بانک مرکزی آمارهای جدید عملیات بازار باز را منتشر کرد

بازی تکراری استقراض بانک‌‌ها

دنیای‌اقتصاد : بانک مرکزی آمارهای عملیات اجرایی سیاست پولی را به‌‌روز کرد. بر اساس اطلاعیه این بانک، موضع عملیاتی این نهاد سیاستگذاری در آخرین حراج برگزارشده براساس وضعیت نقدینگی در بازار بین‌‌بانکی همچون هفته‌های قبل، توافق بازخرید (ریپو) بود. بر این اساس، بانک مرکزی در حراج ۹آبان اقدام به تزریق ۶۹هزار و ۵۰۰میلیارد تومان در قالب توافق بازخرید کرد. در حراج پیشین نیز که در ۲آبان برگزار شد، بانک مرکزی به‌‌صورت مشابه ۶۹هزار و ۵۰۰میلیارد تومان ریپو انجام داد. آمارها نشان می‌‌دهد که نرخ ریپو در حراج‌‌های نیمه دوم سال جاری در سطح ۲۱درصد ثابت باقی ماند و مقدار ریپو نیز در بازه ۶۷ تا حدود ۷۰هزار میلیارد تومان در نوسان بود. تداوم استقراض بانک‌‌ها از بانک مرکزی بر رشد پایه‌‌پولی موثر بوده است؛ چراکه آمارهای اخیر پایه پولی از رشد این فاکتور مهم بازار پول همزمان با افزایش استقراض بانک‌‌ها از بانک مرکزی حکایت دارد.

جزئیات عملیات بازار باز

بانک مرکزی در چارچوب مدیریت نقدینگی مورد نیاز بازار بین‌‌بانکی، عملیات بازار باز را به‌صورت هفتگی و موردی اجرا می‌‌کند. موضع عملیاتی این بانک (خرید یا فروش از طریق ابزارهای موجود) بر اساس پیش‌‌بینی وضعیت نقدینگی در بازار بین‌‌بانکی و با هدف کاهش نوسانات نرخ بازار بین‌‌بانکی حول نرخ هدف، از طریق انتشار اطلاعیه در سامانه بازار بین‌‌بانکی اعلام می‌‌شود. پس از انتشار اطلاعیه، بانک‌‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی می‌‌توانند در راستای مدیریت نقدینگی خود در بازار بین‌‌بانکی، نسبت به ارسال‌‌سفارش‌‌ها تا مهلت تعیین شده از طریق سامانه بازار بین‌‌بانکی اقدام کنند. بانک مرکزی در تازه‌‌ترین گزارش عملیات اجرایی سیاست پولی، جزئیات موضع عملیاتی خود را منتشر کرد. با توجه به پیش‌‌بینی بانک مرکزی از وضعیت نقدینگی در بازار بین‌‌بانکی، موضع عملیاتی بانک مرکزی در هفته اخیر همانند هفته‌های قبل توافق بازخرید بود.

در آخرین عملیات اجرایی سیاست پولی که در 9آبان اجرا شد، 19بانک و موسسه اعتباری غیربانکی در حراج شرکت کردند و بر اساس آمارهای منتشرشده ازسوی بانک مرکزی، این نهاد سیاستگذاری باتوجه به سفارش‌‌های ثبت‌شده 69هزار و 500میلیارد تومان منابع به شبکه بانکی تزریق کرد. این مقدار ریپو نسبت به حراج قبلی که در دوم آبان‌‌ماه برگزار شد، تغییری نداشته و در آن حراج نیز به همین میزان تزریق منابع انجام گرفت. نرخ ریپو نیز همانند سایر حراج‌‌های برگزارشده در پاییز امسال هیچ تغییری نکرد و در همان سطح 21درصد باقی ماند. بانک مرکزی از ابتدای سال جاری تاکنون 31مرحله عملیات بازار باز برگزار کرده و در این 31مرحله بالغ بر 2234هزار میلیارد تومان تزریق منابع در قالب توافق بازخرید یا ریپو انجام داده است و در این 31هفته ریپوی معکوس که به معنی جمع‌‌آوری نقدیگی از شبکه بانکی توسط بانک مرکزی است، انجام نگرفته است.

این موضوع نشان می‌‌دهد که بانک‌‌ها دچار کسری منابع بوده و برای جبران این کسری اقدام به درخواست اعتبار ازطریق توافق بازخرید کرده‌‌اند. البته باید توجه داشت که ریپو با استقراض مستقیم از بانک مرکزی تفاوت دارد و درواقع نوعی استقراض غیرمستقیم و وثیقه‌محور از بانک مرکزی است. افزایش استقراض بانک‌‌ها از بانک مرکزی، چه به‌‌صورت مستقیم و چه به‌‌صورت غیرمستقیم و در قالب ریپو، تبعات منفی خواهد داشت. این افزایش استقراض‌‌ها و تزریق منابع بانک مرکزی به شبکه بانکی، به‌‌صورت مستقیم روی پایه پولی تاثیر می‌‌گذارد و باعث افزایش قلم بدهی بانک‌‌ها در ترازنامه بانک مرکزی می‌‌شود. درنهایت با افزایش پایه پولی و افزایش حجم پول پرقدرت، اثرات تورمی بر سیستم کلان اقتصادی کشور به‌عنوان پایه‌‌ای‌ترین و مهم‌ترین تاثیر این فرآیند نمایان خواهد شد.

