بر این اساس «ثبت‌سفارش بانکی» و «قرار گرفتن در صف تامین ارز» دو شرط اصلی برای استفاده از تسهیلات مذکور است. متولیان گمرکی پیش‌بینی کرده‌اند که با اجرایی شدن این فاز تازه، روند ترخیص کالاهای اساسی شتاب بیشتری نسبت به گذشته بگیرد و حجم کالاهای کمتری در بنادر و گمرکات دپو شود، ضمن آنکه «حمل یکسره»،«ترخیص شبانه روزی» و «ترخیص نسیه» از جمله تسهیلاتی است که متولیان تجاری برای ترخیص کالاها در دستور کار قرار داده‌اند.

اما پیش از این درخصوص خواب کالا در گمرکات مقامات مختلف دولتی و بخش خصوصی ملاحظاتی را مورد تاکید قرار داده بودند. در این راستا و در ماه‌های اخیر رئیس اتاق بازرگانی تهران از دولت درخواست کرد که اقدام عاجلی را برای ترخیص کالاهای رسوب کرده در دستور کار قرار دهد، در عین حال بخش خصوصی مکاتباتی را با متولیان دولتی از جمله معاون اول رئیس‌جمهوری و برخی وزرا انجام داد. به‌عنوان نمونه مسعود خوانساری، رئیس اتاق تهران به ۲۰۰ کانتینر محصولات آرایشی و بهداشتی اشاره کرد که بیش از ۹ ماه در گمرکات رسوب کرده است. این اتفاقات سبب شد که رئیس‌جمهور به‌طور ویژه به مساله رسوب کالا ورود کند و دستور رفع موانع برای انباشت کالا در گمرکات را خطاب به متولیان اقتصادی و گمرکی صادر کند. پس از آنکه طی ماه‌ها و هفته‌های گذشته جلسات متعددی در این رابطه برگزار شد و در این جلسات بر لزوم تعیین‌تکلیف و ترخیص کالاهای انباشت شده در بنادر و گمرکات به‌ویژه کالاهای اساسی تاکید شد و بر سازماندهی لازم جهت تسهیل در روند ترخیص کالا و تامین نیازهای اساسی کشور در مقطع زمانی فعلی تاکیدات لازم به‌عمل آمد.  با وجود انجام برخی اقدامات و سیاست‌ها در مسیر کاهش رسوب کالا، این مشکل همچنان ادامه پیدا کرده و کالاهای مختلف اعم از کالاهای اساسی و غیراساسی در بنادر و گمرکات باقی ماندند. هرچند که معاون فنی گمرک ایران تاکید دارد در حال‌‌حاضر ۸۰ درصد از کالاهای رسوبی شامل اقلام غیراساسی سرمایه‌ای و تولیدی است. بر همین اساس، عوامل مختلفی مانند «الزامات قبل از اظهار کالاها به گمرک»، «اقدامات صاحبان کالا در راستای اظهارکالا به گمرک و ترخیص آن»، «فرآیند تشریفات گمرکی و ترخیص کالا از گمرک» و «سیستم حمل و نقل کشور» در میزان ایستایی یا ماندگاری کالاها در بنادر، مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد تجاری، تاثیرگذار است. در این‌خصوص مقرر شده است که سیاستگذار تجاری برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهد و با اتخاذ تصمیمات تسهیل‌کننده جریان واردات کالا را تسهیل کند تا به این ترتیب کالاهای ضروری در اختیار مردم قرار بگیرد.

رسوب کالا در چهار دوره زمانی

اما ایستایی و رسوب کالاهای وارده به مناطق ویژه، آزاد، بنادر و گمرکات کشور که با هدف واردات قطعی انجام می‌شود در چهار مقطع زمانی؛‌ شامل «قبل از اظهار کالا به گمرک»،«بعد از اظهار کالا  به گمرک و در حین انجام تشریفات»، «بعد از صدور پروانه الکترونیکی گمرکی و قبل از ترخیص قطعی کالا» و «پس از ترخیص کالا و تبعات به‌وجود آمده جهت رسوب اقلام بعدی» قابل تقسیم‌بندی است.

