کالاهای آب‌بر، صدرنشین صادرات بهار ۱۴۰۰ شدند

نمرات ایران در تجارت غذا

دنیای‌اقتصاد : کارنامه بهاری تجارت محصولات کشاورزی ایران منتشر شد. واکاوی آمار منتشر‌شده نشان می‌دهد، کشور در فصل نخست سال با افت صادرات در این بخش نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شده اما واردات رشد یافته است. این درحالی است که پیش‌بینی می‌شد باتوجه به پایان ممنوعیت‌های کرونایی در بخش تجارت مواد غذایی و همچنین عادی شدن تردد در مرزهای کشور نسبت به سال گذشته که اولین سال شیوع کرونا بود، شاهد رشد مبادلات تجاری محصولات کشاورزی باشیم. البته این گزارش نشان می‌دهد به دلیل مناقشات منطقه‌ای، صادرات ایران به عراق و افغانستان با افت مواجه شده است. این دو کشور جزو ۵ کشور عمده مقصد صادراتی اقلام کشاورزی ایران هستند که افت صادرات به آنها منجر به افت صادرات ایران در این گروه کالایی شده است. نکته قابل‌توجه دیگر این مطالعه آن است که به‌رغم هشدارهای فعالان اقتصادی مبنی بر عدم‌کشت و صادرات محصولات آب‌بر به دلیل محدویت منابع آبی کشور، این اقلام از جمله گوجه‌فرنگی و هندوانه در جریان صادرات فصل نخست صدرنشین بوده است.

گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد، در بهار 1400 تجارت محصولات کشاورزی و غذایی بالغ بر 4/ 65 میلیارد دلار بوده که از این میزان حدود 1/ 22 میلیارد دلار را صادرات و تقریبا 3/ 43 میلیارد دلار را واردات تشکیل داده است. بررسی آمار نشان می‌دهد به این ترتیب کسری تراز تجاری این محصولات افتی حدود 2/ 2 میلیارد دلار داشته است.

این آمار نشان می‌دهد از کل صادرات و واردات کالایی در بهار امسال سهم بخش کشاورزی در حوزه صادرات و واردات افت داشته است. بر اساس مطالعات معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران‌، میانگین قیمت صادرات محصولات کشاورزی و غذایی طی مدت مورد بررسی حدود 508 دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل با افت حدود 16 درصدی مواجه بوده است. میانگین قیمت واردات نیز طی بازه مورد بررسی با رشد 2/ 45درصدی نسبت به فصل نخست 1399 روبه‌رو بوده است.

   محصولات آب‌بر؛ عمده‌ترین کالاهای صادراتی

برآیند بررسی‌ها نشان می‌دهد در فصل نخست سال‌جاری در میان 20 عمده محصول صادراتی بخش کشاورزی، پسته‌ها با پوست تازه یا خشک رتبه اول را به خود اختصاص داده است. در سه ماه نخست سال حدود 25 هزار تن از این کالا به ارزش 153 میلیون دلار صادر شده است. همچنین در این دوره 619 هزار تن هندوانه به ارزش 139 میلیون دلار و 156 هزار تن گوجه‌فرنگی به ارزش 73 میلیون دلار صادر شده است. به این ترتیب پس از پسته محصولات آب‌بری همچون هندوانه و گوجه‌فرنگی در رتبه‌های دوم و سوم سبد صادراتی ایران قرار دارند.

در فصل نخست امسال حدود 68 درصد از ارزش کل صادرات این گروه کالایی صرفا متعلق به 20 ردیف تعرفه بوده که نشان‌دهنده تنوع کم و تمرکز بالا در صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران است. نکته مهم‌تر اینکه در ترکیب 20 قلم کالای مهم بخش کشاورزی سهم محصولات فرآوری شده و با ارزش افزوده بالا نسبتا اندک است.

شیرینی بدون کاکائو، رب گوجه‌فرنگی، شیرخشک صنعتی، پنیر و خامه با مجموع ارزشی 107 میلیون دلار، حدود 13 درصد از ارزش 20 قلم عمده صادراتی این بخش را تشکیل می‌دهد و مابقی فهرست، کالاهای خام هستند. صدور محصولات آب‌بر از جمله گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای و هندوانه به‌رغم هشدارهای فعالان اقتصادی مبنی بر عدم‌کشت و صادرات محصولات آب‌بر، در رشد صادرات این بازه زمانی تاثیر مثبت داشته است.

   عمده‌ترین مقاصد صادراتی

برآیند مطالعات حاضر نشان می‌دهد، در فصل نخست سال‌جاری، محصولات کشاورزی و غذایی ایران به 111 کشور صادر شده که سهم ارزشی صادرات به 20 کشور نخست حدود 93 درصد از کل صادرات این گروه از محصولات بوده است. برمبنای این مطالعه، 5 کشور عراق، افغانستان، امارات متحده عربی، روسیه و پاکستان عمده مقاصد صادراتی ایران هستند. کالاهایی که به این مقاصد در فصل نخست سال صادر شده عمدتا محصولات جالیزی و صیفی همچون هندوانه، گوجه‌فرنگی و خربزه هستند که در جرگه محصولات آب‌بر قرار دارند.

