ماجرای رسوب کالاها با مجادله بانک مرکزی و گمرک وارد فاز جدید شد
کالاهای محبوس در مسیر فاسد شدن
آن طور که مقامات رسمی اعلام کرده‌اند ادامه روند انباشت کالا در گمرکات و عدم ترخیص آنها باعث شده که بخشی از این کالاها یا فاسد شوند یا در حال فاسد شدن باشند. معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران در این مورد اعلام کرده است که ۲۰۰ هزار تن برنج دپو شده در بنادر و گمرکات به دلیل عدم تخصیص ارز در حال فاسد شدن است. از سوی دیگر محموله ۲ هزار تن کنسانتره خوراک طیور به ارزش ۱۸۹ هزار یورو بعد از دو سال کشمکش فرآیندهای اداری میان وزارت جهاد کشاورزی و بانک مرکزی خراب و غیرقابل استفاده شده است. به اعتقاد ناظران این اتفاق در شرایط پرنوسان فعلی بازار که هر روز صحبت از کمبود یا گرانی یک کالا است، می‌تواند بی‌نظمی و بی‌تعادلی بازار را تشدید کند و با تضعیف طرف عرضه منجر به افزایش بیشتر قیمت‌ها شود. آن طور که مهرداد جمال ارونقی تصریح کرده است بیش از ۲۰۰ هزار تن برنج از چندماه پیش در گمرک و بنادر دپو شده و مجوز ترخیص ندارد؛ آن هم در شرایطی که بنا بر اعلام مسوولان و صاحبانشان، این برنج‌ها در حال فاسد شدن هستند و با عدم پرداخت ارز به فروشنده، اعتبار بین‌المللی تجار زیر سوال رفته است. البته دلیل فاسد شدن کالاهای اساسی هنوز به‌طور روشن مشخص نیست و دستگاه‌های اجرایی و دولتی هر کدام سیاست‌های دیگری را عامل این کج کارکردی عنوان می‌کنند. گمرک ایران دلیل ترخیص نشدن برنج‌های وارداتی را عدم تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی عنوان کرده و گفته است با وجود فساد پذیری برنج‌های رسوبی در گمرکات و بنادر کشور، گمرک بدون صدور کد رهگیری بانک مجوز ترخیص ندارد. به گفته معاون فنی گمرک، با وجود گزارش‌هایی که در این رابطه به مراجع ذی‌ربط اعلام شده، تاکنون کد رهگیری بانک برای این حجم از برنج صادر نشده است. استدلال گمرک این است از آنجا که احراز و اعلام ثبت سفارش‌هایی که در انتظار تخصیص ارز هستند بر عهده بانک مرکزی است، اما بخشنامه این بانک مانع از صدور گواهی قرارگیری کالا در صف تامین ارز شده و امکان ترخیص درصدی از محموله‌های کالاهای وارداتی فراهم نشده است.
اما در مقابل بانک مرکزی اعلام کرده است؛ علت اصلی رسوب برنج‌های وارداتی در گمرکات و بنادر ترخیص درصدی کالا توسط گمرک، بدون داشتن تخصیص ارز و کد رهگیری برای ثبت سفارش مرتبط با آنها است.
از سوی دیگر برخی از مسوولان خبر از توافق بر سر ترخیص برنج‌های دپویی داده‌اند. رئیس سازمان توسعه تجارت در اظهارات جدید خود توضیحاتی را در مورد برنج‌های رسوبی در گمرکات ارائه کرده است. به گفته حمید زادبوم، برای برنج‌های وارداتی مشکل ثبت سفارش وجود ندارد، اما درباره کالاهای دپو شده در گمرکات و بنادر از جمله برنج جلسات متعددی برگزار و قرار شده است تا با هماهنگی میان گمرک، بانک مرکزی و وزارت صمت این کالاها به سرعت تخلیه شود. رئیس سازمان توسعه تجارت در حالی از توافق میان دستگاه‌های اجرایی برای ترخیص کالاها خبر داده است که گمرک و بانک مرکزی هر کدام سیاست‌های طرف مقابل را دلیل ترخیص نشدن برنج‌ها و فاسد شدن‌شان عنوان می‌کنند.
