درصد، جو به‌ارزش 9/ 237میلیون دلار با سهم 7/ 6درصد، کنجاله به‌ارزش 8/ 230میلیون دلار با سهم 5/ 6درصد، برنج به‌ارزش 8/ 165میلیون دلار با سهم 7/ 4درصد، قند و شکر به‌ارزش 3/ 163میلیون دلار با سهم 6/ 4درصد، انواع میوه به‌ارزش 4/ 110میلیون دلار با سهم 1/ 3درصد، چای به‌ارزش 6/ 71میلیون دلار با سهم 2 درصد، حبوبات به‌ارزش 2/ 58میلیون دلار با سهم 7/ 1درصد، پنبه به‌ارزش 3/ 55میلیون دلار با سهم 6/ 1درصد و توتون، سیگار و انواع تنباکو به‌ارزش 8/ 41 میلیون دلار با سهم 2/ 1درصد از کل ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی بوده که در مجموع 9/ 91درصد ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی را شامل می‌شوند. متوسط قیمت هر تن کالاهای وارداتی بخش کشاورزی در سه ماهه نخست سال 1400، 553 دلار است‌ که در مقایسه با متوسط قیمت هر تن کالاهای وارداتی کل‌کشور (1225‌دلار) حدود 55 درصد کمتر است.

  مبادی عمده وارداتی

کشورهای عمده مبدا واردات از نظر ارزش واردات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از آنها به‌ترتیب شامل امارات‌متحده عربی (3/ 975میلیون دلار)، ترکیه (8/ 424میلیون دلار)، سوئیس (9/ 294میلیون دلار)، روسیه (1/ 262میلیون دلار)، انگلیس (8/ 248میلیون دلار)، هند (4/ 203میلیون  دلار)، هلند (1/ 202میلیون دلار)، برزیل (9/ 124میلیون دلار)، سنگاپور (1/ 99میلیون دلار)، آلمان (1/ 91میلیون دلار) و پاکستان (4/ 62میلیون دلار) بوده که در مجموع 85‌درصد کل ارزش واردات کشورمان را به‌خود اختصاص داده‌اند.

  تحلیلی بر واردات محصولات

بر اساس این گزارش، کاهش مقدار واردات محصولاتی مانند گوشت قرمز 3/ 63درصد، گندم 4/ 54درصد، حیوانات زنده 6/ 52درصد، برنج 4/ 21درصد، ذرت 19 درصد و قند و شکر حدود 10 درصد در کنار کاهش 97 درصدی کره نسبت به‌مدت مشابه در سال قبل براساس آمار گمرک مشاهده می‌شود. این موضوع در کنار عدم‌تدارک مناسب نهاده‌های کشاورزی تا این زمان با توجه به‌نزدیک‌شدن به‌شروع  فصل زراعی نگران‌کننده بوده و به‌آشفتگی بازار هم از لحاظ قیمت و هم فراهم بودن این محصولات دامن می‌زند.

دلیل این ادعا نیز ‌استناد به سه آمار است. نخست؛ کاهش حدود 45 درصدی واردات بذر در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته و کاهش حدود 58 درصد واردات بذر در مقایسه با میانگین چهار سال منتهی به‌سال 99 در مدت مشابه. دوم؛ کاهش حدود 75درصدی واردات کود در مقایسه با میانگین چهار سال منتهی به‌سال 99 در مدت مشابه و سوم؛ کاهش حدود 33 درصدی واردات آفت‌کش‌ها در مقایسه با میانگین چهار سال منتهی به‌سال 99 در  مدت مشابه.

البته واردات جو، روغن نباتی، کنجاله و پنبه در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته افزایشی به‌ترتیب 4/ 55، 182، 5/ 41 و 6/ 292درصدی داشته‌اند. افزایش واردات جو می‌تواند برای صنعت تولید دام امیدبخش بوده و افزایش واردات کنجاله می‌تواند به‌بازار مرغ و تخم‌مرغ با توجه به‌دیگر عوامل دخیل در این بازار ثبات ببخشد.

