موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی بررسی کرد
فرمول تاب‌آوری خرده‌فروشی‌ها
ویروس کرونا شرایط جدیدی را برای خرده‌فروشان در دنیا ایجاد کرد و این موضوع سبک کسب وکارها راتغییر داد. از آنجا که مشخص نیست چه زمانی در جهان خاتمه خواهد یافت، این احتمال وجود دارد که کرونا آینده خرده‌فروشی‌ها را با تغییرات گسترده و ماهوی روبه‌رو کند که هرگز قابل قیاس با سال‌های قبل از ظهور کرونا نباشد. بدیهی است هر چقدر دوره ماندگاری ویروس مذکور طولانی‌تر شود، می‌تواند تغییرات بنیادی‌تری در صنعت خرده‌فروشی از جمله نوآوری‌هایی در جهت تداوم حیات کسبوکارهای فعال در این حوزه ایجاد کند. از این رو ۷ پیشنهاد در راستای انطباق وضعیت خرده‌فروشی‌های ایران با توجه به شیوع کرونا و آینده نامشخص آن از سوی زهرا آقاجانی، عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی ارائه شده است. یکی از پیامدهای اصلی شیوع ناگهانی کرونا در جهان بروز چالش‌های اقتصادی - اجتماعی است. به‌طور دقیق‌تر عدم اطمینان نسبت به آینده پیش‌رو، مردم را در همه جهان به پس‌انداز بیشتر و به تعویق انداختن خرید اقلام غیرضروری تشویق می‌کند. این امر ضمن کاهش تقاضای کلی برای مصرف کالا و خدمات، موجب تغییراتی در الگوی رفتار مصرفکنندگان و رشد اقتصادی کشورها شده است. در نتیجه میزان فروش برخی خرده‌فروشان اقلام یادشده کاهش یافته که پیامدهای مخربی برای صنوف تولیدی و کسبوکارهای خرده‌فروشی در پی‌داشته است. بدیهی است هرچه دوره بحران طولانی‌تر باشد، شدت این تغییرات بیشتر خواهد بود. گفته می‌شود خرده‌فروشی تفاوت‌های زیادی را نسبت به قبل تجربه کرده و باز هم تجربه خواهد کرد؛ به‌گونه‌ای‌که ممکن است هرگز به شرایط پیش از کرونا بازنگردد.
نتایج مطالعات انجام‌شده در چین و کشورهای درگیر، موید این امر است که اپیدمی‌های خطرناک همچون شیوع سارس، باعث تغییرات زیادی در عادت خرید مصرفکنندگان شده که بعد از خاتمه بیماری نیز بازگشت به الگوهای قبل از شیوع را غیر محتمل کرده است.
از این رو خرده‌فروشان برای ادامه حیات نیازمند تغییر در الگوی کسب‌وکار خود برای انطباق با شرایط کرونا (با توجه به ترس مصرفکنندگان از شیوع بیماری) هستند و اگر نتوانند نیازهای مصرف‌کننده را با نوآوری و خلاقیت پاسخ دهند، امیدی برای بقای آنها حداقل در کوتاه‌مدت و میان‌مدت وجود ندارد. در بلندمدت که اصولا شانس پایداری برای این‌گونه خرده‌فروشان، بدون نوآوری قابل تصور نیست.
باید توجه داشت که خرده‌فروشی تنها شامل اقلام مصرفی ضروری نیست که تقاضای آن چندان تغییر نکرده باشد (و حتی در برخی مراحل به خصوص در موج اول شیوع کرونا با تقاضای فزاینده مواجه شد)، بلکه بسیاری از خرده‌فروشان بخش‌های دیگر در دوره کرونا صدمات جدی دیده‌اند. به‌گونه‌ای‌که اگر نتوانند فروش خود را با استفاده از نوآوری افزایش دهند، بقای آنها در آینده به مخاطره خواهد افتاد. از جمله این بخش‌ها می‌توان به حوزه‌های پوشاک، لوازم منزل مثل مبلمان و غیره اشاره کرد که به دلیل کاهش تقاضای کل، بیکاری برخی شاغلان، کاهش تعاملات اجتماعی و... به شدت تحت فشار کاهش تقاضا هستند.
