روند مطلوب طی شده، باعث شد تا در سند چشم‌انداز 1404، تولید 700 میلیون مترمکعب کاشی و سرامیک پیش‌بینی شود. با این‌حال، این صنعت طی چند سال اخیر در زمینه تجارت داخلی و خارجی به دلایلی همچون رکود ساخت‌و‌ساز و تحریم‎های خارجی با مشکلات متعددی مواجه شده است که در این یادداشت به مشکلات و معضلات پیش روی این صنعت در صادرات خواهیم پرداخت.  جمهوری اسلامی ایران در منطقه غرب‌آسیا بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده کاشی و سرامیک به‌شمار می‌رود.

بر همین اساس ایران در سال 2019 با تولید 398 میلیون مترمکعب کاشی و سرامیک رتبه هفتم در جهان و اول در منطقه را به خود اختصاص داده است. همچنین با اختصاص 162 میلیون مترمکعب (7/ 5 درصد از صادرات جهانی) پنجمین صادرکننده کاشی و سرامیک در جهان و اولین در منطقه غرب آسیا رتبه‌بندی شده است.

از سال 1381 ایران در زمینه صادرات روند صعودی داشته به نحوی‌که از 5 میلیون و 400 هزار مترمکعب در سال 1381 به 162 میلیون متر مکعب در سال 1399 رسیده است. با توجه به مولفه‌های جغرافیایی، فرهنگی و تاریخی نسبتا مشترک با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، ایران بیشترین تجارت را با این کشورها داشته است.

هرچند ارزش صادرات کاشی و سرامیک به خلیج فارس در سال 1399 به 4 میلیون و 240 هزار دلار رسیده و نسبت به سال 1398 (4 میلیون و 205 هزار دلار) ارزش بیشتری داشته با این‌حال با توجه به میزان صادرات به این کشورها و اهمیت این محصول در صنعت استراتژیک، جایگاه آن در صادرات غیرنفتی به کشورهای حاشیه خلیج فارس دیده می‌شود.

در رتبه‌بندی صادرات این محصول، عراق با اختصاص 73 درصد از صادرات به ارزش 153میلیون دلار جایگاه اول را دارد درحالی‌که تمامی کشورهای حاشیه خلیج فارس تنها 2درصد از مجموع صادرات کاشی ایران را به خود اختصاص داده اند.

در جدول فوق میزان صادرات کاشی به تفکیک کشورها، آمده است. باتوجه به مطالب فوق، نویسنده در این قسمت به شناسایی فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط ضعف و قوت صادرات این کالا پرداخته و براساس شیوه تحلیلی تکافت (SOWT)، درصدد ایجاد مدل صادراتی به منظور توسعه صادرات به این کشورهاست.

 نقاط قوت: دسترسی به کشورهای خلیج فارس با داشتن یک میلیون و 600هزار کیلومتر مرز از طریق 6 بندر تجاری در جنوب، تنوع رنگ، طرح، اندازه و  محصولات کاشی و سرامیک، قیمت پایین تولید کاشی و سرامیک ایران نسبت به رقبای دیگر (چین، اسپانیا وایتالیا)، حاشیه سود نسبتا بالا به‌دلیل افزایش نرخ قیمت دلار، تعرفه پایین صادرات کالا به کشورهای مقصد منطقه خلیج فارس.

نقاط ضعف: عدم شناخت بازار کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و نیازهای آنها، ضعف زیرساخت‌های صادراتی از قبیل فرسودگی و کمبود امکانات و تاسیسـات بندری و شبکه های حمل‌و‌نقل، کیفیت پایین کاشی و سرامیک به‌دلیل افزایش بی‌رویه تعداد واحدهای این صنعت و عدم رقابت‌پذیری آنها و بی‌توجهی به مبادی استاندارد، فرسودگی دستگاه‌های خط تولید کاشی و  سرامیک و تولید نامناسب کاشی، ضعف بسته‌بندی و طراحی مورد نظر مصرف‌کنندگان کشورهای عربی خلیج فارس.

تهدیدها: حضور پرقدرت رقبای ایران همچون چین، هند، اسپانیا و ایتالیا در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، تحریم‌های بین‌المللی و اختلال در تراکنش‌های مالی با خریداران کشورهای خلیج فارس، فقدان کانال های توزیع کاشی در کشورهای منطقه، شیوع ویروس کرونا و تاثیر منفی آن بر صادرات سرامیک، هزینه بالای شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی در خارج از کشور.

فرصت‌ها: بالابودن قیمت کاشی و سرامیک رقبای ایران، امکان حضور در نمایشگاه‌های مربوط به صنایع ساخت‌و‌ساز در کشورهای منطقه با کمک سازمان توسعه تجارت، استقبال مقامات قطری و عمانی از واردات کاشی و سرامیک ایرانی به ویژه در پروژه‌های کوچک، حضور نزدیک به 443هزار ایرانی در کشورهای خلیج فارس، تبدیل کاشی‌های ایرانی به برند باکیفیت جهانی با توجه نقش کشورهای عربی خلیج فارس همچون امارات و قطر در اقتصاد جهانی.

راهبردهای رسوخ در بازار، الگویی برای صادرات کاشی و سرامیک

با توجه به شرایط بازار هدف در منطقه و ظرفیت تولید داخلی، مدل مطلوب صادرات کاشی و سرامیک بر اساس متغیر بازار هدف، تدوین می‌شود. برای تدوین استراتژی رسوخ در بازار هدف،  باید براساس تقویت نقاط قوت، فرصت‎های پیش روی صادرات این کالا را افزایش داده و با تضعیف نقاط ضعف تهدیدها را کاهش دهیم. برهمین اساس با شناخت کامل بازار کشورهای منطقه و نیازهای آنها و ایجاد کانال‌های توزیع کاشی در مناطق مختلف، می‌توان درکنار سایر رقبای این صنعت، حضور پررنگی داشت و با نوسازی ناوگان دریایی و توسعه شبکه‌های حمل‌و‌نقل، زمینه را برای اعتمادسازی کانال‌های توزیع این محصول در کشورهای عربی فراهم کرد.

اجبار به رعایت استانداردهای بین‌المللی در کیفیت و بسته‌بندی این کالا به همراه نوسازی دستگاه‌های خط تولید کاشی و سرامیک، احتمال کاهش صادرات را بر اثر حوادث غیرمترقبه کاهش می دهد. البته نیل به این اهداف، همکاری وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مربوطه را می‌طلبد تا ضمن حل مشکلات مربوط به تراکنش مالی صادر‌کنندگان، زمینه حضور آنها در نمایشگاه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی فراهم شود.