افزایش مقدار واردات روغن‌نباتی به‌شرط تداوم در این موضوع در‌ماه‌های آتی می‌تواند قیمت این کالای اساسی را در بازار تعدیل کند. افزایش حدود 300 درصدی واردات پنبه نیز  می‌تواند قدم مثبتی در حمایت از توسعه کارخانجات ریسندگی و در نهایت تولید پوشاک‌ در کشور باشد.

در عین حال موضوع قابل‌توجه، ابهاماتی است که در تخصیص ارز نهاده‌های کشاورزی صورت می‌گیرد. بر مبنای آمار در دسترس، قیمت تمام‌شده ارز برای نهاده‌ها 4200 تومان است‌ اما براساس اعلام بانک مرکزی ارز تخصیصی به‌این گروه کالایی، نیمایی است. این ابهامات در کنار مدیریت تدارکات نامناسب نهاده‌ها می‌تواند باعث ضرر جبران ناپذیری  به‌کشور در شروع فصل زراعی جدید شود.

  صادرات کشاورزی و صنایع  غذایی

در سه ماهه نخست سال‌1400، مقدار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی 2382 هزار تن و به‌ارزش 1227 میلیون دلار است که از نظر وزن 8 درصد و از نظر ارزش 5/ 11درصد کل صادرات کالاهای غیرنفتی کشور را به‌خود اختصاص داده است. ارزش صادرات سه ماهه نخست سال 1400 نسبت به‌مدت مشابه سال قبل 9/ 1درصد کاهش دارد.اقلام عمده صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی شامل انواع میوه‌های درختی به‌ارزش 6/ 422میلیون دلار با  سهم 5/ 34درصد، انواع سبزیجات و محصولات جالیزی به‌ارزش 3/ 368میلیون دلار  با  سهم 1/ 30درصد، شیر و فرآورده‌های آن به‌ارزش  5/ 87میلیون دلار با سهم 1/ 7 درصد، شیرینی‌جات به‌ارزش 1/ 57 میلیون دلار با سهم 7/ 4درصد، انواع آبمیوه و کمپوت 7/ 31میلیون دلار با سهم 6/ 2درصد، زعفران 5/ 25میلیون دلار با سهم حدود 1/ 2درصد، رب گوجه‌فرنگی 4/ 24میلیون دلار با سهم 0/ 2درصد، ماهی و میگو به‌ارزش 9/ 22میلیون دلار با سهم 9/ 1درصد، انواع نان (خشک، سوخاری و...) 1/ 13میلیون دلار با سهم 1/ 1 درصد و انواع خمیرهای غذایی 6/ 12میلیون  دلار با سهم 1/ 1درصد از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی بوده است. متوسط قیمت هر تن کالاهای صادراتی بخش کشاورزی 515 دلار بوده که در مقایسه با متوسط قیمت هر تن کالاهای صادراتی غیر‌نفتی ‌کشور (357 دلار) 4/ 44درصد بیشتر است. متوسط ارزش گمرکی هر دلار‌محصولات کشاورزی و صنایع غذایی صادراتی ‌در سه ماهه نخست سال 1400، رقم 221968 ریال و متوسط کل صادرات غیرنفتی کشور 217996 ریال بوده است.

  مقاصد مواد غذایی ایرانی

عمده‌ترین مقصد صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی (از نظر ارزش) کشورهای عراق (1/ 399میلیون دلار)، افغانستان (7/ 128میلیون دلار)، امارات ‌متحده‌‌عربی (1/ 120میلیون دلار)، روسیه (6/ 95میلیون دلار)،  پاکستان (68 میلیون دلار)، هند (7/ 63میلیون دلار)، ترکیه (9/ 45میلیون دلار)،  آلمان (6/ 36میلیون دلار)، قزاقستان (9/ 20میلیون دلار)، آذربایجان (3/ 17میلیون دلار)، قطر  (5/ 16میلیون دلار)، کویت (9/ 14میلیون دلار)،  قرقیزستان (1/ 14میلیون دلار)، عمان (4/ 13میلیون دلار)، چین (5/ 12میلیون دلار) و  ازبکستان (3/ 12میلیون دلار) صورت گرفته است که در مجموع 88 درصد کل ارزش صادرات بخش کشاورزی و صنایع غذایی  کشور را به‌خود اختصاص داده‌اند.

