اتاق بازرگانی تهران بررسی کرد
واسطه‌گری تجاری همسایه غربی
نمای کلی تجارت با عراق
عراق یکی از شرکای مهم تجاری ایران طی سال‌های اخیر بوده است. تجارت غیرنفتی ایران و عراق عمدتا به صادرات ایران به این کشور اختصاص دارد و ارزش واردات ایران از این کشور تقریبا ناچیز است. بر اساس آمارهای گمرک ایران، در ۵ ماهه ۱۳۹۹ ارزش تجارت ایران و عراق بالغ بر یک‌میلیارد و ۸۶۶ میلیون دلار بوده که از این میزان، یک‌میلیارد و ۸۳۴ میلیون دلار آن صادرات ایران به عراق و ۶/ ۳۲ میلیون دلار آن واردات ایران از این کشور بوده است. تراز تجاری ایران با عراق طی این مدت نیز معادل یک‌میلیارد و ۸۰۱ میلیون دلار بوده است. میزان صادرات ایران به عراق در مدت مشابه سال گذشته با احتساب اقلام فصل ۲۷، حدود ۹/ ۳ میلیارد دلار بوده است. اقلام صادراتی ایران به عراق عمدتا قیمت پایین‌تری نسبت به اقلام وارداتی از این کشور دارند؛ به‌طوری‌که متوسط قیمت اقلام صادراتی ایران در ۵ ماهه ۱۳۹۹ معادل ۴/ ۳۱۹ دلار بر تن و متوسط قیمت اقلام وارداتی ایران از این کشور یک‌هزار و ۱۱۵ دلار بر هر تن بوده است.
صادرات کالایی ایران به عراق
در ۵ ماهه ۱۳۹۹، ایران حدود ۲ هزار و ۴۹ قلم کالا به عراق صادر کرده است. از میان این اقلام صادراتی،۱۴۰ کالا حدود ۸۰ درصد ارزش صادرات غیرنفتی ایران به عراق را تشکیل داده که نشان می‌دهد عمده صادرات ایران به عراق محدود به این اقلام می‌شود. بیشترین صادرات ایران به عراق به گروه محصولی مواد پلاستیکی و اشیا ساخته شده از آن که حدود ۲۵۲ میلیون دلار است، تعلق دارد. پس از آن نباتات زنده و محصولات گلکاری با ارزش صادرات ۲۲۳ میلیون دلار و سبزیجات، نباتات، ریشه و غده‌های زیرخاکی خوراکی با ارزش صادرات ۱۳۳ میلیون دلار قرار دارند.
بر اساس این گزارش، سهم ۲۰ قلم کالا حدود ۳۷ درصد از ارزش کل صادرات ایران به عراق است. بیشترین صادرات ایران به عراق مربوط به میله‌های آهنی یا فولادی، گرم نورد‌شده دارای دندانه، برآمدگی گودی یا بعد از نورد تاب داده شده، یا با تغییر‌شکل یافتگی‌های حاصل از نورد بوده که با ارزش صادرات بیش از ۷۲ میلیون دلاری، سهم ۹/ ۳درصدی از ارزش کل صادرات ایران به عراق طی ۵ ماهه ۱۳۹۹ را داشته است. هندوانه و گوجه‌فرنگی دو کالای دیگر صادراتی ایران به عراق هستند که سهم بالایی از ارزش صادرات ایران به عراق را تشکیل داده‌اند.
طی پنج ماهه ۱۳۹۹ ایران حدود ۶۵میلیون دلار گوجه‌فرنگی و بیش از ۵۴ میلیون دلار هندوانه تازه به عراق صادر کرده است که هر‌کدام به ترتیب سهم ۵/ ۳ درصد و ۳درصد از ارزش صادرات ایران به عراق را تشکیل داده‌اند. همچنین صادرات ایران به عراق در کولرهای آبی خانگی با هوادهی حداکثر ۸ هزار فوت‌مکعب در دقیقه، کاشی، چهارگوش و لوح، با ضریب جذب آب وزنی بیش از ۵/ ۰ درصد و حداکثر ۱۰ درصد، سایر مصنوعات از مواد پلاستیکی غیر‌مذکور به ترتیب ۶/ ۴۷ میلیون دلار، ۷/ ۴۶میلیون دلار، ۶/ ۲۴ میلیون دلار و ۵/ ۲۰ میلیون دلار بوده است.