در فصل اول سال‌جاری، سهم عراق از صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران 6/ 32درصد است، در این مدت کالا به ارزش 398 میلیون دلار به عراق صادر شده است. البته حجم صادرات فعلی ایران نسبت به فصل نخست سال 1399 افتی حدودا 17 درصدی داشته است.

در دوره مورد بررسی 68 میلیون دلار هندوانه به عراق صادر شده که نسبت به بهار سال 1399 رشد بیش از 26 درصدی داشته است. اما صادرات گوجه‌فرنگی زراعی 50 میلیون دلار ارزش داشته و سیب نیز با ارزش 22 میلیون دلاری و رشد ارزشی نزدیک به 16 درصدی دومین و سومین کالاهای منتخب صادراتی به عراق هستند.

ارزش صادرات گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای 17 میلیون دلار بوده و صادرات خربزه با افتی بیش از 32 درصد به 16 میلیون دلار رسیده است. این دو کالا چهارمین و پنجمین کالاهای صادراتی ایران در گروه کشاورزی و صنایع غذایی هستند.

پس از عراق، کشورهای افغانستان و امارات متحده عربی به‌ترتیب با سهم حدود 11 و 10 درصد از کل صادرات این گروه محصولات، رتبه‌های دوم و سوم را در میان مقاصد اصلی صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران طی بهار 1400 به خود اختصاص داده‌اند.  طی مدت مورد بررسی، 296هزار تن کالای کشاورزی و غذایی به ارزش 134میلیون دلار به افغانستان صادر شده است. در بهار 1400 ارزش صادرات ایران به افغانستان نسبت به مدت مشابه سال گذشته 2/ 34درصد کاهش داشته است. این مطالعه نشان می‌دهد، صادرات ایران در این دوره به امارات رشد بیش از 46 درصدی ارزشی نسبت به دوره مشابه سال قبل دارد. صادرات ایران به امارات در این فصل 288 هزارتن به ارزش 120 میلیون دلار بوده است.

براساس این گزارش عوامل مسلط بر افت 1/ 1درصدی صادرات محصولات کشاورزی و غذایی طی فصل نخست 1400 را می‌توان سهم منفی 6/ 6 واحد درصدی افت صادرات به عراق و سهم منفی 5/ 6واحد درصدی کاهش صادرات به افغانستان دانست.

پنج کالای منتخب صادراتی ایران به افغانستان در بازه زمانی مورد بررسی شامل کنسانتره آب‌میوه، سایر شیرینی‌های بدون کاکائو، سیب‌زمینی، سیب و گوجه‌فرنگی زراعی است. در این میان گوجه فرنگی زراعی با ارزشی معادل 5/ 15میلیون دلار نخستین کالای صادراتی ایران به افغانستان است. همچنین سیب با ارزش 5/ 13میلیون دلار و رشد ارزشی بیش از 129 درصدی کالای دوم، سیب‌زمینی با ارزش 7/ 9میلیون دلار و افت نزدیک به 33درصدی کالای سوم، سایر شیرینی‌ها بدون کاکائو با ارزش 6/ 8میلیون‌دلار و افت ارزشی نزدیک به 35درصدی کالای چهارم و کنسانتره آب‌میوه با ارزش 1/ 6میلیون‌دلار و رشد ارزشی بیش از 70درصدی کالای پنجم صادراتی ایران به افغانستان است.

صادرات پنج کالای مهم ایران به امارات شامل هندوانه با ارزش 30 میلیون دلار و رشد ارزشی نزدیک به 60 درصد، گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای با ارزش 13میلیون دلار، پسته با پوست تازه یا خشک با ارزش 9میلیون دلار و رشد ارزشی 5/ 56 درصد، مغز پسته تازه یا خشک با ارزش 7میلیون دلار و رشد ارزشی بیش از 73 درصد و گوجه‌فرنگی زراعی با ارزش 7 میلیون دلار است.

این گزارش نشان می‌دهد، عمده صادرات محصولات کشاورزی ایران به روسیه نیز شامل هندوانه (14 میلیون دلار)، پسته‌ با پوست تازه یا خشک (14 میلیون دلار)، سیب (12 میلیون دلار)، فلفل فرنگی (10 میلیون دلار) و کیوی (7 میلیون دلار) است.

صادرات کیوی نسبت به مدت مشابه سال قبل نزدیک به 9 درصد و صادرات سیب 5/ 50 درصد افت داشته است. در مقابل صادرات فلفل‌فرنگی، پسته‌ با پوست تازه یا خشک و هندوانه به ترتیب با رشد بیش از 56 درصدی، نزدیک به 65 درصدی و نزدیک به 256 درصدی روبه‌رو بوده است.