اظهارات معاون فنی گمرک
به گزارش گمرک، مهرداد جمال ارونقی درخصوص برنج‌های دپویی توضیح داد: بیش از ۲۰۰ هزار تن برنج از چندین ماه پیش در گمرک و بنادر دپو شده و مجوز ترخیص ندارد؛ آن هم در شرایطی که بنا بر اعلام مسوولان و صاحبانشان، این برنج‌ها در حال فاسد شدن هستند و با عدم پرداخت ارز به فروشنده، اعتبار بین‌المللی تجار زیر سوال رفته؛ در این بین سکوت دستگاه‌های مربوطه قابل تامل است. ارونقی با اشاره به فسادپذیری بیش از ۲۰۰ هزار تن برنج رسوبی در گمرک و بنادر کشور و اقدام نکردن به موقع دستگاه‌های مربوطه برای ترخیص این محصول، اظهار کرد: با وجود گزارش‌هایی که در این رابطه به مراجع ذی‌ربط اعلام شده، تاکنون کد رهگیری بانک برای این حجم از برنج صادر نشده است. وی افزود: گمرک بدون ارائه کد رهگیری بانک امکان صدور مجوز ترخیص برنج‌ها را ندارد.
وی در واکنش به خبر فرش قرمز وزارت صمت و گمرک برای واردات ۴۰ واگن موز، اظهار کرد: طبق مفاد ماده ۸ قانون مقررات صادرات و واردات، واردکنندگان کالا اعم از دولتی و غیردولتی جهت اخذ مجوز ورود و ثبت سفارش منحصرا باید به وزارت صمت مراجعه کنند. معاون فنی گمرک افزود: در تبصره ذیل این ماده اعلام شده موافقت با ورود کالا مجوز ترخیص تلقی شده و نیاز به اخذ مجوز جداگانه‌ای از وزارتخانه مزبور نیست. وی به مصوبه ۲۲ فروردین سال ۹۷ هیات وزیران اشاره کرد و یادآور شد: طبق جزئیات این مصوبه واردات تمامی کالاهای تجاری به کشور از مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی و سایر مبادی ورودی بدون ثبت سفارش ممنوع اعلام شده است. بنابراین گمرک مکلف است در مبادی ورودی نسبت به کنترل ثبت سفارش‌های صادر شده اقدام و سپس اجازه ادامه مسیر کالا را بدهد. به گفته معاون فنی و امور گمرکی گمرک، در ۷ ماهه سال جاری بالغ بر ۱۸۲ میلیون دلار میوه موز به وزن ۲۶۷ هزار تن توسط گمرکات کشور از طریق ۶۳ شخصیت حقیقی و حقوقی وارد کشور شده که تمامی این قلم کالا دارای ثبت سفارش بوده و منشأ ارز توسط بانک مرکزی تایید شده است. وی اظهار کرد: واردات موز در مقابل صادرات سیب در نظر گرفته شده و علاوه بر این موضوع، ثبت سفارش معتبر توسط گمرک مطالبه شده و دلیل توقف محموله در مرز رازی عدم ارائه ثبت سفارش معتبر بوده است. ارونقی ادامه داد: پس از ارائه مجوزهای قانونی و معتبر، گمرک اجازه ادامه مسیر کالای مزبور را صادر کرده است. همچنین هنگام ترخیص کالا با اخذ تمامی مجوزهای قانونی و مقرراتی و کد رهگیری بانک، تشریفات گمرکی انجام و کالا ترخیص شده است، بنابراین گمرک نمی‌تواند هیچ‌گونه وقفه‌ای در انجام تشریفات ترخیص ایجاد کند. وی با تاکید بر اینکه ثبت سفارش این کالا مربوط به یازده اردیبهشت ۹۹ بوده است،گفت: طبق قانون، ثبت سفارش ۶ماه اعتبار دارد و ما مجری قانون هستیم و هیچ‌گونه دخل و تصرفی در صدور ثبت سفارش یا تمدید آن نداریم. معاون گمرک عنوان کرد: معمولا ۴۰ درصد کالاها بدون داشتن ثبت سفارش به بنادر جنوبی کشور وارد شده و پس از آن نسبت به دریافت مجوزهای مقرراتی مربوطه مانند ثبت سفارش وزارت صمت اقدام می‌شود اما در مرزهای زمینی حتما ثبت سفارش باید وجود داشته باشد تا کالا اجازه ادامه مسیر پیدا کند. معاون فنی و امور گمرکی ایران گفت: با وجود فساد پذیری برنج‌های رسوبی در گمرکات و بنادر کشور، بدون صدور کد رهگیری بانک مجوز ترخیص نداریم.