در میان ۲۰ قلم کالای عمده صادراتی ایران به عراق عمدتا مواد غذایی مشاهده می‌شود که می‌توان به گوجه‌فرنگی، رب گوجه‌فرنگی، هندوانه، خربزه، پنیر، بیسکویت، شیرینی، بستنی، پسته، سیب تازه، تخم‌مرغ و آلو اشاره کرد. در میان اقلام صادراتی ایران به عراق، بیشترین متوسط قیمت به ازای هر تن، به «سایر داروهای متشکل از محصولات مخلوط‌شده یا نشده برای مصارف درمان یا پیشگیری از بیماری» اختصاص داشته که معادل ۱۴ هزار دلار در هر کیلوگرم است. پس از آن «اسیدهای پلی کربوکسیلیک، سیکلانیک، سیکلنیک یا سیکلوترپنیک، کانیدریدها، هالوژنورها، پراکسیدها، پراکسی‌اسیدهای آنها و مشتقات آنها» و «زعفران آماده برای خرده‌فروشی در بسته‌بندی کمتر از ۱۰گرم» قرار دارد که متوسط قیمت آنها هر کدام به ترتیب حدود ۲ هزار دلار و ۹۶۶ دلار در هر کیلوگرم بوده است.
واردات کالایی ایران از عراق
طی پنج ماه نخست سال ۱۳۹۹ تعداد اقلام وارداتی ایران از عراق ۱۱۴ ردیف تعرفه بوده که ۱۶ قلم از آنها سهمی حدود ۸۰ درصد از ارزش واردات کالایی ایران از عراق طی این مدت را به خود اختصاص داده‌اند. تنها (آلیاژهای آلومینیوم، کار‌نشده) با ارزش حدود ۷/ ۱ میلیون دلار، سهم بیش از ۲۱ درصدی از ارزش کل واردات کالایی ایران به عراق را به خود اختصاص داده است.
فهرست ۲۰ قلم عمده وارداتی ایران از عراق طی ۵ ماهه سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد سهم این کالاها از ارزش کل واردات ایران از عراق حدود ۵/ ۸۷ درصد بوده است. پس از «آلیاژ آلومینیوم، کار‌نشده» که بیشترین سهم را از ارزش واردات ایران از عراق داشته، «خمیر چوب شیمیایی، آماده‌شده یا سود یا با سولفات، غیر از خمیرها از درجه حل‌شونده، نیمه سفید‌شده تیره‌کاج» سهم ۵/ ۱۴ درصدی از ارزش کل واردات ایران از عراق را به خود اختصاص داده است. در میان ۲۰ قلم کالای عمده وارداتی ایران از عراق، عمدتا محصولات آلومینیومی، انواع لاستیک و تایر، کاغذ یا مقوا دیده می‌شود. همچنین ایران طی ۵ ماهه ۱۳۹۹ معادل ۴۶۲ هزار دلار «تلفن‌همراه» از عراق وارد کرده است.
با توجه به ترکیب و قیمت وارداتی از عراق و همچنین تولیدات صنعتی این کشور به‌نظر می‌رسد که مبدا اصلی اکثر اقلام وارداتی خود عراق نبوده، بلکه به‌دلیل محدودیت‌های تحریم، از طریق ذی‌نفع یعنی عراق واردات انجام شده است.
در میان اقلام وارداتی ایران از عراق، بیشترین متوسط قیمت به ازای هر تن به «پردازشگرها و کنترل‌کننده‌ها با حافظه‌ها، مبدل‌ها، مدارهای منطقی، آمپلی‌فایرها، ساعت و مدارهای زمان‌سنج»، «دستگاه تجزیه گاز یا دود» و «گوشی تلفن‌همراه» اختصاص داشته که به‌ترتیب ۶/ ۱ میلیون دلار، ۴/ ۱ میلیون دلار و ۴۸۹ هزار دلار بر تن بوده است. در میان اقلام عمده تجاری ایران و عراق طی ۵ ماهه ۱۳۹۹، تعداد ۵۷ مورد بوده که هم جزو اقلام صادراتی ایران به عراق بوده و هم جزو اقلام وارداتی ایران از این کشور است. در اغلب موارد، این کالاها یا صادرات کم و واردات بالایی را به خود اختصاص داده‌اند یا واردات کم و صادرات بالایی داشته‌اند. به‌عنوان نمونه «آلیاژهای آلومینیوم، کار‌نشده» که کالای نخست وارداتی ایران از عراق بوده، به مقدار جزئی به عراق نیز صادر شده است. یا «چسب‌ها و سایر چسباننده‌های آماده» که حدود ۹/ ۴ میلیون دلار صادرات داشته، تنها ۷ هزار دلار وارد شده است.
