«دنیای‌اقتصاد» عواقب تثبیت نرخ ارز ترجیحی در بودجه سال آینده را بررسی می‌کند
حکم تشدید شکاف ارزی
بسیاری از نهادهای پژوهشی تاکید می‌کنند که تداوم تزریق ارز ترجیحی نمی‌تواند منجر به تثبیت قیمت کالاهای اساسی شود
فاطمه نصیری: در لایحه بودجه سال1404، دولت پیشنهاد داد نرخ ارز ترجیحی کالاهای اساسی از 28500تومان به 38500تومان افزایش یابد تا با استفاده از منابع حاصل‌شده از این سیاست، از بار کسری بودجه کاسته شود. اما این تصمیم با مخالفت مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس روبه‌رو شد. مجمع، این اقدام را مغایر با سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه و تثبیت نرخ ارز دانست و مجلس تاکید کرد منابع حاصل از افزایش نرخ ارز باید برای جبران معیشت مردم تخصیص یابد. با وجود این اختلاف‌ها، گپ قیمتی میان نرخ ارز ترجیحی، نرخ ارز توافقی و بازار آزاد همچنان بالاست. حتی عدم افزایش نرخ ارز ترجیحی نیز نتوانسته است ثباتی در بازار آزاد ایجاد کند. علاوه بر این، تعدد نهادهای تصمیم‌گیر در حوزه ارزی موجب شده است سیاستگذاری موثر در این زمینه با چالش‌های جدی مواجه شود. این شرایط، آینده سیاست ارزی دولت و توانایی آن در مدیریت نوسانات بازار را پیچیده‌تر کرده است.
سناریوی تکراری تثبیت ارز
در سال‌های گذشته تثبیت نرخ ارز و سپس اصلاح این نرخ، شوک‌های تورمی ایجاد کرده است. در واقع دولت در مقاطعی به‌دلیل افزایش نرخ ارز در بازار آزاد سعی داشته تا با تثبیت نرخ ارز در یک رقم مشخص و تخصیص آن به کالاهای خاص، از افزایش قیمت برخی از کالاهای اساسی جلوگیری کند. با این حال با گذشته زمان در شرایط تورمی، افزایش گپ میان نرخ تثبیت‌شده ارز و قیمت ارز در بازار آزاد موجب می‌شد تا ادامه این سیاست بار مالی چشمگیری را به دولت تحمیل کند. عدم توانایی دولت در زمینه تامین مالی برای تثبیت نرخ ارز نیز موجب می‌شد تا دولت مجبور به افزایش نرخ ارز ترجیحی شود. در بهار سال1397 دولت دوزادهم تصمیم گرفت با هدف حمایت از اقشار آسیب‌پذیر برای کنترل قیمت کالاهای اساسی، نهاده‌های دامی، دارو و تجهیزات پزشکی ارز ترجیحی را در نرخ 4200تومان تثبیت کند. گذشته زمان و افزایش بار مالی این سیاست برای دولت نیز موجب شد تا دولت سیزدهم در اردیبهشت‌ماه سال1401، ارز ترجیحی 4200تومانی را حذف کند. در واکنش به حذف ارز ترجیحی، قیمت برخی از اقلام غذایی که به‌صورت مصنوعی ارزان نگه داشته شده بود، افزایش یافت و شوک تورمی دامن‌گیر برخی از اقلام اساسی شد. با وجود این تجربه، همزمان با نوسانات قیمت ارز در نیمه دوم سال1401، ارز ترجیحی جدید با نرخ 28هزار و 500تومان متولد شد. با گذشت زمان و افزایش تورم تجربه پیشین درباره افزایش گپ میان نرخ ارز ترجیحی و نرخ ارز بازار آزاد تکرار شده است. دولت چهاردهم در چنین شرایطی قصد داشت تا در سال 1404 نرخ ارز ترجیحی را افزایش دهد.