پاسخ بانک مرکزی
اما بانک مرکزی درخصوص دلیل عدم ترخیص برنج‌های دپو شده اعلام کرده است: علت اصلی رسوب برنج‌های وارداتی در گمرکات و بنادر کشور، ترخیص درصدی کالا توسط «گمرک»، بدون داشتن تخصیص ارز و کد رهگیری برای ثبت سفارش مرتبط با آنها است. به گزارش خبرگزاری مهر، بانک مرکزی در واکنش به انتشار اخباری درخصوص «احتمال فاسد شدن ۲۰۰ هزار تن برنج وارداتی در گمرکات و بنادر کشور»، اعلام کرد: علت اصلی رسوب برنج‌های وارداتی در گمرکات و بنادر کشور، ترخیص درصدی کالا توسط گمرک، بدون داشتن تخصیص ارز و کد رهگیری برای ثبت سفارش مرتبط با آنها است. در توضیحات بانک مرکزی آمده است: ستاد اقتصادی دولت کالای برنج را در سال جاری از سبد کالاهای مشمول ارز با نرخ ترجیحی خارج کرد و در گروه کالاهای اساسی با نرخ نیمایی قرار داد. بر همین اساس، در حال حاضر تمام برنج‌های موجود در گمرکات کشور که واردکننده متقاضی ارز با «نرخ نیمایی» باشد، براساس فهرست اعلامی «وزارت صمت»، دارای تخصیص ارز از بانک مرکزی هستند. بنابراین از ابتدای سال جاری تاکنون حدود ۵۰۰ میلیون دلار بابت واردات برنج به نرخ نیمایی تامین ارز شده است. با این وجود، برنج‌های رسوبی موضوع گزارش‌های چند روز اخیر، مربوط به مواردی است که واردکننده متقاضی ارز با نرخ ترجیحی (۴۲۰۰ تومانی) است. همان گونه که در ابتدا نیز اشاره شد، در سال جاری هیچ محلی به منظور تامین ارز کالای برنج با نرخ یاد شده از سوی دولت به بانک مرکزی اعلام نشده است. یادآور می‌شود، در سفر اخیر معاون اول رئیس‌جمهوری به بندرعباس، با در نظر گرفتن تمهیداتی خاص، مجوز تخصیص ارز با نرخ ترجیحی برای این گروه از کالاها طی شرایطی ویژه به وزارت صمت و متعاقبا بانک مرکزی داده شد. از این رو، نیاز است وزارت صمت با توجه به شرایط در نظر گرفته شده از یک سو و از سوی دیگر متناسب با مقدار و محل منابع اعلامی بانک مرکزی برای واردات کالاهای اساسی با نرخ ترجیحی در ماه جاری، پس از رایزنی با واردکنندگان مربوطه، فهرست ثبت سفارش‌های یاد شده را منطبق با منابع اعلامی مذکور در اختیار بانک مرکزی قرار دهد. همچنین این بانک به محض دریافت فهرست منطبق با منابع اعلامی، برای تخصیص و تامین ارز از محل منابع در دسترس و متعاقبا نسبت به صدور کد رهگیری مدنظر گمرک، اقدام خواهد کرد. ذکر این نکته ضروری است که علت اصلی مشکل به وجود آمده برای بازرگانان، ترخیص درصدی کالا توسط گمرک، بدون داشتن تخصیص ارز و کد رهگیری برای ثبت‌سفارش مرتبط با آنها بوده است. بدیهی است، در صورتی که هنگام خروج کالاهای یاد شده از گمرک، «وجود تخصیص ارز» و «کد رهگیری بانک مرکزی» توسط گمرک کنترل می‌شد و بازرگانان نیز به درستی راهنمایی می‌شدند، برابر ضوابط، تامین ارز به نرخ ترجیحی قابل انجام بود و ماندگاری کالا در گمرک و اتفاقات کنونی رخ نمی‌داد. این مهم در حالی رخ داده است که بانک مرکزی در جلسات متعدد، توجه گمرک و وزارت صمت را به این موضوع جلب و بر رعایت کامل مصوبات مربوط به ترخیص درصدی کالاها با نرخ ترجیحی تاکید کرده است. همچنین پیش از این، بانک مرکزی در این باره هشدار لازم را مبنی بر متضرر شدن بازرگانان در صورت تغییر مقررات توسط ستاد اقتصادی دولت داده بود.
