تاسف ما زمانی غیرقابل‌تحمل است که در بسیاری از موارد بنگاه‌های خارجی مواد اولیه این کالاها را از ایران تهیه کرده‌اند. چنانچه فرآیند توسعه صادرات کالا و خدمات را به بازارهای هدف درنظر بگیریم، معمولا شاهد امواجی هستیم که در طول سه یا چهار سال در توسعه روابط بین ما و کشورهای هدف شکل می‌گیرد که تنها نتیجه نهایی آن عدم توسعه صادرات کالا و خدمات بوده است.

در صورتی که امواج توسعه صادرات را مورد بررسی دقیق قرار دهیم، خواهیم دید که معمولا در آغاز توسعه همکاری با کشورهای هدف شاهد ایجاد موج اول یعنی اعزام صدها هیات‌ تجاری به سرپرستی وزرا، معاونین وزرا و روسای اتاق‌های بازرگانی به این بازارها هستیم. اعضای این هیات‌ها  اغلب اطلاعی از بازارهای هدف ندارند و بیشتر می‌توان گفت هدف از این سفر را همراهی مقامات می‌دانند. معمولا رایزن بازرگانی در کشور هدف با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی در آن کشور و شرکت‌هایی که عمدا قصد صادرات کالا به جمهوری اسلامی ایران را دارند جهت ملاقات با این شرکت‌ها دعوت می‌کنند و پس از چند روز ملاقات‌های فشرده و بازدید از کارخانه‌های بنگاه‌ها در کشورهای هدف، بیشتر اعضای گروه تصمیم می‌گیرند با اخذ نمایندگی از این شرکت‌ها واردات خود را از این شرکت‌ها افزایش دهند.

پس از برگزاری جلسات هیات‌ها به سرپرستی تعداد زیادی از مقامات کشوری و از استان‌های مختلف کشور و عدم دستیابی به اهداف که همان توسعه صادرات است، موج دوم سفر هیات‌های تجاری به منظور دیدار از نمایشگاه‌های بین‌المللی در آن کشور آغاز می‌شود، با این وجود شرکت‌های ایرانی شاهد پیشرفت صنعت کشور‌های هدف شده و بیشتر به واردات از آن کشورها ترغیب می‌شوند. موج سوم همان برگزاری نمایشگاه‌های اختصاصی یا همایش‌هایی با کمترین حضور شرکت‌های بزرگ و معتبر ایرانی و کمترین حضور بازدیدکنندگان خارجی و نهایتا موج چهارم شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی در بازارهای هدف به منظور توسعه صادرات است درحالی‌که اطلاعی از کالاهای مورد نیاز آن کشور نداریم!

هر ‌یک از این اقدامات ارزشمند که در قالب موج به آن اشاره شد در صورتی که به درستی و در جای خود و با الگوی صحیح صورت گیرد در توسعه صادرات کالا و خدمات بی‌فایده نیست، اما متاسفانه باید گفت فرآیند توسعه روابط تجاری در بخش صادرات با کشورهای هدف در کشور ما به‌صورت وارونه اجرا شده است و همان‌طور که ملاحظه می‌فرمایید علاوه بر از دست دادن منابع مالی از بخش‌خصوصی و دولتی، حاصل قابل‌توجهی برای کشور ما نداشته و بیشترین منفعت ایجاد شده صرفا برای برگزارکنندگان تورهای به اصطلاح تجاری، صاحبان هتل در بازارهای هدف و... و نهایتا افزایش واردات از بازارهای هدف بوده است نه توسعه صادرات.

