عملکرد نخست سال جاری بررسی شد
چشم بودجه به درآمد مالیاتی
مهشید بمانی: عملکرد درآمدهای مالیاتی کشور در نیمه نخست سال1403 نشان می‌دهد که حدود 512.7همت درآمد به دست آمده است که این رقم نسبت به میزان مصوب برای 6ماه نخست، حدود 97.3همت کمتر بوده و 84درصد از برنامه محقق شده است. این در حالی است که در نیمه اول سال گذشته، تحقق درآمدهای مالیاتی حدود 92درصد بود. نکته قابل توجه دیگر در بررسی آمار مربوط به درآمد مالیاتی این است که در6ماه نخست سال جاری، میزان درآمد مالیات ارزش افزوده حدود 90همت کمتر از میزان مصوب برای این دوره بوده است.
سازمان امور مالیاتی آماری مربوط به وضعیت درآمدهای مالیاتی دولت در 6ماه اول سال جاری منتشر کرد. طبق این گزارش، در این مدت دولت توانسته 512.7همت از محل مالیات‌ها درآمد کسب کند که معادل 84درصد از هدف تعیین‌شده است. بر اساس قانون بودجه، انتظار می‌رفت در 6ماه اول سال جاری حدود 610همت از محل مالیات‌ها وصول شود. بنابراین 97.3همت کسری در این محل وجود دارد. در نیمسال اول سال گذشته نیز میزان تحقق درآمدهای مالیاتی 92درصد بوده و از 375همت مصوب، 344.2همت محقق شده است. رشد درآمدهای مالیاتی در نیم سال نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 50 درصد بوده است.
حدود 11.2همت مازاد دریافتی در مالیات مستقیم
بر اساس قانون بودجه1403 باید در 6ماه اول، درآمد مالیات‌های مستقیم حدود 349.2همت کسب می‌شد. درحالی‌که درآمد مالیات‌های مستقیم در نیمسال اول 360.4همت (معادل 70درصد از کل درآمدهای مالیاتی) بوده است. در نتیجه از این محل حدود 11.2همت مازاد دریافتی وجود دارد. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته 2.5همت مازاد وجود داشته است. مالیات‌های مستقیم سه بخش مالیات اشخاص حقوقی، مالیات بر درآمد و مالیات بر ثروت را شامل می‌شود. در این میان میزان دریافتی مربوط به مالیات بر درآمد، 94همت بوده که حدود 5.5همت بیش از میزان مصوب را به خود اختصاص داده است. مالیات بر ثروت با 11.9همت تحقق حدود 7.8همت کسری داشته و مالیات بر اشخاص حقوقی نیز با 248همت تحقق، حدود 13.5همت مازاد داشته است. در مدت مشابه سال گذشته میزان دریافتی مربوط به مالیات بر درآمد ۶۶همت بوده که حدود ۹همت بیش از میزان مصوب را به خود اختصاص داده است. همچنین در سال1402، مالیات بر ثروت با ۱۴همت تحقق حدود 4.5همت کسری داشته و مالیات بر اشخاص حقوقی نیز با ۱۴۵همت تحقق، حدود ۲همت کسری داشته است.
حدود 90همت کسری درآمد مالیات ارزش افزوده
درآمد مالیات بر کالاها و خدمات نیز در 6ماه نخست سال جاری 152همت بوده درحالی‌که بر اساس قانون بودجه، باید بیش از 261.5همت درآمد کسب می‌شد. در نتیجه از این محل نیز 109.5همت کسری وجود دارد. در این میان حدود 90همت از این کسری مربوط به مالیات ارزش افزوده بوده است. همچنین سایر موارد از جمله «درآمد حاصل از یک‌درصد نرخ مالیات بر ارزش افزوده (موضوع ماده37 قانون الحاق برخی موارد به قانون تنظیم بخش از مقررات مالی دولت) » و «مالیات بر فروش فرآورده‌های نفتی» نیز عملکرد بسیار پایینی در زمینه وصول درآمدها داشته‌اند. در 6 ماه نخست سال جاری، کسری حدود 90 همت در مالیات ارزش افزوده ثبت‌شده نسبت به درآمد پیش‌بینی شده در قانون بودجه1403، قابل توجه است.
درخصوص عدم تحقق درآمدهای مالیات ارزش افزوده، گمانه‌زنی‌های متعددی مطرح شده است. یکی از گمانه‌زنی‌ها به رشد 99درصدی میزان مصوب برای این دوره نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته اشاره دارد و این برآورد را بیش از حد خوش‌بینانه مطرح می‌کند. به اعتقاد برخی تحلیلگران، یکی از دلایل اصلی این انتظار، افزایش یک واحد درصدی نرخ مالیات ارزش افزوده از 9درصد به 10درصد در سال1403 بوده است. با وجود تغییر در نرخ، انتظار می‌رفت که درآمد مالیاتی ارزش افزوده بیشتر باشد؛ اما آمارهای موجود از عملکرد ضعیف این بخش در نیمه اول سال حکایت دارند و درآمد حاصل از مالیات ارزش افزوده به مراتب کمتر از میزان مصوب بوده است. یکی از توضیحات احتمالی برای این اختلاف، کاهش قدرت خرید مردم است. با توجه به کاهش قدرت خرید خانوار، مصرف کالاها و خدمات کاهش یافته و این مساله به‌طور مستقیم بر کاهش درآمد مالیاتی این بخش تاثیر گذاشته است.
در حقیقت اگرچه نرخ مالیات ارزش افزوده افزایش یافته، اما کاهش حجم معاملات و خریدها مانع از افزایش درآمد مالیاتی شده است. برخی کارشناسان بر این باورند که در شرایط اقتصادی کنونی، رسیدن به چنین سطحی از درآمد نیازمند رشد اقتصادی بیشتر و افزایش قدرت خرید مردم است. در 6ماه ابتدایی سال1402 نیز 10 همت کسری در درآمد مالیات ارزش افزوده پیش‌بینی شده بود، اما تا پایان سال این بخش توانست به 111درصد از هدف تعیین‌شده برسد؛ به این معنی که 11درصد بیشتر از رقم مصوب درآمد کسب شد. در مجموع، تحقق مالیات در نیمه اول سال گذشته حدود 92درصد بود، اما تا پایان سال این میزان به 108درصد رسید حال باید دید که عملکرد سال جاری در ماه‌های آینده چگونه خواهد بود.
78میلیارد درآمد مالیاتی از واحدهای مسکونی گران‌قیمت
یکی از بخش‌هایی که دولت از آن درآمد مالیاتی کسب کرده، اخذ مالیات از خانه‌های خالی و لوکس است که از جمله طرح‌هایی است که عملیاتی شدن آنها اعتراضات بسیاری را به دنبال داشت. بررسی عملکرد مالیاتی دولت تا پایان شهریور امسال نشان می‌دهد که مالیات بر واحدهای مسکونی گران‌قیمت حدود 78میلیارد تومان و مالیات بر خانه‌های خالی از سکنه حدود 4میلیارد تومان درآمد برای دولت به همراه داشته است.
42درصد درآمد مالیاتی از اشخاص حقوقی غیر دولتی
یکی دیگر از نکاتی که باید در بررسی جزئیات عملکرد مالیاتی دولت به آن توجه کرد، سهم مالیات شرکت‌های خصوصی است. حدود 42درصد از درآمدهای مالیاتی در این مدت از محل مالیات اشخاص حقوقی غیردولتی یا همان شرکت‌های خصوصی محقق شده است که رقم آن 215همت بوده است.