اختلاف سیاست ارزی
با وجود تمایل دولت به افزایش نرخ ارز ترجیحی در سال آینده، مجمع تشخیص مصلحت نظام با این اقدام مخالفت کرده است. اساس این مخالفت مغایرت افزایش نرخ ارز ترجیحی با سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه مبنی بر ثبات نرخ ارز است. دولت در لایحه بودجه سال1404 تصمیم گرفت نرخ ارز ترجیحی کالاهای اساسی را از 28500تومان به 38500تومان افزایش دهد. هدف از این سیاست، جبران کسری منابع مالی دولت عنوان شد. با این حال، اعضای هیات عالی نظارت نگرانی‌هایی جدی نسبت به پیامدهای این تصمیم ابراز کردند. به باور آنها، چنین افزایشی نه‌تنها نمی‌تواند به ثبات در بازار ارز منجر شود، بلکه ممکن است به برهم خوردن تعادل قیمتی در کالاهای اساسی و واسطه‌ای بینجامد.
علاوه بر اختلاف نظر دولت و مجمع تشخیص مصلحت نظام در زمینه افزایش نرخ ارز ترجیحی، مجلس نیز در همین زمینه با دولت مخالفت کرد. می‌توان گفت که مهم‌ترین دلیل اختلاف نظر دولت و مجلس در زمینه چگونگی استفاده از منابع حاصل از افزایش قیمت ارز ترجیحی است. در شرایط فعلی و با توجه به کسری بودجه، دولت قصد داشت تا خود از منابع مذکور استفاده کند. با این حال مجلس معتقد است که در صورت افزایش نرخ ارز ترجیحی، منابع حاصل باید برای جبران افزایش قیمت احتمالی کالاهای اساسی به مردم بازگردانده شود. سیدشمس‌الدین حسینی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس در این‌باره گفت: «مجلس شورای اسلامی به موجب مصوبه‌ای تاکید کرد که اگر دولت درصدد افزایش نرخ ارز ترجیحی است، مابه‌التفاوت و منابعش باید صرف جبران معیشت مردم شود. بنابراین ما منابع حاصل از افزایش قیمت ارز ترجیحی در سال آینده را به سمت معیشت مردم سوق دادیم.»
چالش‌های دولت برای سیاستگذاری ارزی
با توجه به اختلاف مجلس و مجمع تشخیص مصلحت نظام با طرح دولت مبنی بر افزایش نرخ ارز ترجیحی پرسشی که وجود دارد آن است که عدم افزایش ارز ترجیحی می‌تواند منجر به تثبیت نرخ ارز شود؟ می‌توان گفت که در شرایط فعلی، حتی با وجود افزایش نرخ ارز ترجیحی، همچنان گپ زیادی میان نرخ ارز ترجیحی، نرخ ارز توافقی و نرخ ارز در بازار آزاد وجود دارد؛ به‌طوری‌که نرخ ارز در شرایط فعلی بیش از دوبرابر نرخ ارز ترجیحی با احتساب افزایش نرخ مورد نظر دولت است. بنابراین در صورت عدم افزایش نرخ ارز ترجیحی، این گپ قیمتی بیشتر خواهد شد و نمی‌تواند کمک زیادی به تثبیت نرخ ارز کند. علاوه بر این می‌توان گفت که با توجه به نوسانات نرخ ارز در بازار آزاد، حتی خبر عدم افزایش نرخ ارز ترجیحی نتوانسته است بر روند افزایشی نرخ ارز در بازار آزاد کمکی کند. علاوه بر این می‌توان گفت که در شرایط فعلی سیاستگذاری ارزی به دست نهادهای مختلفی افتاده است. در شرایط فعلی نهادهای مختلف در تلاش هستند تا با شیوه‌های مختلف از افزایش نرخ ارز جلوگیری کنند. همین مساله یعنی تعدد نهادهای تصمیم‌گیر در حوزه ارزی کشور، موجب می‌شود که دولت و بانک مرکزی برای اتخاذ سیاست‌های ارزی مورد نظر خود در سال آینده با چالش‌های زیادی مواجه شوند.
