در بازرگانی داخلی ایران اصطلاح بورس به بازارهای اختصاصی کالاهای سرمایه‌ای واسطه‌ای یا مصرفی نسبت داده می‌شود که در یک محدوده جغرافیایی قرار گرفته‌اند و تعداد زیادی از عناصر عمده‌فروشی و خرده‌فروشی، آن کالای خاص را مانند بورس فرش در بازار تهران، بورس آهن و... در خود جای داده‌اند. بازار بورس اوراق بهادار، مرجع و بازاری رسمی و مطمئن است که به جذب سرمایه افراد و بخش‌های خصوصی می‌پردازد تا از این راه بتواند منابع مالی پروژه‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت را تامین کند.

بورس یا بازار سازمان‌یافته اوراق بهادار و به‌طور کلی بازار سرمایه، از مهم‌ترین ارکان اقتصاد هر جامعه است و نقش محوری در تحقق فعالیت‌های اقتصادی، رشد و توسعه و افزایش رفاه عمومی دارد. به رغم اهمیت بورس اوراق بهادار، در زمینه جنبه‌های حقوقی آن در کشور ما پژوهش و مطالعات اندکی صورت گرفته، از این رو در یادداشت‌های ارائه شده سعی می‌شود ضمن معرفی بورس اوراق بهادار، به جنبه‌های حقوقی آن نیز پرداخته شود.

اوراق بهادار هر نوع ورقه یا مستندی است که تضمین‌کننده حقوق مالی قابل ارائه برای مالک آن باشد. به بیان دیگر اوراق بهادار نوعی ابزار مالی با قابلیت نقل و انتقال به شمار می‌رود. این اوراق از هر نوعی که باشد مانند سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله و قرارداد آتی، ارزش مالی را برای مالک آن به همراه دارند.

در واقع اوراق بهادار نوعی ابزار مالی است که یا موقعیت مالکیت فرد را در شرکت‌هایی که به‌طور عمومی در بورس معامله می‌شوند (سهام) نشان می‌دهد یا نشان‌دهنده نوعی رابطه طلبکاری از یک نهاد دولتی یا شرکت است (اوراق مشارکت) یا نماینده حقوق مالکیتی است که به‌صورت اختیار خرید یا فروش نمایش داده می‌شود. اوراق بهادار، به هرشکلی (سهام اوراق قرضه و مشارکت یا اختیار معامله) که باشد، نوعی ارزش مالی را به نمایش می‌گذارد. در میان اوراق بهادار موجود در بازار «سهام» متداول‌ترین ورقه بهادار محسوب می‌شود. شرکت یا نهادی که اوراق بهادار را صادر می‌کند، به عنوان صادرکننده (توزیع‌کننده) شناخته می‌شود. این اوراق در بازار سرمایه به سه بخش کلی «اوراق بدهی»، «اوراق حقوق صاحبان سهام» و «ابزارهای مشتقه» تقسیم می‌شوند. در این میان بورس اوراق بهادار بازاری منصفانه، کارآ، متشکل، خودانتظام و شفاف با ابزارهای متنوع و دسترسی آسان است که ارزش افزوده را برای ذی‌نفعان خود ایجاد می‌کند. اوراق بهادار در این بازار و توسط کارگزاران یا معامله‌گران طبق ضوابط و مقررات خاص، مورد دادوستد قرار می‌گیرد. بازار بورس اوراق بهادار در قالب شرکت‌های سهامی با مسوولیت محدود یا شرکت سهامی عام تاسیس و اداره می‌شود که در آن سهام شرکت‌ها و اوراق مشارکت مورد معامله قرار می‌گیرد. مشخصه مهم این بازار، حمایت قانونی از صاحبان پس‌اندازها یا سرمایه‌های راکد است.

تعیین قیمت سهام در بورس، بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. در بازار بورس اوراق بهادار، یک سرمایه‌گذار می‌تواند با سرمایه‌های کوچک خود، در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس سرمایه‌گذاری کند. سرمایه‌گذاران بورس، برای خرید و فروش سهام باید این کار را از طریق شرکت‌های بورسی انجام دهند. افرادی که در بازار بورس اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند معمولا از دو راه کلی سود کسب می‌کنند:

۱) از محل افزایش قیمت سهام خریداری‌شده.

۲) از محل سود خود شرکت. این روش کسب سود، متاثر از سیاست‌هایی است که مدیران شرکت‌های بورسی و فرابورسی برای تقسیم سود اتخاذ می‌کنند، یعنی درصدی از سود خالص سالانه را بین سهامداران تقسیم می‌کنند.

پی‌نوشت: مطالب ستون بایسته‌های حقوق در بازرگانی شنبه هر هفته در صفحه۵ چاپ می‌شود.