توضیحات معاون فنی گمرک

اما مهرداد جمال ارونقی، معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم اعلام کرده است که بر اساس مفاد ماده ۳۸ قانون امور گمرکی،خروج کالا از اماکن گمرکی مستلزم انجام تشریفات گمرکی است و تشریفات گمرکی به استثنای مواردی که در قانون اشاره شده است منوط به اظهار کالا با تسلیم اظهارنامه به گمرک است. بنابراین گمرکات کشور تا زمانی که کالا اظهار نشده، نمی‌توانند درخصوص مورد و دلیل عدم اظهار کالا دخالت کنند. البته مهلت توقف کالاهای وارده به کلیه مبادی ورودی کشور، اعم از سرزمین اصلی یا مناطق آزاد و ویژه اقتصادی (که برای ورود به سرزمین اصلی یا مصرف در مناطق مزبور وارد می‌شود) دو ماه تعیین شده و در صورت تایید بانک مرکزی مبنی بر عدم تبادل اسناد خرید و انتقال وجه به فروشنده، مهلت توقف کالا،حداکثر تا دو ماه توسط گمرک و در مناطق، توسط سازمان مسوول منطقه قابل‌تمدید است.  معاون فنی گمرک ایران اضافه کرد: مطابق ماده ۸ قانون مقررات صادرات و واردات واردکنندگان کالاهای مختلف اعم از دولتی و غیردولتی جهت اخذ مجوز ورود و ثبت‌سفارش باید منحصرا به وزارت صنعت، معدن و تجارت مراجعه کنند. بنابراین اصولا باید قبل از واردات کالا، ثبت‌سفارش انجام شود و بدون ثبت‌سفارش قبلی، نمی‌توان نسبت به واردات کالا اقدام کرد و هر مصوبه و اقدامی که اطلاق آن، ثبت‌سفارش بعد از واردات کالا را به رسمیت بشناسد یا تجویز کند، مغایر قانون و مقررات است. اما آنچه در بنادر ما مشاهده می‌شود این است که اقلام مختلف، وارد این مناطق شده و در آنجا دپو می‌شوند تا در فرصت مقتضی، صاحبان کالا اقدام به اخذ ثبت‌سفارش وزارت صنعت، معدن تجارت کنند. به عبارت دیگر، با توجه به اینکه ممنوعیت ورود کالا به کشور بدون ارائه ثبت‌سفارش در مرزهای زمینی بررسی و رعایت می‌شود، کالاهای فاقد ثبت‌سفارش از این مرزها قابلیت ورود به کشور نداشته، اما کالاهای فاقد ثبت‌سفارش، به‌وفور در بنادر کشور دپو می‌شوند، چراکه احراز ورود کالا با ثبت‌سفارش، در بنادر کشور اتفاق نمی‌افتد. وی تاکید کرد: در برخی مواقع، ثبت‌سفارش برای کالای وارده صادر شده است، بنابراین به دلایل مختلف تاریخ اعتبار آن منقضی شده که یا تمدید اعتبار اشاره شده زمانبر است و باعث ایستایی کالا در بنادر و مناطق می‌شود یا با تمدید مجوز اشاره شده موافقت به‌عمل نمی‌آید که باعث رسوب کالا در این اماکن می‌شود. البته باید توجه داشت درصد کمی از کالاهای اظهارنشده دارای این مشکل بوده و مشکل اصلی در عدم اظهار کالاها به گمرکات، مربوط به موارد دیگر است. بر این اساس درخصوص کالاهای گروه یک، چنانچه ثبت‌سفارش فاقد اعتبار باشد توسط گمرک پذیرفته می‌شود؛ همچنین اگر کالایی هنگام اظهار به گمرک، دارای ثبت‌سفارش معتبر باشد و مهلت اعتبار ثبت‌سفارش در حین انجام تشریفات گمرکی به اتمام برسد، نیاز به تمدید اعتبار ثبت‌سفارش نداشته و توسط گمرک پذیرفته می‌شود.