تحلیل رفتار سیاستگذار

در دنیا به‌طور کلی، قرارداد بازخرید (ریپو) نوعی استقراض کوتاه‌مدت برای معامله‌گران اوراق بهادار دولتی است. در توضیح ریپو می‌توان گفت، یک فروشنده اوراق بهادار دولتی را معمولا به صورت یک شبه به سرمایه‌گذاران می‌‌فروشد و روز بعد آنها را با قیمت کمی بالاتر بازخرید می‌‌کند. آن تفاوت کوچک در قیمت، نرخ بهره ضمنی یک‌شبه یا همان نرخ ریپو است. ریپو معمولا برای افزایش سرمایه کوتاه‌مدت استفاده می‌شود و همچنین ابزار رایج عملیات بازار باز بانک مرکزی است. هنگامی که نرخ سود بین‌‌بانکی کاهش می‌‌یابد، مانده ریپو باید افزایش یابد؛ چون بانک‌‌ها برای تامین منابع موردنیاز خود بیشتر به این بازار مراجعه می‌‌کنند.

به نظر می‌‌رسد بانک مرکزی با کنترل سود بین‌‌بانکی و تعامل آن با عملیات بازار باز، در حال تعدیل انتظارات تورمی و مهار تورم است. نرخ ریپو توسط مقامات پولی برای کنترل تورم استفاده می‌‌شود. در صورت تورم، بانک‌‌های مرکزی نرخ ریپو را افزایش می‌‌دهند؛ زیرا این امر به‌عنوان بازدارنده بانک‌‌ها برای استقراض از بانک مرکزی عمل می‌‌کند. این در نهایت باعث کاهش عرضه پول در اقتصاد می‌شود و در نتیجه به مهار تورم کمک می‌‌کند. این نرخ به‌عنوان یک نرخ مرجع برای تعیین وضعیت فعلی نرخ بهره موجود در بازار عمل می‌‌کند و از این طریق یک متغیر بسیار با اهمیت در بازار پول به شمار می‌‌رود. کارشناسان پولی و بانکی معتقدند که فارغ از مبلغی که بانک مرکزی برای خرید اوراق پرداخته و نرخی که تعیین شده، آنچه از اهمیت بالایی برخوردار است استفاده از این ابزار برای تا‌‌مین منابع مالی است و این موضوع که کل معاملات انجام‌شده در بازار پول می‌‌تواند مبتنی بر وثیقه باشد.

بنابراین بانک‌‌ها نه تنها از بانک مرکزی بلکه از یکدیگر نیز می‌‌توانند با وثیقه‌‌گذاری تا‌‌مین مالی کنند. بنابراین این ابزار علاوه‌‌بر اینکه به بانک مرکزی توان کنترل بیشتر سود در بازار بین بانکی را می‌‌دهد، این امکان جدید را به بانک‌‌ها برای تا‌‌مین مالی کم‌‌هزینه‌‌تر خواهد داد. از اسفندماه سال قبل تاکنون باوجود کاهش حجم عملیات بازار باز، نه تنها افزایش اضافه‌برداشت رخ نداده، بلکه باتوجه به اقدامات انجام‌‌یافته، حجم اضافه برداشت بانک‌‌ها و موسسات‌‌ اعتباری غیربانکی کاهش قابل ملاحظه‌‌ای یافته است. همچنین در این دوره ریپوی معکوس (جذب ذخایر از شبکه بانکی) مورد اقدام قرار نگرفته است. حجم مبادلات در بازار بین‌‌بانکی ریالی نیز از اسفند سال گذشته تاکنون افزایش قابل توجهی داشته است.

شتاب گرفتن دوباره نرخ بهره

براساس اعلام بانک مرکزی در تاریخ 4 آبان، نرخ بهره در بازار بین‌‌بانکی به 98/ 20درصد رسید. به این ترتیب این نرخ در مقایسه با آمار قبلی بانک مرکزی 12/ 0واحد درصد افزایش یافته است. نوسان نرخ سود بازار بین‌‌بانکی در کانال 20درصد برای سومین ماه متوالی رخ می‌‌دهد و به نظر می‌‌رسد که در این کانال به ثبات نسبی رسیده است. به‌‌نظر می‌‌رسد که این نرخ مهم بازار پول دوباره در تلاش برای ورود به کانال 21درصد است. البته بانک مرکزی با اعمال سیاست‌‌های مختلف سعی می‌‌کند تا این نرخ را کنترل و از صعود مجدد و نزدیک شدن آن به سقف کریدور، مشابه اتفاقی که در تیرماه امسال افتاد، جلوگیری کند. البته این کنترل نرخ سود به‌‌هیچ وجه به‌‌معنای کاهش تقاضای منابع بانک‌‌ها نیست و آمارها نشان می‌‌دهد که تقاضای منابع بانک‌‌ها، چه در بازار بین‌‌بانکی و چه به‌‌صورت ریپو، همچنان بالا و قابل توجه است.