پیشنهاد‌های هفت گانه
باید توجه داشت اگرچه توسعه فروش آنلاین در ایران فرصت خوبی در نوین‌سازی شبکه توزیع کالا به خصوص در سطح خرد محسوب می‌شود، اما کشور ما با روندهای حاکم در جهان فاصله زیادی دارد و هنوز راهکارهای بلندپروازانه مطرح‌شده در جهان انطباق چندانی با وضعیت کنونی ما ندارد. به خصوص آنکه مردم ایران (به جز نسل جوان) هنوز هم تمایل زیادی دارند که کالاهای مورد نیاز را خودشان خریداری کنند. در واقع توسعه فروش آنلاین و رشد فزاینده آن در ایران بر حسب اجبار و نیاز ناشی از ترس از شیوع کرونا است و کمتر به‌واسطه داشتن قدرت انتخاب ناشی از بسترسازی‌های فنی، قانونی، فرهنگی و اجتماعی برای توسعه و تشویق خرید اینترنتی بوده است. بخش عمده‌ای از آن ناشی از ترس از شیوع بیماری و به مخاطره افتادن سلامتی بوده است که سطح رفتارها، هنجارها و انتظارات را تغییر داده است.
نباید از نظر دور داشت که اگر چه استفاده از روبات‌ها و... نه تنها به لحاظ گسترش فناوری و دخالت نیروی انسانی و افزایش بهره‌وری مهم است، بلکه این اقدامات در کاهش شیوع بیماری و قطع زنجیره انتقال بیماری نیز تاثیرگذار بوده و باید در ایران نیز به آن توجه شود. با این توصیف، پیشنهاد‌هایی در راستای انطباق وضعیت خرده‌فروشی‌های ایران با توجه به شیوع کرونا و آینده نامشخص آن قابل ارائه است.
۱- توسعه استارت‌آپ‌های منطبق با مولفه‌های محیطی کشور: چون الگوهای رفتاری، فرهنگی، اقتصادی و... مردم ممکن است از نقطه‌ای به نقطه دیگر از کشور متفاوت باشد کارآفرینان باید به مشخصات و ویژگی‌های رفتاری جامعه هدف و مخاطبان توجه بیشتری نشان دهند تا در حد امکان بتوانند با استفاده از خلاقیت و نوآوری خود سطح رضایت مشتریان ایرانی را برآورده سازند و آن را ارتقا بخشند. این امر حتی می‌تواند در حوزه کنترل بیماری به دولت نیز کمک کند.
۲- افزایش دانش دیجیتال مشتریان و توجه به نیازهای مخاطب فاقد دانش کافی: یکی از اقدامات در جهان و ایران (که البته در ایران به تازگی مورد توجه قرار گرفته)، افزایش دانش دیجیتال مشتریان است. هرچند که در کنار این امر مهم باید به نیاز مشتریان فاقد دانش دیجیتال نیز توجه خاص شود تا بحران کنونی ناشی از کرونا فروکش کند. در همین ارتباط معرفی شماره تلفن‌های لازم به برخی مخاطبین خاص (مثل افراد میانسال و سالمند یا افراد فاقد گوشی هوشمند) که ممکن است دانش کافی یا ابزارهای لازم را نداشته باشند برای استفاده از کانال‌های فروش به وجود آمده در نظام توزیع کالاها نیز مفید خواهد بود.
۳- شکل‌گیری و توسعه پلت‌فرم‌های فروش با استفاده همزمان از مزایای فروش آفلاین و مقابله با معایب آنلاین: در این زمینه می‌توان به تجربه استفاده از ظرفیت برخی از پلت‌فرم‌ها اشاره کرد. زیرا مردم ایران به دلیل فقدان اعتماد و سرمایه اجتماعی تا قبل از شیوع کرونا تجربیات چندان خوشایندی از سیستم‌های تحویل درب منزل یا آنلاین نداشتند و معمولا ترجیح می‌دادند خریدهای حجمی و عمده خود را شخصا به‌صورت حضوری انجام دهند. اما با شیوع کرونا و ترویج انواع پلت‌فرم‌های فروش غیرحضوری، توانست مشتری را متقاعد و راضی کند که با وجود یک نفر از طرف آنها کیفیت، تاریخ مصرف و... کالا برای وی کنترل خواهد شد یا کالای جایگزین با هماهنگی با مشتری برای وی خریداری خواهد شد، بنابراین یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مشتریان در خریدهای آنلاین که جلب اطمینان از سلامت این نوع خرید‌ها است، حاصل خواهد شد.