این مطالعه همچنین نشان می‌دهد کالاهای منتخب صادراتی ایران به پاکستان عبارتند از: شیرخشک صنعتی با ارزش 16 میلیون دلار، خرما مضافتی با ارزش 2/ 4میلیون دلار، پسته‌ با پوست تازه یا خشک با ارزش 9/ 3میلیون دلار، سایر شیرینی‌های بدون کاکائو با ارزش 9/ 3میلیون دلار و آب انگور با ارزش 5/ 3میلیون دلار. در فصل نخست سال جاری صادرات شیرخشک صنعتی افتی نزدیک به 9 درصد و صادرات پسته‌ها با پوست تازه یا خشک افتی بیش از 4 درصد داشته است. در مقابل صادرات خرمای مضافتی نزدیک به 10 درصد، سایر شیرینی‌های بدون کاکائو بیش از 106 درصد و آب انگور حدود 35 درصد رشد داشته است.

   واردات محصولات غذایی و کشاورزی در بهار

طی فصل نخست 1400 ذرت دامی در میان اقلام وارداتی کشاورزی و غذایی با سهم 8/ 18درصدی از کل ارزش واردات این گروه محصولات، در رتبه نخست قرار دارد. طی مدت مزبور حدود 2میلیون تن از این محصول به ارزش 644 میلیون دلار وارد شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با افزایش حدود 9 درصدی مواجه شده است. میانگین قیمت ذرت دامی وارداتی نیز طی مدت مذکور 320دلار به ازای هر تن بوده است. پس از ذرت دامی دو محصول کشاورزی «دانه سویای تراریخته» و «روغن خام دانه آفتابگردان» به ترتیب با سهم حدود 2/ 13درصد و 5/ 12درصد از کل ارزش واردات محصولات کشاورزی و غذایی در رده‌های دوم و سوم قرار دارند. طی مدت مورد بررسی، حدود 315 هزارتن روغن خام دانه آفتابگردان به ارزش 452 میلیون دلار (افزایش 9 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل) و 667 هزارتن دانه سویای تراریخته به ارزش 428 میلیون دلار (افزایش 421 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل) وارد شده است. میانگین قیمت وارداتی این محصولات طی فصل اول 1400 برای روغن خام آفتابگردان حدود 1433 دلار به ازای هر تن و برای دانه سویا حدود 642 دلار به ازای هر تن بوده است.   از عوامل مسلط بر افزایش حدود 34درصدی واردات محصولات کشاورزی و غذایی طی سه ماهه نخست 1400 می‌توان به سهم 7/ 16درصدی رشد واردات دانه سویای تراریخته و سهم 6/ 5درصدی افزایش واردات روغن خام آفتابگردان اشاره کرد.

طی سه ماهه نخست 1400، واردات محصولات کشاورزی و غذایی ایران از کشور امارات‌متحده عربی با سهم 1/ 28 درصدی از کل ارزش واردات محصولات مزبور، رتبه نخست را در بین مبادی وارداتی این گروه محصولات به خود اختصاص داده است. طی مدت مذکور حدود 2میلیون تن کالا به ارزش 965 میلیون دلار از این کشور وارد ایران شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با افزایش حدود 210‌درصدی همراه شده است. میانگین قیمت واردات محصولات کشاورزی و غذایی از امارات‌متحده عربی نیز طی مدت مورد بررسی حدود 466 دلار به ازای هر تن است. 5 کالای مهم وارداتی از امارات در این بازه زمانی عبارتند از: «ذرت دامی» به ارزش 410 میلیون دلار و رشد ارزشی بیش از 560 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل، «دانه سویا تراریخته» به ارزش 171میلیون دلار، «روغن‌خام آفتابگردان» به ارزش 51 میلیون دلار و رشد ارزشی 5/ 163 درصد نسبت به بازه مشابه سال 99، «جو» به ارزش 50 میلیون دلار و رشد ارزشی نزدیک به 147 درصد و «کنجاله سویا» با 47 میلیون دلار و رشد ارزشی بیش از 727 درصد.

 پس از امارات‌متحده عربی، کشورهای ترکیه و سوئیس به ترتیب با سهم حدود 12 درصد و 9درصد از کل ارزش واردات این گروه محصولات، در رتبه دوم و سوم قرار دارند. طی مدت مورد بررسی، به ترتیب 677 هزارتن کالای کشاورزی و غذایی به ارزش 401میلیون دلار (کاهش 17درصدی نسبت به فصل نخست 1399) از کشور ترکیه و حدود 484 هزارتن کالای کشاورزی و غذایی به ارزش 295 میلیون دلار (افزایش 1103 درصدی نسبت به فصل نخست 1399) از کشور سوئیس وارد شده است. میانگین قیمت واردات محصولات کشاورزی برای دو کشور ترکیه و سوئیس نیز به ترتیب، حدود 593 دلار به ازای هرتن و 609 دلار به ازای هر تن بوده است.