البته این واقعیت هم باید بیان شود که بسیاری از اقدامات فوق‌الذکر هم با حمایت مادی و معنوی بخش دولتی و از بودجه‌های توسعه بازار سازمان‌های مرتبط هزینه شده است و در بسیاری از موارد این فعالیت‌ها بدون کمترین نتیجه، فقط موجبات تنظیم کارنامه‌های صوری برای گزارش‌دهی به مدیران بخش دولتی و نیز اتاق‌های بازرگانی و... شده است. چنانچه این اقدامات پس از انجام یک مطالعه بازار (در دو سطح کلان و خرد) با الگوی صحیح و اصولی صورت می‌گرفت، مسلما می‌توانست تاثیر بهتری در توسعه روابط در بخش صادرات داشته باشد و تمامی اقدامات فوق‌الذکر از جمله برگزاری همایش‌ها، تورهای تجاری، شرکت در نمایشگاه‌ها و...  براساس این مطالعه بازار می‌توانست مفید فایده واقع شود.  آیا می‌دانید بسیاری از صنایع کشور در طول دو سال گذشته در نمایشگاه‌های گران کشوری مانند روسیه شرکت کرده‌اند و پس از صرف هزینه‌های فراوان که بالغ بر ۲۰ میلیارد ریال برای هرصنعت می‌شود، همچنان نتیجه‌ای دریافت نکرده‌اند؟

فدراسیون روسیه کشوری است با واردات بیش از ۲۵۰ میلیارد دلار کالا در سال و اینکه تمامی مسائل در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دست‌به‌دست هم داد تا روابط ما با این کشور توسعه یابد. امروز صادرات ما به این کشور نزدیک به ۲۰۰ میلیون دلار و واردات ما از این کشور نزدیک به ۲ میلیارد دلار است و می‌توان گفت این سطح از همکاری بین ما و این کشور قابل قبول نیست. آیا می‌دانید چه پروژه‌هایی در روسیه وجود دارد و این پروژه‌ها در مذاکرات فیمابین دولت‌ها قابل اخذ برای بنگاه‌های ایرانی است؟ آیا می‌دانید برگزاری جام‌جهانی روسیه در سال ۲۰۱۸ می‌توانست چه فرصت‌های بزرگی را در حوزه صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی برای کشور به ارمغان بیاورد؟ آیا میزان واردات تجهیزات پزشکی و دارو از روسیه را می‌دانید؟ آیا برنامه‌های آتی این کشور در حوزه‌های مختلف را ارزیابی کرده‌ایم؟

به‌عنوان مثال روسیه در حوزه‌های مختلف از جمله کاشی و سرامیک (۵۰ میلیون مترمربع واردات) پودرهای شوینده (۸۰ هزار تن واردات و ۹۰ هزار تن صادرات)، ساخت منازل مسکونی (بیش از یک میلیون واحد) میوه و سبزی (۳۰ میلیارد دلار واردات) و... می توانست بازار خوبی برای محصولات تولیدی در کشور ما باشد. امروز موج دیگری در جریان است و آن هم پروژه مطالعه بازار در کشورهای هدف از جمله روسیه است که حقیقتا اقدام درستی است و باید خیلی وقت پیش آغاز می‌شد. نگرانی از انحراف این موضوع و واگذاری این وظیفه خطیر به عهده شرکت‌هایی است که هدف آنها اغلب جذب این بودجه‌ها و سوءاستفاده‌های مالی است. برگزاری تورهای تجاری، نمایشگاه‌ها و همایش‌ها و... برای ما معمولا زیانی مادی و هزینه فرصت به همراه داشته است، اما چنانچه پروژه مطالعه بازار در کشورهای هدف توسط شرکت‌هایی غیرمتخصص و گروه‌هایی غیرکارآمد و با نشستن در مقابل موتورهای جست‌وجو مانند گوگل و... بخواهد صورت گیرد و توسعه صادرات کالا و خدمات براساس اطلاعات نادرست استوار شود، طبیعی است خسران زیادتری بارخواهد آورد و برای همیشه ما را از بازار جذاب روسیه دور خواهد کرد. امید آن داریم که مدیران در بخش دولتی بدون ادامه حضور در امواج معیوب صادرات کمی حوصله به خرج دهند و الگوهای صحیح در حوزه‌های مرتبط با محیط بین‌الملل را جمع‌آوری کنند و با به کارگیری صحیح آنها در دو بخش مهم توسعه صادرات و نیز جذب سرمایه خارجی موجبات توسعه کشور را فراهم کنند.

اخبار مرتبط