 ‌تحلیلی بر  صادرات بخش کشاورزی

به‌رغم افزایش مقدار  15 درصدی صادرات محصولات  کشاورزی  و  صنایع  غذایی، ارزش  این  بخش  تقریبا  ثابت مانده  است (کاهش حدود 2 درصدی)‌ که نشان‌دهنده کاهش قیمت واحد (دلار بر تن) این محصولات به‌میزان حدود 15 درصد  نسبت به‌مدت مشابه بوده است. این موضوع سبب می‌شود توجه به‌ارتقای کیفیت محصول تولیدی، بسته‌بندی آن و  بازاریابی مناسب محصولات  کشاورزی علاوه بر دولت، مد‌نظر فعالان بخش خصوصی به‌عنوان اولویت قرار گرفته و با ‌توجه به‌تحریم‌های همه‌جانبه، صادرات‌محصولات بخش کشاوری ارز آوری مناسبی را برای کشور به‌همراه داشته ‌باشد.

  تراز تجاری

 تراز تجاری محصولات کشاورزی و صنایع غذایی در سه‌ماه نخست سال 1400معادل منفی 2311 میلیون دلار بوده که نسبت  به‌مدت مشابه سال قبل حدود 70 درصد افزایش نشان می‌دهد (ارزش صادرات 2درصد کاهش و ارزش واردات 3/ 35 درصد افزایش داشته است).

  تجارت نهاده‌های کشاورزی

آفت‌کش‌ها: در سه‌ماه نخست سال 1400، جمعا 2259 تن آفتکش به‌صورت آماده‌مصرف و 3044 تن به‌صورت تکنیکال وارد کشور شده که در مقایسه با سال قبل، آفتکش‌های آماده مصرف حدود 20 درصد کاهش و تکنیکال‌ها حدود 137 درصد افزایش نشان می‌دهد. در مجموع با تبدیل آفتکش‌های تکنیکال به‌آماده مصرف (با اعمال ضریب تبدیل 5/ 2) می‌توان نتیجه گرفت که در سه ماهه نخست سال 1400 مقدار واردات آفتکش‌ها نسبت به‌مدت مشابه سال  قبل 4/ 283‌درصد افزایش دارد؛ در این رابطه سهم افزایشی علف‌کش‌ها 3/ 77، حشره‌کش‌ها 2/ 71 درصد و قارچ‌کش‌ها 50 درصد و سهم کاهشی گندزداها 5/ 66درصد بوده است.

 جمع‌کل ارزش آفتکش‌های وارداتی در سه‌ماه نخست سال 1400 معادل 47 میلیون دلار است که 40 درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل است. در سه‌ماه نخست سال‌1400، مقدار 779 تن آفتکش آماده مصرف و 1/ 140تن آفتکش تکنیکال جمعا با ارزش 4/ 1189هزار دلار صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر مقدار آماده مصرف 1/ 26درصد کاهش  و تکنیکال 8/ 114 درصد افزایش داشته و از نظر ارزش نیز در مجموع 5/ 38درصد کاهش دارد.

کودها: کل واردات کودها در سه‌ماه نخست سال 1400، مقدار 4/ 21هزار تن با ارزش 4/ 21میلیون دلار بوده که در  مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی 1/ 20درصد و از نظر ارزش 1/ 18درصد افزایش نشان می‌دهد. در بین  انواع کودهای وارداتی، به‌ترتیب از نظر مقدار، کودهای میکرو 346 درصد، کودهای فسفره 8/ 97، کودهای پتاسه 3/ 62 درصد و کودNPK   1/ 29درصد افزایش داشته ولی کودهای ازته 1/ 34 درصد و کودهای حیوانی یا نباتی یا مخلوط و  عمل‌آورده شده از لحاظ شیمیائی 7/ 8درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل کاهش داشته‌اند.