متاسفانه برخلاف مصوبات مربوطه و بدون‌توجه به نظرات و انجام استعلام‌های مرتبط از بانک مرکزی و «سامانه جامع تجارت» توسط گمرک، کالاها به‌صورت درصدی توسط گمرک ترخیص شده و شرایط فعلی را برای کالاهای باقیمانده و واردکنندگان رقم زده است. در پایان تاکید می‌شود، بانک مرکزی به محض دریافت فهرست ثبت‌سفارش‌های منطبق با منابع اعلامی این بانک، اقدام به تامین ارز با نرخ ۴۲۰۰ و صدور کد رهگیری خواهد کرد؛ بنابراین انتظار می‌رود رسانه‌ها پس از خروج برنج‌های یاد شده از گمرک، پیگیری لازم را درخصوص نحوه توزیع و قیمت فروش برنج‌های ترخیصی به عمل آورند و در اختیار قرار گرفتن این محصول نزد مردم را مورد توجه ویژه قرار دهند.
پاسخ گمرک به بانک مرکزی
اما معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران درخصوص اطلاعیه بانک مرکزی گفت: در زمینه بند بند مواردی که مرتبط با گمرک در این اطلاعیه آمده است پاسخ لازم داده می‌شود تا شفاف‌سازی شده و وضعیت ترخیص این کالای اساسی روشن شود. مهرداد جمال ارونقی افزود: از ابتدای سال جاری تا ۴ آبان ماه ۱۳۹۹، ۵۸۰ هزار تن برنج به ارزش ۵۳۳ میلیون دلار از گمرکات کشور ترخیص شده است که این میزان ترخیص در مقایسه با مدت مشابه (۹۸۶ هزار تن به ارزش یک میلیارد دلار) از نظر وزنی ۴۱ درصد و از نظر ارزشی ۴۹ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
معاون گمرک ایران تصریح کرد: بانک مرکزی در اطلاعیه خود اشاره کرده است «درحال حاضر تمام برنج‌های موجود در گمرکات کشور که واردکننده، متقاضی ارز با نرخ نیمایی باشد، براساس فهرست اعلامی وزارت صمت، دارای تخصیص ارز از بانک مرکزی هستند» اما اشاره نکرده است که با «تخصیص ارز»، کالایی قابل ترخیص از گمرکات نیست و این ارائه کد رهگیری بانک است که اجازه ترخیص کالا به گمرک را می‌دهد. اگر بانک مرکزی اطلاعاتی مبنی بر اینکه برنجی با داشتن «تخصیص ارز» از گمرکات کشور ترخیص شده است را دارد فهرست این صاحبان کالا را منتشر کند تا شائبه‌ای برای افکار عمومی ایجاد نشود.
به گفته ارونقی در بخش دیگری از اطلاعیه بانک مرکزی آمده است:« برنج‌های رسوبی موضوع گزارش‌های چند روز اخیر، مربوط به مواردی است که واردکننده متقاضی ارز با نرخ ترجیحی (۴۲۰۰ تومانی) است...» در حالی که اصلا چنین نیست. بانک مرکزی به خوبی اطلاعات این برنج‌ها را در اختیار دارد و به‌خوبی می‌داند میزان برنج‌های رسوبی که صاحبان کالا، متقاضی ارز با نرخ ترجیحی ۴۲۰۰ تومانی هستند ۱۹٫۷۱۳ تن متعلق به ۱۰ شرکت است، بنابراین گره‌زدن موضوع رسوب بیش از ۲۰۰ هزار تن برنج مانده در بنادر و گمرکات کشور به ۱۹هزار تن کالا صحیح نیست و لازم است درخصوص این موضوع هم شفاف‌سازی شود.