۴- لزوم اصلاح مدل کسب‌وکارها به سمت نیازهای جامعه: خرده‌فروشان در این ایام باید تا جایی که می‌توانند مدل کسب‌وکار خود را با توجه به نیازهای جامعه اصلاح کنند تا قادر باشند در شرایط موجود به حیات خود ادامه دهند. خرده‌فروشان باید علاوه بر عرضه محصولات ضروری پرمصرف و تامین سایر نیازهای مشتریان، نکات بهداشتی را رعایت کرده و هزینه‌های آن را تقبل کنند. از سوی دیگر اگر برخی مردم شرایط خرید حضوری را نداشته یا علاقه‌ای به حضور در خیابان و فروشگاه برای خرید نداشته باشند، خرده‌فروشان باید بتوانند انعطاف‌پذیری لازم را برای پوشش نیازها و سلیقه‌های مختلف از خود نشان دهند.
۵- ادغام فروشگاه‌های آفلاین و آنلاین: در ایران هم، مانند دیگر نقاط جهان، با شیوع ویروس کرونا، الگوی خرید مصرفکنندگان دستخوش تغییراتی شده است و خرید از فروشگاه‌های آنلاین دیگر یک انتخاب نیست، بلکه به‌واسطه ترس از ویروس کرونا تبدیل به امری اجباری شده است. هرچند هنوز آمار دقیقی از میزان افزایش خرید آنلاین در دسترس نیست، اما براساس گزارش اتحادیه کسبوکارهای مجازی، شواهد حاکی از آن است که خرید اینترنتی به خصوص در مورد کالاهای سوپرمارکتی و پرگردش افزایش قابل توجهی داشته است. از طرف دیگر، مشکلات اقتصادی ناشی از شیوع کرونا بسیاری از کسب‌وکارها را با افت شدیدی در میزان فروش مواجه کرده است تاحدی که برخی از آنها مجبور به تعدیل نیروی انسانی خود شدند. در چنین شرایطی، وجود بازارچه‌های مجازی که ورای سودآوری، در راستای حمایت از کسب‌وکارها و مسوولیت اجتماعی، فعالیت کنند، حائز اهمیت است.
۶- توجه به همه گروه‌های خرده‌فروشی: از آنجا که همه خرده‌فروشان عرضه‌کننده اقلام پرگردش مصرفی نیستند که از کرونا سود برده باشند، بلکه بسیاری از آنها به دلیل کرونا و عدم تمایل مردم به خرید اقلام غیر ضرورتر بسیار صدمه دیده‌اند باید برای این نوع کسب‌وکارها نیز تدابیر لازم اندیشیده شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود با بهره‌گیری از تجربیات جهانی، البته با رعایت موازین بهداشتی، امکان ایجاد فروشگاه‌های موقت (پاپ‌آپ)، حراج‌های ممکن و... برای آنها نیز در راستای رفع دغدغه بیکاری آنها به نحوی از انحاء مورد بررسی و امکان‌سنجی قرار گیرد. اگرچه رفع بیکاری وظیفه دولت است اما به‌طور نمونه در این حوزه با افزایش استفاده از ظرفیت نیروهای مردمی برای کنترل موازین بهداشتی می‌توان برای آنها نیز به‌صورت عملیاتی اقداماتی انجام داد. زیرا جبران خسارات و آسیب واردشده به این نوع کسب و کارها احتمالا با گذشت زمان غیر ممکن شده و از سوی دیگر فشار به بیمه‌ها نیز مضاعف شود.
۷- انجام اقدامات و تدابیر فوری توسط خرده‌فروشان برای مقابله با شیوع ویروس: در توصیه پایانی نمی‌توان متذکر نشد که خرده‌فروشان ناگزیر از ارائه رویه‌هایی برای تست و ایزولاسیون و رعایت پروتکل‌های بهداشتی هستند. قطعا به منظور ادامه حیات کسب‌وکارها، برخی تمهیدات در جهت کاهش تاثیرات ناشی از بیماری، همچون تفکیک زمانی، مثلا تعیین یک ساعت فاصله بین شیفت‌های روز و عصر به منظور تفکیک کامل گروه‌های هر شیفت و محدود‌سازی هرگونه موارد ابتلا به یک گروه خاص در این نوع فروشگاه‌ها ضروری است.