در سه‌ماه نخست سال 1400، مقدار 2/ 897هزار تن کود با ارزش 7/ 234 میلیون دلار صادر شده که نسبت  به‌مدت مشابه سال قبل به‌ترتیب از نظر مقدار 7/ 1درصد و از نظر ارزش 5/ 49درصد افزایش داشته است که نشان‌دهنده صادرات کودهای گران‌تری نسبت به‌مدت مشابه در سال قبل بوده است. ضمنا بیش از 90 درصد مقدار کودهای  صادراتی کود، اوره بوده است.

 بذور: در مجموع کل واردات بذر و سایر‌اندام‌های تکثیر شونده گیاهی در سه‌ماه نخست سال 1400 ، 6/ 1407تن  با ارزش 5/ 24میلیون دلار بوده که نسبت به‌سال قبل از نظر وزنی 5/ 44 درصد و از نظر ارزش6/ 40 درصد کاهش را  نشان می‌دهد. از بین بذور مهم مقدار واردات بذر چغندر قند با کاهش 3/ 76درصدی، بذر سیب‌زمینی با کاهشی 7/ 57درصدی و بذر ذرت با کاهش 30 درصدی روبه‌رو بوده‌اند. تنها بذر سبزیجات 5172 درصد نسبت به‌مدت مشابه  سال قبل افزایش داشته و بذور گندم و کلزا در این سه‌ماه وارد نشده است.

در سه‌ماه نخست سال 1400 جمعا مقدار 4/ 2063تن بذر و سایر ‌اندام‌های تکثیر‌شونده گیاهی با ارزش 6/ 2533  هزار دلار صادر شده که غالبا مربوط به‌ سایر ‌اندام‌های تکثیر شونده است. این میزان در مقایسه با مدت مشابه‌ سال‌قبل از نظر مقدار 4/ 22درصد افزایش و از نظر ارزش 6/ 5درصد کاهش را نشان می‌دهد. میزان مقدار و ارزش بذر و ‌سایر ‌اندام‌های تکثیر‌شونده نشان‌دهنده صادر‌شدن اقلام ارزان‌تری نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته است.

 ‌ماشین‌ها‌ و ادوات کشاورزی

در سه ماهه نخست سال‌1400، مقادیر ادوات کاشت و داشت، کمباین‌ها و دستگاه‌های برداشت و تراکتورهای ‌کشاورزی جمعا به‌مقدار 3/ 3679تن با ارزش 4/ 30میلیون دلار وارد کشور شده که نسبت به‌مدت مشابه سال 97 به‌ ترتیب حدود 2/ 12درصد و 9/ 44درصد افزایش را نشان می‌دهد. در این بین از نظر ارزش کمباین برنج با 1/ 82درصد، ‌کمباین گندم با حدود 7/ 70 درصد و کمباین چغندرقند با حدود 70‌درصد کاهش و سایر کمباین‌ها، دستگاه‌های ‌برداشت با‌حدود 217درصد، تراکتورهای کشاورزی با‌حدود 166درصد و ادوات کاشت و داشت با‌حدود 115درصد ‌افزایش روبه‌رو بوده است. ‌در سه ماهه نخست سال‌1400، جمعا 6/ 1508 تن ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی با ارزش 8/ 1583هزار دلار  صادر شده است. این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال 97 از نظر مقدار 4/ 17درصد و از نظر ارزش حدود 1/ 76درصد کاهش را نشان می‌دهد. با توجه به‌عدم‌دسترسی به‌آمار سال 98 و 99 امکان مقایسه با آمار این سال‌ها وجود ندارد.

میزان بارندگی: طی 9‌ماه گذشته از سال آبی 1400-1399 میزان بارندگی7/ 129میلیمتر بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال ‌قبل 2/ 53درصد و در مقایسه با بلندمدت 9/ 41درصد کاهش داشته است.