معاون فنی گمرک ایران خاطرنشان کرد: و اما بانک مرکزی در قسمت مهم بیانیه خود اعلام کرده «بانک مرکزی در جلسات متعدد، توجه گمرک و وزارت صمت را به این موضوع جلب و بر رعایت کامل مصوبات مربوط به ترخیص درصدی کالاها با نرخ ترجیحی تاکید کرده است و در این‌باره هشدار لازم، مبنی بر متضرر شدن بازرگان درصورت تغییر مقررات توسط ستاد اقتصادی دولت داده است که متاسفانه برخلاف مصوبات مربوطه و بدون توجه به نظرات و انجام استعلام‌های مرتبط از بانک مرکزی و «سامانه جامع تجارت» توسط گمرک، کالاها به‌صورت درصدی توسط گمرک ترخیص شده و شرایط فعلی را برای کالاهای باقیمانده و واردکنندگان رقم زده است» که باید گفت: اتفاقا چون گمرک ایران به انتظار صدور کدرهگیری بانک ننشسته و با اجرای دقیق مصوبات ابلاغی نسبت به ترخیص درصدی کالاها تا حد امکان اقدام کرده، به جای رسوب و فساد ۵۰۰ هزار تن برنج، این رسوب به ۲۰۰ هزار تن رسیده است.
این مقام مسوول افزود: اولا – مصوبات ستاد تنظیم بازار و وزارت صمت که امضای نماینده بانک مرکزی نیز ذیل این مصوبات قرار دارد تصریح به ترخیص درصدی برنج‌های مانده در بنادر دارد. ثانیا– گمرک در تمامی ترخیص‌های درصدی استعلام بانک‌های عامل را به عمل آورده و نسبت به ترخیص درصدی این اقلام اقدام کرده که ظاهرا بانک مرکزی از صدور این نامه‌ها که ذیلا چند نمونه از صدها مکاتبه بانک‌های عامل با گمرکات اجرایی، برای تنویر افکار عمومی منتشر می‌شود ناآگاه است و لازم است نظارت بیشتری در این‌خصوص به‌عمل آورد با این توضیح که به نظر گمرک، بانک‌های عامل به وظیفه خود درخصوص اجرای مصوبات عمل کرده‌اند. ثالثا– آنچه برای گمرک مهم است اجرای دقیق مصوبات کاهش رسوب کالا از جمله مصوبه ۱۹/ ۷ شورای‌عالی امنیت ملی است که متاسفانه با بخشنامه بانک مرکزی تحت‌الشعاع قرار گرفته است. رابعا– درخصوص لزوم استعلام از سامانه تجارت هم اشاره به این نکته کافی است که به‌رغم مکاتبات متعدد و مکرر با بانک مرکزی مبنی بر اینکه اگر آن مرجع اصرار به ترخیص کالاهای در صف تامین ارز دارد ترتیبی اتخاذ کند تا فقط اطلاعات ثبت‌سفارش‌های در صف تامین ارز به گمرک ارسال شود نیز تاکنون منتج به هیچ نتیجه‌ای نشده است.
ارونقی در خاتمه با توجه به درخواست بانک مرکزی مبنی بر اینکه «انتظار می‌رود رسانه‌ها پس از خروج برنج‌های یاد شده از گمرک، پیگیری لازم را درخصوص نحوه توزیع و قیمت فروش برنج‌های ترخیصی به‌عمل آورند...» با ذکر این نکته که گمرک نظارتی بر اقلام وارده به کشور بعد از ترخیص کالا ندارد، اظهار کرد: نه‌تنها رسانه‌ها باید به این نکته ورود و تمامی مراحل را مورد بررسی قرار دهند، بلکه گمرک از کلیه مراجع نظارتی نیز انتظار دارد تا در این خصوص ورود کرده و بررسی‌های لازم را انجام داده و نتیجه را برای روشن شدن افکار عمومی گزارش دهند. آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است؟
